የቱሪስት መስህብ ሀብቶች ጎንደር.pdf

• word cloud

• Extraction Summary

ክልሉ በሰሜንና ምዕራብ ከትግራይ በደቡብ ከኦሮሚያ በምሥራቅ ከአፋር በምዕራብ ከቤንሻንጉል ጉሙዝ ክልሎችና ከሱዳን ጋር ይዋሰናል። በቅርቡ ተጠናቆ አገልግሎት መስጠት የጀመረው አውራ ጐዳና ሰቆጣን ከላሊበላና ከአለም ከተማ ጋር ያገናኛታል። የዋግ ኸምራ ዞን አማርኛና ትግርኛ ተናጋሪ በሆኑ ህዝቦች መሀል የሚገኝ በመሆኑ የህዝቡ የቋንቋና የባህል ገጽታ ከአማራውና ከትግሬው ቋንቋና ባህል ጋር በአብዛኛው የተወራረሰ ነው። በዚህ ንዑስ ቤተሰብ ውስጥ የሚካተቱት የአገው ቋንቋዎች ብቻ ሲሆኑ እነርሱም ኻምጣኛ ብሌንኛና ቅማንትኛ ናቸው። ከቀሩት ጥቂት የደብሩ ስዕሎች ለመረዳት እንደሚቻለው የአሳሳሉ ጥበብ ጥንታዊውን ዘዴ የተከተለ ሲሆን ስዕሎቹ የተሰሩት በጭቃ ሞርታር ላይ በተቀባ የኖራ ብ ስራዎች ናቸው። በምስራቅ ጐጃም ዞን የሚገኝ ሄክታር የሚሆን ወደ ሞጣ በሚወስደው መገንጠያ የሁለት ሰዓት ይቁ ለአካባቢው ህዝብ ተያያዙ ህመሞች ፍቱን ናል የሀይቁ ጥልቀት ገቡት በመጣኛ ታስረው ደቡብ ምስራቅ አቅጣጣ ሰባራ ድልድይ ድ አሰሳዊ ጥናት ውስጥ ሶፋ ያለ የአርኪዮሎጂ ዐም ጽይ በጆጸህይ ሆሽ ባይ ሸሸኛጭ ጣም ከክሻ በት የነሰ ሱስንዮስ ዘመነ መንግስት የተሰራ ሲሆን በርካታ ታሪካዊ ቅርሶችና ጥንታዊ የብራና መጻሕፍት በገዳሟ ዕቃ ቤት ተቀምጠው ይገኛሉ ከደብረ ታቦር ከተማ የግማሽ ሰዓት የመኪና ጉዞ በኋላ በደን የተሸፈነውና ኮረብታማው ዞዝ አምባ ይገኛል የዞዘ አምባ ተፈጥሮአዊ አቀማመጥ በምስራቅ ላሊበላን ሰቆጣንና የተከዜን ተፋሰስ በምዕራብ ወገራን ጉንደር ዙሪያንና ደንቀዝን በሰሜን የስሜን ተራሮችን በምፅራብ ደግሞ አብናትን በርቀት ለመቃኘት የሚያስችል ነው ።

• Cosine Similarity

ከኮምቦልቻ ከተማ በዋናው መንገድ ኪሜ ርቀት ላይ የደሴ ከተማ ትገኛለች። ግሸን አምባ መቅደላ አምባ መቅደላ አምባ ለመድረስ ከደሴ ከተማ በስተምዕራብ ኪሜ ርቀት ላይ ከምትገኘው የተንታ ከተማ የሁለት ሰዓት የእግር መንገድ መጓዝ ያስፈልጋል። ከባህር አጸፋ ኪሜ ስፋ ያጐሩት በመቅደላው የማይቀረው ፍጻሜ ነው መቅደላ አንዳንድ ሳሌ ከሰገሌ ጦርነት ወሎው ራስ ሚካኤል ቸውን የልጅ እያሱን የሚደርስ የወሎ ላ ይደርሳል ተብሎ ራስ ሚካኤል ወደ ላ ቸውን ራስ አባተ ር አቆይተዋቸዋል ተመሰቃቀለ ስሜትን ኮሜ አአይነህሊናው በመቅደላ አካባቢ ሊጐበኙ ከሚችሉ ጥንታዊና ታሪካዊ ቅርሶች መካከል በአጹ ላሊበላ ዘመን ከአንድ አለት ተፈልፍሎ እንደተሰራ የሚነገርለት የፉል አምባ ጊዮርጊስ ውቅር ቤተክርስቲያን በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአጹ ይስሃቅ ዘመነ መንግሥት እንደተተከለች የሚታመነው የመቅደላ ማርያም በንጉስ ሚካኤል የተሰራውና የንጉሱም አጽም በክብር አርፎ የሚገኝበት የተንታ ሚካኤል ዋነኞች ናቸው። ጀመዶ ማርያም ገዳም የጀመዶ ማርያም ገዳም ከወልዲያ ኪሜ ርቀት ላይ ከምትገኘው የዋጃ ከተማ ተገንጥሎ በሚወስደው አስቸጋሪ የእግር መንገድ የሰዓታት ጉዞን በሚጠይቀው የግዳን ወረዳ ውስጥ ትገኛለች። ገነተ ማርያም ከላሊበላ ወልድያ መንገድ በመገንጠል ኪሜ ወደ ውስጥ ገባ ብሎ ከላሊበላ ከተማ ኪሜ ርቀት ላይ የሚገኘው የገነተ ማርያም ቤተክርስቲያን ከአንድ ቋጥኝ ተፈልፍሎ የተሰራ ውቅር ህንፃ ነው። እነዚህ ታሪካዊ የቱሪስት መስህብ ሀብቶች በአብዛኛው የሚገኙት ከአዲስ አበባ ባህርዳር በሞጣ በኩል በሚያልፈው የመኪና መንገድ ግራና ቀኝ ትንሽ ገባ ብለው ነው ዲማ ጊዮርጊስ የዲማ ጊዮርጊስ ቤተክርስቲያን ከቢቸና ወደ ደብረ ወርቅ በሚያስኬደው አውራ መንገድ ምስራቃዊ አቅጣጣ ኪሜ ርቆ ይገኛል። ከመርጡለ ማርያም ወደ ሞጣ በሚወስደው መንገድ ኪሜ ርቀት ላይ ከዋናው መንገድ መገንጠያ የሁለት ሰዓት የእግር መንገድ ከተጓዙ በኋላ ይገኛል። የሀይቁ ጥልቀት ገቡት በመማጣኛ ታስረው ደቡብ ምስራቅ አቅጣጣ ሰባራ ድልድይ አዊ አዊ የኩሽ ወገን ከሆነው የአገው ህዝቦች ውስጥ የአንዱ ስም ነው የአዊ ህዝብ በአማራ ብሄራዊ ክልል ውስጥ በዞን ደረጃ ተዋቅረው ራሳቸውን በራሳቸው እንዲመሩ ከተደረጉት ጥቂት ብሄረሰቦች ውስጥ አንዱ ሲሆን ዞኑ የአዊ መስተዳድር ዞን ተብሎ ይጠራል የአዊ ዞን ከአማራ ክልል ደቡባዊ ምዕራብ አቅጣጫ ይገኛል ቀድሞ ኮሶ በር በመባል ትታወቅ የነበረችው የዞኑ ርዕሰ ከተማ አሁን እንጅባራ ትባላለች ከአዲስ አበባ ባህርዳር በማርቆስ መስመር ከአዲስ አበባ ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ትገኛለች የአዊ ዞን በሰሜንና በምስራቅ የምዕራብ ጐጃምና የሰሜን ጐንደር ዞኖች በደቡብ የምዕራብ ጉጃም ዞንና የኦሮሚያ ብሄራዊ ክልል በምዕራብ ደግሞ የቤኒሻንጉል ጉሙዝ ብሄራዊ ክልል ያዋስኑታል በዞኑ የአብዛኛው ህዝብ የአፍ መፍቻ ቋንቋ አዊኛ ይሁን እንጂ አማርኛ በስፋት ይነገራል የዞኑ የቆዳ ስፋት አጸፋ ኪሉ ሜትር ሲሆን በአምስት የወረዳ መስተዳድሮች የተከፈለ ህዝብ ይኖርበታል ተብሎ ይገመታል ከዚህም ውስጥ ከሩ ያላነሰው ህዝብ የገጠር ነዋሪ ነው የዞኑ መልክዓ ምድራዊ አቀማመጥም አልፎ አልፎ ከባህር ወለል በላይ እስከ ሜትር ከሚደርሱት እንፊዲ አሰም ዚሪኺ ገምበሃ እና ቓዣ ከሚባሉ ተራሮችና ሰንሰለታማ ጋራዎች በስተቀር አብዛኛው ሜዳማና ለልማት ምቹ የሆነ በአመዛኙ ወይና ደጋ የአየር ንብረት ያለው ነው አመታዊ አማካይ የዝናብ መጠኑ ከ እስከ ሚሊ ሜትር ሙቀቱ ደግሞ ዲግሪ ነው በውሃ ሃብት በኩል ለተለያዩ ጥቅም ሊውሉ የሚችሉ ወንዞች ፏፏቴዎችና ሀይቆች ይገኛሉ ከደጋማ አካባቢ መንጭተው ወደ ቆላው የሚወርዱት አዩ ዶራ አጣም ዲም ግዛኒ የተባሉና ሌሎች ወንዞች ትስኪ ፋንግ ጋርች የተሰኙ ፏፏቴዎችን በመፍጠር የተመልካችን ቀልብ በእጅጉ ሊስቡ የሟችሉ ውብና ማራኪ የቱሪስት መስህብ ሀብቶች ናቸው በአመቺ መዳረሻ ላይ ጥቅጥቅ ባሉ ደኖች የተከበቡት ዘንገና እና ጥርባ የሚባሉ ሀይቆች ገና ጥቅም ላይ ካልዋሉት የዞኑ የውሃ ሃብቶች ዋነኞቹ ናቸው በአዊ ዞን ከሚገኘው የተፈጥሮ ደን አብዛኛው እጅ የእጣንና የሙጫ ዛፍ ሲሆን በርካታ የዱር እንስሳትና አዕዋፍ በውስጡ ይገኛሉ ከከርሰ ምድር ሃብቶች ደግሞ አሸዋ የማዕድን ውሃ አብነበረድ ኖራና የድንጋይ ከሰል በቅድሚያ የሚጠቀሱት ናቸው ሳይገናኙ ከፈሰሱ ወደሚገመት ገደል በፏፏቴው ትመት ራጨት ሳቢያ አካባ ባለህብረ ቀለሙ የቀ ከፏፏቴው ፊት ሲሆን በውስጡም ሰስ ቀይ ቀበሮና ሌሎች የአንዱ ስም ነው የአዊ ተዋቅረው ራሳቸውን ውስጥ አንዱ ሲሆን ዞኑ ከአማራ ክልል ደቡባዊ ትታወቅ የነበረችው የዞኑ አበባ ባህርዳር በማርቆስ ላይ ትገኛለች የአዊ ዞን ጉንደር ዞኖች በደቡብ ዕራብ ደግሞ የቤኒሻንጉል ህዝብ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሲሆን በአምስት የወረዳ ል ተብሎ ይገመታል ንዋሪ ነው የዞኑ መልክዓ በላይ እስከ ሜትር ቓዣ ከሚባሉ ተራሮችና ለልማት ምቹ የሆነ አመታዊ አማካይ የዝናብ ግሞ ዲግሪ ነው ውሉ የሚችሉ ወንዞች መንጭተው ወደ ቆላው ሌሎች ወንዞች ትስኪ ልካችን ቀልብ በእጅጉ ሀብቶች ናቸው በአመቺ ና ጥርባ የሚባሉ ሀይቆች ናቸው የእጣንና የሙጫ ዛፍ ይገኛሉ ከከርሰ ምድር ኖራና የድንጋይ ከሰል ትስኪ ፏፏቴ ያትስኪ ፏፏቴን የሚፈጥሩት አዊሲ እና ግዛኒ የተባሉ ሁለት ትላልቅ ወንዞች ናቸው እነሺህ ወንዞች ከየሚመነጩበት ስፍራ ተነስተው ረጅም ርቀት ሳይገናኙ ከፈሰሱ በኋላ አንድ ላይ በመደባለቅ ጥልቀቱ ሜትር ወደሚገመት ገደል እየተገማሸሩ ሲወርዱ የትስኪን ፏፏቴ ይፈጥራሉ በፏፏቴው ትመት የሚፈጠረው ነጉድጓዳዊ ድምፅ እየወደቀ በሚነሳው የውሃ ራጨት ሳቢያ አካባቢውን የሚሸፍነው ነጭ ጉምና ከፏፏቴው ስር የሚፈጠረው ባለህብረ ቀለሙ የቀስተ ዳመና መቀነት መንፈስን ይማርካሉ ከፏፏቴው ፊት ለፊት የሚገኘው ሸለቆ ግራና ቀኝ በተፈጥሮ ደን ያጌጠ ሲሆን በውስጡም ሰስ የምኒሊክ ድኩላ ጥቁር ጦጣ ጉሬዛ ዝንጀሮ ጥርኝ ቀይ ቀበሮና ሌሎች የዱር እንስሳት ይገኛሉ ትስኪ ፏፏቴ የአንዱ ስም ነው የአዊ ተዋቅፈው ራሳቸውን ውስጥ አንዱ ሲሆን ዞኑ ከአማራ ክልል ደቡባዊ ትታወቅ የነበረችው የዞኑ በባ ባህርዳር በማርቆስ ትገኛለች የአዊ ዞን ንደር ዞኖች በደቡብ ራብ ደግሞ የቤኒሻንጉል ዝብ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሲሆን በአምስት የወረዳ ል ተብሎ ይገመታል ሪ ነው የዞኑ መልክዓ እስከ ሜትር ዣ ከሚባሉ ተራሮችና ለልማት ምቹ የሆነ መታዊ አማካይ የዝናብ ዲግሪ ነው ሉ የሚችሉ ወንዞች ንጭተው ወደ ቆላው ሌሎች ወንዞች ትስኪ ልካችን ቀልብ በአጅጉ ቶች ናቸው በአመቺ ጥርባ የሚባሉ ሀይቆች ቸው የእጣንና የሙጫ ዛፍ ገኛሉ ከከርሰ ምድር ኖራና የድንጋይ ከሰል ትስኪ ፏፏቴ ያትስኪ ፏፏቴን የሚፈጥሩት አዊሲ እና ግዛኒ የተባሉ ሁለት ትላልቅ ወንዞች ናቸው እነህ ወንዞች ከየሟመነጩበት ስፍራ ተነስተው ረጅም ርቀት ሳይገናኙ ከፈሰሱ በኋላ አንድ ላይ በመደባለቅ ጥልቀቱ ሜትር ወደሚሜገመት ገደል እየተገማሸሩ ሲወርዱ የትስኪን ፏፏቴ ይፈጥራሉ በፏፏቴው ትመት የሚፈጠረው ነጉድጓዳዊ ድምፅ እየወደቀ በሚነሳው የውሃ ራጨት ሳቢያ አካባቢውን የሚሸፍነው ነጭ ጉምና ከፏፏቴው ስር የሚፈጠረው ባለህብረ ቀለሙ የቀስተ ዳመና መቀነት መንፈስን ይማርካሉ ከፏፏቴው ፊት ለፊት የሚገኘው ሸለቆ ግራና ቀኝ በተፈጥሮ ደን ያጌጠ ሲሆን በውስጡም ሰስ የምኒሊክ ድኩላ ጥቁር ጦጣ ጉሬዛ ዝንጀሮ ጥርኝ ቀይ ቀበሮና ሌሎች የዱር እንስሳት ይገኛሉ መ ወደ ትስኪ ፏፏቴ ለመጓዝ ሁለት አማራጮች አሉ እነፒህም ከዳንግላ ትስኪና ከእንጅባራ ትስኪ ናቸው የመጀመሪያውን አማራጭ በመጠቀም በበጋ ወራት ፏፏቴው ድረስ በመኪና መጓዝ ይቻላል የዚህ መንገድ ርቀት ኪሜ የሚደርስ ሲሆን በክረምት ወራት ግን አስከ ኪሜ በመኪና ቀሪውን ኪሜ ደግሞ በእግር ወይንም በፈረስ መጓዝ ይቻሳል በሁለተኛ የጉዞ አማራጭ በመጠቀም ከእንጅባራ ወደ መተከል በሚያመራው ዋና መንገድ እስከ ቅዳምጃ ከተማ ድረስ ከተጓዙና በሰሜን ምዕራብ አቅጣጫ ኪሜ ከሸፈኑ በኋላ ትስኪ ፏፏቴ ይደርሳሉ በበጋ እስከ ፏፏቴው በመኪና መጓዝ ይቻላል በክረምት ግን የመጨረሻውን ኪሜ ወይም በአግር አሊያም በፈረስ መጓዝ ይጠይቃል ቀለል ላለ የእግር ጉዞና ከመንገዱ ግራና ቀኝ የሚገኙትን አኘኒ እና ዱኩማ በመባል የሚታወቁትን የተፈጥሮ ደኖች በውስጣቸው ያሉትን አዕዋፍና የዱር እንስሳት እያደነቁ ለመጓዝ ይህ መስመር ይመረጣል የትስኪ ፏፏቴ ከ ሜጋ ዋት ያላነሰ የሃይድሮ ኤሌክትሪክ ሃይል ማመንጨት እንደሚችል የባለሙያዎች ግምት አለ ከግዛኒ ወንዝ በቅርብ ርቀት የሚገኘውንና ጥምብል የተሰኘውን ወንዝ በማደባለቅ የፏፏቴውን ሃይል መጨመር እንደሚቻልም ባለሙያዎች ይናገራሉ ይህም በአካባቢው ለሚደረግ ኢንቨስትመንት ደህና መሠረት ሊሆን እንደሚችል ይታመናል ዚምቢሪ ፋግታ ለኮማ በተባለው የዞኑ ወረዳ ውስጥ ዚምቢሪ የተሰኘ ለጥ ያለና ሰፊ ረግረጋማ ሜዳ አለ ዚምቢሪ ከወረዳው ዋና ከተማ ከአዲስ ቅዳም በስተምዕራብ አቅጣጫ ኪሜ ርቀት ላይ የሚገኝ ሲሆን የጥምብል ወንዝ መሀል ለመሀል አቋርጦት ያልፋል በወንዙና በረግረጉ ሜዳ ላይ በርካታ ዝርያ ያላቸው የተለያዩ አዕዋፍ ይታያሉ በህብር የሚያዜሙት ጥዑም ዜማ መንፈስን ከማስደሰቱ ባሻገር አዕዋፍን መመልከትና ማጥናት ለሚሹ ጐብፒዎችና ተመራማሪዎች ምቹ ስፍራ ነው የዘንገና ሃይቅ በደብረማርቆስ መ በቅርብ ርቀት ይ ከመንገዱ ዳር እስ ድካም በእግር ወይ ዙሪያ እየተዘዋወሩ ምንም እንኳ ሃይቅ ጥልቀት አንዳንድ የመጀመ የተሸፈኑ ተራሮችና ወዲህ ጥቂት የአሳ በባለሙያዎች ከጥ እንደሆነ ይታመናል አሉ እነፒህም ከዳንግላ አማራጭ በመጠቀም በበጋ የዚህ መንገድ ርቀት ስከ ኪሜ በመኪና መጓዝ ይቻላል በሁለተኛ በሚያመራው ዋና መንገድ ዕራብ አቅጣጫ ኪሜ ፏፏቴው በመኪና መጓዝ ወይም በእግር አሊያም ከመንገዱ ግራና ቀኝ ትን የተፈጥሮ ደኖች ነቁ ለመጓዝ ይህ መስመር ይድሮ ኤሌክትሪክ ሃይል ከግዛኒ ወንዝ በቅርብ ደባለቅ የፏፏቴውን ሃይል በአካባቢው ለሚደረግ ይታመናል ሪ የተሰኘ ለጥ ያለና ሰፊ ከተማ ከአዲስ ቅዳም ሲሆን የጥምብል ወንዝ ጉ ሜዳ ላይ በርካታ ዝርያ ዜሙት ጥዑም ዜማ ከትና ማጥናት ለሚሹ ዚምቢሪ ዘንገና ሃይቅ የዘንገና ሃይቅ በባንጃ ቪሺኩዳድ ወረዳ ቸውሳ ቀበሌ ገበሬ ማህበር ውስጥ በደብረማርቆስ መስመር ከአዲስ አበባ ባህርዳር በሚወስደው መንገድ ዳር ላይ በቅርብ ርቀት ይገኛል ዘንገና ከአዲስ አበባ ኪሜ የሚርቅ ሲሆን ከመንገዱ ዳር እስከ ሃይቁ ዳርቻ ያለውን ኮረብታማ መንገድ ያለ ምንም ድካም በእግር ወይንም በመኪና መውጣት ይቻላል በተጨማሪም የሃይቁን ዙሪያ እየተዘዋወሩ ለመመልከት የሚያስችል የመኪና መንገድ አለው ምንም እንኳ ትክክለኛውን አሃዛዊ መረጃ ለማስቀመጥ ቢያዳግት የዘንገና ሃይቅ ጥልቀት ሜትር ስፋቱ ደግሞ አጸፋ ኪሜ እንደሆነ አንዳንድ የመጀመሪያ ደረጃ ጥናቶች ይጠቁማሉ በሃይቁ አቅራቢያ በደን የተሸፈኑ ተራሮችና በርካታ ዋሻዎች ይገኛሉ በሃይቁ ውስጥ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ጥቂት የአሳ ዝርያዎች በመራባት ላይ ናቸው የቦታው አመቺነት በባለሙያዎች ከተረጋገጠ በአሳ ሃብት ልማት ለሚሰማሩ ኢንቨስተሮች ምቹ እንደሆነ ይታመናል ነ እነፒህም ከዳንግላ ራጭ በመጠቀም በበጋ ህ መንገድ ርቀት ኪሜ በመኪና ዝ ይቻላል በሁለተኛ መሪው ዋና መንገድ አቅጣጫ ኪሜ ፏቴው በመኪና መጓዝ ይም በአግር አሊያም ከመንገዱ ግራና ቀኝ ን የተፈጥሮ ደኖች ለመጓዝ ይህ መስመር ሮ ኤሌክትሪክ ሃይል ከግዛኒ ወንዝ በቅርብ ለት የፏፏቴውን ሃይል በአካባቢው ለሜደረግ መናል የተሰኘ ለጥ ያለና ሰፊ ክተማ ከአዲስ ቅዳም ሲሆን የጥምብል ወንዝ ሜዳ ላይ በርካታ ዝርያ ዚሙት ጥዑም ዜማ ትና ማጥናት ለሚሹ ዚምቢሪ ዘንገና ሃይቅ የዘንገና ሃይቅ በባንጃ ሺኩዳድ ወረዳ ቸውሳ ቀበሌ ገበሬ ማህበር ውስጥ በደብረማርቆስ መስመር ከአዲስ አበባ ባህርዳር በሚወስደው መንገድ ዳር ላይ በቅርብ ርቀት ይገኛል ዘንገና ከአዲስ አበባ ኪሜ የሚርቅ ሲሆን ከመንገዱ ዳር እስከ ሃይቁ ዳርቻ ያለውን ኮረብታማ መንገድ ያለ ምንም ድካም በአግር ወይንም በመኪና መውጣት ይቻላል በተጨማሪም የሃይቁን ዙሪያ እየተዘዋወሩ ለመመልከት የሚያስችል የመኪና መንገድ አለው ምንም እንኳ ትክክለኛውን አሃዛዊ መረጃ ለማስቀመጥ ቢያዳግት የዘንገና ሃይቅ ጥልቀት ሜትር ስፋቱ ደግሞ አጸፋ ኪሜ እንደሆነ አንዳንድ የመጀመሪያ ደረጃ ጥናቶች ይጠቁማሉ በሃይቁ አቅራቢያ በደን የተሸፈኑ ተራሮችና በርካታ ዋሻዎች ይገኛሉ በሃይቁ ውስጥ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ጥቂት የአሳ ዝርያዎች በመራባት ላይ ናቸው የቦታው አመቺነት በባለሙያዎች ከተረጋገጠ በአሳ ሃብት ልማት ለሚሰማሩ ኢንቨስተሮች ዎቹ እንደሆነ ይታመናል ዘንገና ሃይቅ አገው ግምጃ ቤት ማርያም የአገው ግምጃ ቤት ማርያም ገዳም የተመሰረተችው በተለምዶ «ፃዲቁ» እየተባሉ በሚጠሩት ቀዳማዊ አፄ ዮሐንስ ዘመነ መንግስት ነው ይህች ታቦት ንጉሱ ከመናገሻቸው ከጉንደር እየተነሱ ያደርጉት በነበረው የመስፋፋት ዘመቻ ሁሉ አጅባቸው የምትሄድና ለንጉሱ ድል አድራጊነት ተአምራትን ትሰራ እንደነበር የቤተክርስቲያን መረጃዎች የሚመሰክሩላት ነች ለገዳሟ መመስረት መተከል ዋናው ምክንያት ገዳሟ አሁን በተተከ ለችበት አካባቢ ይኖር የነበረውን ክርስትናን የተቀበለ ህዝብ ክርስትናን ያልተቀበለ «አረመኔ» የሚያስመስል የተሳሳተ መረጃ ለንጉሱ በመድረሱ ንጉሱ ህዝቡን እንዳመፀኛ በመቁጠር አላግባብ በወሰዱት የጭፍጨፋ አርምጃ መፀፀታቸው ሲሆን አዝማቻቸውንና የግምጃ ቤት ማርያም ገዳም ታቦትን ተክለ ሃይማኖት ከተባሉ የታቦቷ ተሸካሚ የስብከት ካህን ጋር በካሣ መልክ ለህዝቡ ሠጥተዋል ከቤተክርስቲያኗ መተከል በኋላ ድሙ በመባል ይጠራ የነበረው ስፍራ የግምጃ ቤት ከጐንደሯ ግምጃ ቤት የአገው ግምጃ ቤት አሁንም ቢሆን ድሙ እ የአገው ግምጃ ቤ ብቻ አይደለም ጣ ቅርሶችን በዘረፈበትና ስላልደረሰባት ገዳሟ በመሆኗ የተለያዩ ታ ይዛለች የብራና ፅሁፎ አገጣጠም የጥንት አ የረቀቀ እንደነበር ሌላው ነገር ደግሞ ሳያገለግል አልቀረም የተቀመጠ መሆኑ ነው የአገው ግምጃ ቤ ኪሎ ሜትር ሲቀር ከተማ ሲደርሱ ወደ ትገኛለች ወደ ከ መንገድ አለ የአገው። የአገው ግምጃ ቤ ኪሎ ሜትር ሲቀር ከተማ ሲደርሱ ትገኛለች ወደ መንገድ አለ ትገኛለች በአንከሻ ጓጉሣ « የሚገኘው ጥርባ ሃይቅ ርቀት ላይ ይገኛል የሚቻል ሲሆን በክረምቻ ከተማ ወደ አገው ግም ሜትር ርቀት በኋላ ዌ የዳንጉላ የተፈጥሮ ዋሻባ ብሎ ያአዱና የተሰኘ የ ችው በተለምዶ «ፃዲቁ» ት ነው ያደርጉት በነበረው ድል አድራጊነት የሚመሰክሩላት ነች ገዳሟ አሁን በተተከ ህዝብ ክርስትናን ንጉሱ በመድረሱ ንጉሱ የጭፍጨፋ እርምጃ ገዳም ታቦትን ተክለ በካሣ መልክ ለህዝቡ ል ይጠራ የነበረው ስፍራ የግምጃ ቤት ማርያም ከተማ ተብሎ ተሰየመ ቤተክርስቲያኗን ከጐንደሯ ግምጃ ቤት ማርያም ለመለየት አገው የሚል ቅፅል በማስቀደም የአገው ግምጃ ቤት ማርያም ተብላ ትጠራለች አካባቢው በአዊኛ ቋንቋ አሁንም ቢሆን ድሙ እየተባለ ይጠራል የአገው ግምጃ ቤት ማርያም የምትታወቀው በረጅም የእድሜ ባለፀጋነቷ ብቻ አይደለም ጣሊያን ሀገራችንን ወርሮ የበርካታ አብያተ ክርስቲያናት ቅርሶችን በዘረፈበትና ባቃጠለበት ወቅት እንኳ ምንም ዓይነት የጠላት ጥቃት ስላልደረሰባት ገዳሟ የበርካታ ጥንታዊ ቅርሣ ቅርስና መዛግብት ባለቤት በመሆኗ የተለያዩ ታሪካዊና ባህላዊ ጥናቶችን ለማካሄድ የሚረዱ መረጃዎችን ይዛለች የብራና ፅሁፎቹና የግድግዳ ስዕሎቹ የሣንቃና መስኮቶቹ አቀራረፅና አገጣጠም የጥንት አባቶቻችን የሥነጥበብና የሥነህንፃ ችሎታ የቱን ያህል የረቀቀ እንደነበር የሚጠቁሙ ናቸው ቤተክርስቲያኗን የተለየ የሚያደርጋት ሌላው ነገር ደግሞ ምናልባትም በጠላት ወረራ ጊዜ ለቅርሶቿ መደበቂያ ሳያገለግል አልቀረም የሚባልለት የቤተክርስቲያኗ መቅደስ በዋሻ ላይ የተቀመጠ መሆኑ ነው የአገው ግምጃ ቤት ማርያም ከተማ ከአዲስ አበባ እንጅባራ ሊደረስ ሰባት ኪሎ ሜትር ሲቀር በግምት ኪሎ ሜትር ላይ ከሣ የምትባል ትንሽ ከተማ ሲደርሱ ወደ ደቡብ ምዕራብ በመታጠፍ ዘጠኝ ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ትገኛለች ወደ ከተማው ለመድረስ በጋ ከክረምት የሚያገለግል የመኪና መንገድ አለ የአገው ግምጃ ቤት ማርያም ገዳምም እዚሁ ከተማ ውስጥ ትገኛለች ጥርባ ሃይቅ በአንከሻ ጓጉሣ ወረዳ ሥሥቱ ጥርባ በተባለ ቀበሌ ገበሬ ማህበር ውስጥ የሚገኘው ጥርባ ሃይቅ ከአገው ግምጃ ቤት ማርያም ስድስት ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ይገኛልፎ ሃይቁን ለማግኘት በበጋ ሃይቁ ድረስ በመኪና መሄድ የሚቻል ሲሆን በክረምት ግን የሃያ ደቂቃ ያህል የእግር ጉዞ አለው ከከሣ ከተማ ወደ አገው ግምጃ ቤት ማርያምና ጥርባ ሃይቅ መታጠፊያ አምስት ኪሎ ሜትር ርቀት በኋላ ቁጥራቸው ከሃያ የማያንሱ እጅግ በጣም አስገራሚ የሆኑ የዳንጉላ የተፈጥሮ ዋሻዎች ይገኛሉ ከአገው ግምጃ ቤት ማርያም ትንሽ ወጣ ብሎ ያአዱና የተሰኘ የማዕድን ውሃ በአካባቢው አጠራር የአምቦ ውክ ይገኛል የጥርባ ሃይቅ ውሃ አረንጓዴ መልክ ያለው ሲሆን ጥልቀቱ ሜጫትር እንደሆነ ይገመታል በዙሪያው ባሉት ደኖች ውስጥ የሚገኙት የተለያዩ የዱር አእንስሳት አብያተክርስቲያናትና ቅርሶቻቸው እንዲሁም ከሃይቁ ማዶ በረዥም ርተት የሚታዩት የፊዲ እና የቻዣ ሰንሰለታማ ተራሮች ለአካባቢው ልዩ ውበትን የሚሰጡ ማራኪ የመስህብ ሃብቶች ናቸው ጥርባ ሃይቅ ከአማራ ብሄራ ነው ዞኑ በባህር ወረዳዎችን የያዘ ነ «ታሪካዊ የጉዞ መስ የሚመጡ ጉጐጉብዢጊዎ ሳያድሩ አይሄዱም የባህር ዳር ከተ ከፍታ ላይ ትገኛለች መቶ ሺህ ህዝብ በ መዲናም በመሆኗ የትምህርት ተቋማት የጉዞ ወኪሎች ሆቴ ድብ አንበሳ በሚል ጥሩ ደረጃ ያላቸው ሰፊ ግቢ ያላቸው በ ናቸው በሦስቱም ዕቃ ሱቆች አለሉ ድርጅት አለው የባህር ዳር ከ ስፍራ የቤዛዊት ኮረ ኪሜ ርቀት ላይ በብስክሌት ወደ ኮ ሥላሴ በ ዓ ኮረብታ ላይ በመ በወንዙ ውስጥ የሚ ይቻላል የጥርባ ሃይቅ ውሃ አረንጓዴ መልክ ያለው ሲሆን ጥልቀቱ ሜትር እንደሆነ ይገመታል በዙሪያው ባሉት ደኖች ውስጥ የሚገኙት የተለያዩ የዱር እንስሳት አብያተክርስቲያናትና ቅርሶቻቸው እንዲሁም ከሃይቁ ማዶ በረዥም ርቀት የሚታዩት የፊዲ እና የቻዣ ሰንሰለታማ ተራሮች ለአካባቢው ልዩ» ውበትን ያሟዕጡ ማራኪ ያመስህብ ሃብቶች ናቸው ጥርባ ሃይቅ ከአማራ ብሄራ ነው ዞኑ በባህር ወረዳዎችን የያዘ «ታሪካዊ የጉዞ መ የሚመጡ ጐብፒዎ ሳያድሩ አይሄዱም የባህር ዳር ከ ከፍታ ላይ ትገኛለች መቶ ሺህ ህዝብ መዲናም በመሆኗ የትምህርት ተቋማት የጉዞ ወኪሎች ሆቴ ድብ አንበሳ በሚል ጥሩ ደረጃ ያላቸው ሰፊ ግቢ ያላቸው ናቸው በሦስቱም ዕቃ ሱቆች አሉ ድርጅት አለው የባህር ዳር ስፍራ የቤዛዊት ኮራ ኪሜ ርቀት ላይ በብስክሌት ወደ ሥላሴ በ ዓ ኮረብታ ላይ በ በወንዙ ውስጥ የሚ ይቻላል የሚገኙት የተለያዩ የዱር ከሃይቁ ማዶ በረዥም ጥልቀቱ ጫትር ራሮች ለአካባቢው ልዩ» ምዕራብ ጐጃም ከአማራ ብሄራዊ ክልል አስር ዞኖች ውስጥ አንዱ የምዕራብ ጉጃም ዞን ነው ዞ በባህር ዳር ከተማ ዙሪያ በተለያየ ርቀት የሚገኙ የተለያዩ ወረዳዎችን የያዘ ነው የምዕራብ ጐጃም ዞን ርዕሰ ከተማ ባህር ዳር ናት «ታሪካዊ የጉዞ መስመር» በመባል የሚታወቀውን የጉብኝት ቀጣና ተከትለው የሚመጡ ጉብፒዎች በባህር ዳር ከተማ ቆይታ ሳያደርጉ ወይንም ውለው ሳያድሩ አይሄዱም የባህር ዳርከተማ በጣና ሃይቅ ደቡባዊ ጫፍ ከባህር ወለል ሜትር ከፍታ ላይ ትገኛለች አማካይ ሙቀቷ ዲግሪ ሴንቲግሬድ ሲሆን ከአንድ መቶ ሺህ ህዝብ በላይ እንደሚኖርባት ይገመታል ከተማዋ የክልሉ ርዕሰ መዲናም በመሆኗ በርካታ የመንግሥትና መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች የትምህርት ተቋማት ባንኮችና የመድህን ድርጅቶች አስጐብሺ ድርጅቶችና የጉዞ ወኪሎች ሆቴሎችና የንግድ ተቋማት ወዘተ ይገኙባታል ጣና ግዮንና ድብ አንበሳ በሚል መጠሪያ የሚታወቁት ሆቴሎች በጐብሺዎች የሚዘወተሩ ጥሩ ደረጃ ያላቸው ናቸው የጣናና የግዮን ሆቴሎች የሃይቁን ዳርቻ የሚጋሩና ሰፊ ግቢ ያላቸው በመሆኑ ድንኳን ጥለው በካምፕ ለሚሰፍሩ ቱሪስቶች ምቹ ናቸው በሦስቱም ሆቴሎች ግቢ የአስጐብፒ ድርጅቶች አድራሻዎችና የስጦታ ዕቃ ሱቆች አሉ በተጨማሪም የድብ አንበሳ ሆቴል የራሱ የሆነ አስጐጉብጊ ድርጅት አለው የባህር ዳር ከተማን በቅርብ ርቀት ከላይ ቁልቁል ለመመልከት ተመራጩ ስፍራ የቤዛዊት ኮረብታ ነው የቤዛዊት ኮረብታ በከተማዋ ምስራቃዊ ዳርቻ ኪሜ ርቀት ላይ ይገኛል በአግር በመጓዝ አሊያም በመኪና ወይንም በብስክሌት ወደ ኮረብታው መድረስ ይቻላል በኮረብታው ላይ አጹ ኃይለ ሥላሴ በ ዓም ያሰሩት የቤዛዊት ቤተመንግስት ይገኛል ቤዛዊት ኮረብታ ላይ በመሆን እስከተወሰነ ርቀት የአባይን ወንዝ ጠመዝሣዛ ጉዞ በወንዙ ውስጥ የሚንቦጫረቁ ጉማሬዎችንና የተለያዩ አዕዋፋትን መመልከት ይቻላል ጢስ አባይ ፏፏቴ ጢስ አባይ ፏፏቴ ከባህር ዳር በስተምስራቅ ኪጫ ርቀት ላይ ከጢስ አባይ ከተማ አጠገብ ይገኛል በ ሜትር ስፋት በግምት ከ አስከ ሜትር ጥልቀት ወዳለው ገደል የሚወረወረው ጢስ አባይ ፏፏቴ አእሯጅግ አስገራሟና አስደሳች ከሆኑት የተፈጥሮ ክስተቶች አንዱ ነው አየተግመለመለ ወደ ገደሉ ከሚወርደው ውሃ የሚፈጠሩት ብናኝ የውሃ ፍንጣሪዎች አካባቢውን በጢስ የተሸፈነ ያስመስሉታል የፏፏቴው ነጐድጓዳማ ድምፅ የአካባቢው ልምላሜ በተወሰነ የጊዜ ልዩነት ብልጭ አያለ የሚጠፋው ቀስተ ደመና ልዩ የመንፈስ ፍስሃ ናቸው ከባህር ዳር ጢስ አባይ ከተማ ድረስ ደህና የመኪና መንገድ አለ ከከተማዋ ወደ ፏፏቴው ለመሄድ ደግሞ ሁለት አማራጮች አለሉ አንደኛውን አማራጭ በመጠቀም ከጢስ አባይ ከተማ ኪሜ ያህል በመኪና በመጓዝ ለመኪና ማቆሚያ ከተዘጋጀው ቅጥር ግቢ ከደረሱ በኋላ ቁልቁለትና አቀበት በሆነው የእግር መንገድ ለ ደቂቃ ተጉዘው ፏፏቴው አጠገብ መድረስ ይቻላል በቁልቁለቱ ማብቂያና በዳገቱ መጀመረያ ላይ በኛው ክፍለ ዘመን በአጴ ሱስንዮስ ዘመነ መንግስት አንደተሰራ የሚሜነገርለት ድልድይ አለ የአላታ ድልድይ በመባል ይታወቃል በአባይ ወንዝ ላይ የተሰራው የመጀመሪያው ድልድይ እንደሆነም ይታመናል ጢስ አባይ ፏፏቴ ዐ ሁለተኛው አሣ ጀልባ በማቋረጥ ወ ለመጠቀም ከዋናው የአገሬው ህዝብ ወን በዚህ መንገድ ወደ አገልግሉት የተወሰነ ይከፈላል የመልስ ህር በ መ ያመኝ ው ጹ ዊ ል አዕ በአሁኑ ጊዜ የተፈጥሮ ፓርክ» በሚ ወደ ጊዜ ቁጥሩ እየተ ስርዓት ባለው መንገድ ጐጃም ባህል ቱሪዝ መረጃ ማፅከል በጢ ለመጉብኘት በቅድሟ መክፈል ያስፈልጋል በስራ ላይ ያለው የሚ። ዲኣ የአላታ ድልድይ በአሁኑ ጊዜ ጢስ አባይ ፏፏቴ የሚገኘሃበት አካባቢ «የጢስ አባይ የተፈጥሮ ፓርክ» በሚል ስያሜ በህግ እንዲጠበቅ ጥረት እየተደረገ ነው ከጊዜ ወደ ጊዜ ቁጥሩ አየተበራከተ የመጣውን የአገር ውስጥና የውጭ አገር ጐብፒን ስርዓት ባለው መንገድ ለማስተናገድና የመረጃ አገልገሎት ለመስጠት በምዕራብ ጉጃም ባህል ቱሪዝምና ማስታወቂያ መምሪያ ስር የሚተዳደር የቱሪስት መረጃ ማዕከል በጢስ አባይ ከተማ እንዲቋቋም ተደርጓል ፏፏቴውን ለመጉብኘት በቅድሚያ በመረጃ ማዕከሉ በመገኘት የመግቢያ ክፍያውን መክፈል ያስፈልጋል የክፍያው ተመን በየጊዜው የሚሻሻል ቢሆንም አሁን በስራ ላይ ያለው የሚከተለው ነው ታት ርቀት ላይ ከጢስ ከ እስከ ይ ፏፏቴ እጅግ ው አየተግመለመለ ሪዎኙ አካባቢውን ድምፅ የአካባቢው ቀስተ ደመና ልዩ ር ቢና መንገድ አለ አለ አንደኛውን ል በመኪና በመጓዝ ቁልቁለትና አቀበት አጠገብ መድረስ ና ልድ ራው ው ክፍለ ዘመን ይ አለ የአላታ የመ ጀ መሪያው ሁለተኛው አማራጭ ወንዙን ከአካባቢው በሚሰራ የደንገል ፖፓይረስ ጀልባ በማቋረጥ ወደ ፏፏቴው የሚወስደው መንገድ ለመጠተም ከዋናው መንገድ ሰሜናዊ ምዕራብ አቅጣጫ ገበያውን አቋርጦ የአገሬው ህዝብ ወንዙን በጀልባ ከሚያቋርጥበት ስፍራ መድረስ ያስፈልጋል በዚህ መንገድ ወደ ፏፏቴው ለመዝለቅ ከ እስከ ደቂቃ ይፈጃል ለጀልባ አገልግሎት የተወሰነ ተመን ባይኖርም በነፍስ ወከፍ ከብር እስከ ብር ይከፈሳል የመልስ ጉዞን በሁለቱም አማራጮች በኩል ማድረግ ይቻሳል ይሮኛኋሕቿ ቕ «መሯ ቶ ሄ ሙ «ዣ ኮፍኣ ቃረ ሻም ብ ው ኣዳ የአጳታ ኢልድይ በአሁኑ ጊዜ ጢስ አባይ ፏፏቴ የሚገኝበት አካባቢ «የጢስ አባይ የተፈጥሮ ፓርክ» በሚል ስያሜ በህግ እንዲጠበቅ ጥረት አየተደረገ ነው ከጊዜ ወደ ጊዜ ቁጥሩ እየተበራከተ የመጣውን የአገር ውስጥና የውጭ አገር ጐብዢጊን ስርዓት ባለው መንገድ ለሣስተናገድና የመረጃ አገልገሎት ለመስጠት በምዕራብ ጉጃም ባህል ቱሪዝምና ማስታወቂያ መምሪያ ስር የሚሜተዳደር የቱሪስት መረጃ ማዕከል በጢስ አባይ ከተማ እንዲቋቋም ተደርጓል ፏፏቴውን ለመጉብኘት በቅድሚሟያ በመረጃ ማዕከሉ በመገነት የመግቢያ ክፍያውን መክፈል ያስፈልጋል የክፍያው ተመን በየጊዜው የሚሻሻል ቢሆንም አሁን በስራ ላይ ያለው የሚከተለው ነው ነው ይህን አማራጭ ገበ በቡድን ተደራጅተው ለሚ ለአገር ውስጥ መጡ የአገር ውስጥ ጐብፒሺ ጐብዢ በነፍስ ወከፍ ዎች በነፍስ ወከፍ ለሠራተኛ ለተማሪ ተማሪ ለተማሪ ብር ላልሆኑ ከጢስ አባይ ከተማ በስተምዕራብ ኪሜ ርቀት ላይ በሚገኘውና ያጐሜ በሚል መጠሪያ በሚታወቀው ኮረብታ ላይ ከአንድ አለት ተፈልፍላ የተሰራችው የደንጊያ ዴቤሎ ቤተክርስቲያን ትገኛለች የአካባቢው አዛውንት ቤተክርስቲያኗ በአጹ ላሊበላ ዘመን ተፈልፍሳ እንደተሰራች ይናገራለሉ አንዳንድ ጊዜ ኮረብታውንም የላስታ ኮረብታ እያሉ ይጠሩታል ቤተክርስቲያኗ ለብዙ አመታት ጠፍ ሆና ቆይታ በቅርቡ በቅዱስ ላሊበላ ስም ታቦት ተቀርጾላት አገልግሎት እየሰጠች ትገኛለች ከባህር ዳር ከተማ ወደ አዴት በሚወስደው የመኪና መንገድ በቅርብ ርቀት የደብረመዊዕና የገረገራ መንደሮች ይገኛሉ ከእነሂህ መንደሮች ከአንድ እስከ ሁለት ሰዓት በሚፈጅ የእግር መንገድ ክልል ወስጥ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን እንደተሰሩ የሚነገርላቸው ግንብ ጊዮርጊስ ይባባ ግንብና ማርያም ግንብ የሚባሉ የመሬት ላይና የመሬት ውስጥ አብያተመንግስታት ቅሪቶች ሳይታዩ መታለፍ የሌለባቸው ታሪካዊ ስፍራዎች ናቸው በኢትዮጵያ የቅኔ ትምህርት ስመጥር የሆነው የዋሸራ ማርያም ገዳም ከገረገራ መንደር ምዕራባዊ አቅጣጫ የሦስት ሰዓት የእግር ጉዞ በኋላ ይገኛል ር ለውጭ አገር ጐብኙ በነፍስ ወከፍ በአጠቃላይ ባህር ዳርን ማዕከል በማድረግ ወደ ጣና ገዳማት ጐንደርና ላሊበላ ለሚደረግ ጉብኝት አስፈላጊ የሆኑ መረጃዎችን ከባህር ዳር የቱሪስት መረጃ ማዕከል ማግኘት ይቻላል በኢትዮጵያ ካሬ ኪሜ የኦርቶዶክስ ክርስ ገዳማት ከ የተሰባሰቡ ውድ የታ አጽም የያዙ ና ናቸው ለማለት ይ ከባህር ዳር ደቂቃ አሊያም በእ በማቋረጥ የደብረ የተለያዩ ታሪካዊ ቅር ዘመነ መንግስት አካባቢው በሁለ እና «አባይ ራስ» ስለሚገኙ ሲሆን ሰንጥቆ የሚወጣበት ከባህር ዳር ከ ብዙም ያልተራራቁ በሆነ ተፈጥሯዊ የመ ነው ደሴቶቹ ክ ገብርኤል የወንድ አመታት ቆይተዋል መነኮሳት ወደ ሌላ ባዶ ሆኖ መቆየቱ ታቦት ገብቶ ገዳሙ ለውጭ አገር ጥብፒ በነፍስ ወከፍ ርቀት ላይ በሚገኘውና ከእንድ አለት ተፈልፍሳ የአካባቢው አዛውንት ንደተሰራች ይናገራሉ እያሉ ይጠሩታል በቅዱስ ላሊበላ ስም መኪና መንገድ በቅርብ ነፒህ መንደሮች ከአንድ በኛው መቶ ክፍለ ባ ግንብና ማርያም ግንብ ት ቅሪቶች ሳይታዩ ትዮጵያ የቅኔ ትምህርት ደር ምዕራባዊ አቅጣጫ ጣና ገዳማት ጉንደርና ን ከባህር ዳር የቱሪስት የጣና ገዳማት በኢትዮጵያ ውስጥ ከሚገኙት ሀይቆች ትልቁ የጣና ሃይቅ ነው ስፋቱ ካሬ ኪሜ ሲሆን በውስጡ በሚገኙ ደሴቶችና በዙሪያው በርካታ የኦርቶዶክስ ክርስትና ሃይማኖትን የሚከተሉ ገዳማት ይገኛሉ አንዳንዶቹ ገዳማት ከ ዓመት ዕድሜ በላይ ያላቸውና ከተለያዩ የአገሪቱ ክፍሎች የተሰባሰቡ ውድ የታሪክ ቅርሶችና የመካከለኛው ዘመን የኢትዮጵያ ነገስታትን አጽም የያዙ ናቸው በመሆኑም ገዳማቱ የአገሪቱ ቤተክህነት «ሙዚየም» ናቸው ለማለት ይቻሳላል ደብረማርያም ከባህር ዳር ከተማ የሰሜን ምስራቅ አቅጣጫን በመያዝ በጀልባ ለሃያ ደቂቃ አሊያም በእግር ለአንድ ሰዓት ተኩል በመጓዝና የአባይን ወንዝ በታንኳ በማቋረጥ የደብረማርያም ገዳም ወደምትገኝበት ደሴት መግባት ይቻላል የተለያዩ ታሪካዊ ቅርሶችን የያዘችው የደብረማርያም ገዳም በአጹ አምደ ዮን ዘመነ መንግስት ዓም እንደተመሰረተች ይነገራል አካባቢው በሁለት ተጨማሪ ስሞች ይታወቃል እነሂህም «ጉማሬ ባህር» እና «አባይ ራስ» ይባላሉ «ጉማሬ ባህር» የተባለው በአካባቢው ጉማሬዎች ስለሚገኙ ሲሆን «አባይ ራስ» የተባለው ደግሞ የአባይ ወንዝ የሀይቁን ውሃ ሰንጥቆ የሚወጣበት ስፍራ በመሆኑ ነው ክብራን ገብርኤልና እንጦስ ከባህር ዳር ከተማ ሰሜን ምዕራብ አቅጣጫ የ ደቂቃ የጀልባ ጉዞ በኋላ ብዙም ያልተራራቁ መንትያ ደሴቶች ይገኛሉ ደሴቶቹ የሚገኙት ማራኪ በሆነ ተፈጥሯዊ የመሬት አቀማመጥ ባለውና በደን በተሸፈነ ኮረብታማ ስፍራ ነው ደሴቶቹ ክብራን ገብርኤልና እንጦስ በመባል ይታወቃሉ ክብራን ገብርኤል የወንድ እንጦስ ደግሞ የሴት መናንያን መኖሪያ በመሆን ለብዙ አመታት ቆይተዋል ይሁን እንጂ በአንዳንድ ችግሮች ምክንያት የእንጦስ መነኮሳት ወደ ሌላ አካባቢ በመሰደዳቸው እስከቅርብ ጊዜ ድረስ ገዳሙ ጠፍ ባዶ ሆኖ መቆየቱ ይነገራል አሁን ግን ቤተክርስቲያን ተሰርቶና የኢየሱስ ታቦት ገብቶ ገዳሙ ወደ ወንዶች ገዳምነት ተለውጧል የክብራን ገብርኤል ቤተክርስቲያን መጀመሪያ የተሰራው በአጹ አምደ ጽዮን ዘመነ መንግስት ሲሆን በዳግማዊ ዳዊትና ኋላም በአዲያም ሰገድ ኢያሱ በድጋሚ እንደተሰራ ይነገራል ቤተክርስቲያኑ በወጉ በተጠረቡ ቀያይ ድንጋዮች የታነጸ ነው በቤተ መቅደሱ ዙሪያ ከድንጋይ የተጠረቡ አምዶች ይገኛሉ ከመቅደሱ ግድግዳ ጋር ተያይዞ በተሰራ ክፍል ውስጥ የገዳሙ መስራች የአቡነ ዘዮሀንስ መቃብር ይገኛል ክብራን ገብርኤል በደሴቱ አናት ላይ በታነጸው የክብራን ገብርኤል ቤተክርስቲያንና እንዲሁም በአጹ ፋሲል እንደተሰራ በሚነገርለት ዕቃ ቤት ውስጥ በርካታ ታሪካዊ ቅርሶች ይገኛሉ ከእነዚህም ውስጥ በሀዋርያው ሉቃስ እንደተሳለች የሚነገርላት ስዕለማርያም ከብረት የተሰራው የአቡነ ዘዮሀንስ የጸሎት ልብስ የአጹ ኢያሱ አልጋና ሰይፍ የንጉስ ተክለ ሃይማኖት ተደራራቢ አልጋ ከእንጨት የተሰሩ መቅረዝና አገልግል መስቀሎች የገበታ ላይ ስዕሎችና የብራና መጻሕፍት ይገኙባቸዋል ወደ ክብራን ገብርኤል መግባት የሚፈቀድላቸው ወንዶች ብቻ ናቸው የጣናን ሀይቅ ባህረገብ መሬት ፔኒ ክንፉን ዘርግቶ የተቀ ያህል የሚርቅ ሲሆን ደግሞ ሁለት ሰዓት በዘጌ ባህረ ገብ እነሺህም መሀል ዘጌ ኪዳነ ምህረት ደ ይባላሉ ከመጨረሻ ሊያስጠጉ የሚችሉ ወ በጣና ሀይቅና በሚል መጠሪያ አላቸው መነሻቸው ጻድቃን የሃይማኖት ማርያም አቡነ ሂሩ እግዚዮሃንስ ይባላሉ ገብርኤልን አቡነ በ ኖስን አቡነ አሳይ አእግዚዮሃንስ ደግሞ ከዘጌ ገዳማት ጊዮርጊስ ቤተክርስቲ እንደተመሰረተ የመ ካህናቱ ይገልጻሉ አ እንደመጡ ይታመናል በመሀል ዘጌ የተሰራው የአቡነ በት ስጦታዎች የብራና በተለያየ ጊዜ የ እደጥበብ የሚመሰክሩ ይታያሉ የተሰራው በአጴ አምደ በአዲያም ሰገድ ኢያሱ ወ በተጠረቡ ቀያይ የተጠረቡ አምዶች ክፍል ውስጥ የገዳሙ ኣ ኤል ቤተክርስቲያንና ቤት ውስጥ በርካታ ሉቃስ እንደተሳለች ዘዮሀንስ የጸሎት ልብስ ት ተደራራቢ አልጋ የገበታ ላይ ስዕሎችና ገብርኤል መግባት ኺክቨከ። ከጊዮርጊስ ቤተክርስቲያን አጠገብ ጥንታዊ ገጽታቸውን ጠብቀው ከቆዩት ጥቂት ቤተክርስቲያናት መካከል አንዱ የሆነው የበትረ ማርያም ቤተክርስቲያን ይገኛል ይህ ቤተክርስቲያን አቡነ በትረ ማርያም ካረፉ በኋላ ረዳታቸው በነበሩት በአቡነ በትረፈሎሚዎስ አማካኝነት በመቃብራቸው ላይ ለመታሰቢያነት የተተከለ ነው ውስጡ ባማሩ ጥንታዊ የሃይማኖት ስዕሎች ያሸበረቀውና በክብ ቅርጽ ተሰርቶ በባህላዊ የሳር ክፍክፍ የተከደነው የበትረ ማርያም ቤተክርስቲያን የጥንቱን ዘመን የቅርጻ ቅርጽ ጥበብ የሚዘክሩ በሮችና መስኮቶች አሉት በጥንታዊ ቅብ ስዕሎች ከሚታወቁት የዘጌ ገዳማት አዝዋ ማርያምና ውራ ኪዳነ ምህረት ሳይጠቀሱ የሚታለፉ አይደሉም በአጴጹ አምደ ዮን ዘመነ መንግስት እንደተሰራች የሚነገርላት አዝዋ ማርያም በመቅደስዋ ዙሪያ ያማሩ የግድግዳ ቅብ ስዕሎችን የያዘች ነች አንዳንዶቹ ስዕሎች ዙሪያቸው በብር ጉባጉብቶች የተዋቡ ናቸው በዘጌ የሚገኙ የሌሎች አብያተክርስቲያናት ስዕሎች የተሰሩት በአዝዋ ማርያም ስለነበር አንዳንድ ጊዜ «ስዕል ቤት» ተብሳ ትጠራለች የውራ ኪዳነ ምህረት ቤተክርስቲያን በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአጴጹ አምደ ዮን ዘመነ መንግስት በአቡነ ዘዮሃንስ እንደተመሰረተች ይነገራል አቡኑ ከሸዋ መርሃቤቴ የመጡ ሲሆን በቀድሞው ደብረ አስቦ ገዳም በአቡነ ህዝቅያስ እጅ ቅስና እንደተቀበሉ በጣና ሃይቅ ደቡባዊ ምስራቅ ዳርቻ በደራ ወረዳ ከሚኖሩ ጥቂት የክርስትና ሃይማኖት ተከታዮች ጋር ቆይታ አድርገው ወደ ክብራን ደሴት እንደሄዱ ገድላቸው ያትታል ውራ ኪዳነ ምህረት በክብ ቅርጽ የተሰራች ጥንታዊ ቤተክርስቲያን ናት የቅኔ ማህሌቱ ከሸንበቆ ቅድስቱና መቅደሱ ከጭቃና ከድንጋይ የተሰሩ ሲሆን አስከ ቅርብ ጊዜ ጣሪያው በሳር ክፍክፍ የተሸፈነ ነበር። የመቅደሱ ዙሪያ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን እንደተሳሉ የሚነገርላቸው ውብ የሃይማኖት ስዕሎች ያጌጠ ነው ጥንታዊ የብራና መጻህፍት የነባስታት ዘውዶች ካባዎችና መስቀሎች ከታሪካዊ ቅርሶቿ ጥቂቶቹ ናቸው ውራ ኪዳነ ምህረትን ወንዶችም ሴቶችም ሊጉጐበጆት ይችላሉ በዘጌ ባህረ ገብ መሬት ላይ የጣና ሀይቅንና አካባቢውን ሰፊ በሆነ አድማሳዊ ርቀት ለመመልከት የሚያስችል የአራራት ተራራ አለ በዚህ ተራራ አናት ላይ የይጋንዳ ተክለ ሃይማኖት ቤተክርስቲያን ይገኛልፎ በአጹ አዲያም ሰገድ እያሱ ዘመነ መንግስት እንደተመሰረተ የሚነገርለት ይህ ቤተክርስቲያን በቅርስ ክምችታቸው ከሚታወቁት የዘጌ ገዳማት አንዱ ነው ከሀይቁ ዳር ወደ ይጋንዳ የሚወስደው የእግር መንገድ አቀበት የበዛበት ሲሆን ቢያንስ አንድ ሰዓት ያስኬዳል ጣና ሀይቅ ላይ ከተማ ሰሜናዊ አቅጣጫ ሰዓት ያስኬዳል ይህ ምክንያቱም ከደሴቱ በ ሰባት አድባራትን ስለ ኮታማርያም ዝባድ ኢየ የሚለው ቃል በግዕዝ ደሴቶች ትልቁ ሆኖ ሳለ ደቅ ደሴት መጀ ያልተፈቀደ ነበር ኋላ በመስፈርና በመዋለድ አማርኛ ተናጋሪና የኦርቶ የአካባቢው ኗሪዎች የተለያዩ ጊዜያት ከፋ ጦርነት ወቅት ሁለተኛ በሚያሰሩበት ወቅት ም ደግሞ በአጴጹ ዮሃንስ ኛ ነበር ደቅ ደሴትን የቀድሞ ነገስታት የስል የሚያቆዩበት ቦታ በ ህዝበ ናኝ ዘመን የደብ ንጉሱን የሚቃወም ንግር ወደ ደቅ ደሴት እን ጊዮርጊስ የሚገኘው ገድላ በክረምት ወራት በበጋው ወራት ውሃው የሚቀላቀለው የናርጋ ይጠራል ገዳሙን ያ ን ጠብቀው ከቆዩት ማርያም ቤተክርስቲያን ካረፉ በኋላ ረዳታቸው ላይ ለመታሰቢያነት ች ያሸበረቀውና በክብ ማርያም ቤተክርስቲያን ኮቶች አሉት አዝዋ ማርያምና ውራ አምደ ዮን ዘመነ ቅደስዋ ዙሪያ ያማሩ ች ዙሪያቸው በብር ች አብያተክርስቲያናት ጊዜ «ስዕል ቤት» ተብላ ክፍለ ዘመን በአሌ ተመሰረተች ይነገራል አስቦ ገዳም በአቡነ ምስራቅ ዳርቻ በደራ ጋር ቆይታ አድርገው ቤተክርስቲያን ናት ከድንጋይ የተሰሩ ሲሆን ነበር የመቅደሱ ዙሪያ ቸው ውብ የሃይማኖት የነገስታት ዘውዶች ውራ ኪዳነ ምህረትን አካባቢውን ሰፊ በሆነ ራራ አለ በዚህ ተራራ ይገኛል በአጹ አዲያም ለት ይህ ቤተክርስቲያን ነው ከሀይቁ ዳር ወደ ሲሆን ቢያንስ አንድ ደቅ ደሴት ጣና ሀይቅ ላይ ካሉት ደሴቶች ትልቁ ደቅ ደሴት ነው ከባህር ዳር ከተማ ሰሜናዊ አቅጣጫ ኪሜ ርቀት ላይ የሚገኝ ሲሆን በጀልባ ቢያንስ ሰዓት ያስኬዳል ይህ ደሴት «የሰባት ደብር አገር» ተብሎ ይታወቃል ምክንያቱም ከደሴቱ በቅርብ ርቀት የሚገኘውን ዳጋ እስጢፋኖስ ገዳም ጨምሮ ሰባት አድባራትን ስለያዘ ነው እነዚህም ናርጋ ስላሴ ቅድስት አርሴማ ኮታማርያም ዝባድ ኢየሱስ ጆጋ ዮሀንስና ጋደና ጊዮርጊስ ናቸው «ደቅ» የሚለው ቃል በግዕዝ «ልጅ» ወይንም «ትንሽ» ማለት ሲሆን ደሴቱ ከሌሎች ደሴቶች ትልቁ ሆኖ ሳለ ለምን ይህ ስም እንደተሰጠው በውል አይታወቅም ደቅ ደሴት መጀመሪያ ለመነኮሳት ብቻ አንጂ ለአለማውያን ኗሪዎች ያልተፈቀደ ነበር ኋላ ግን ቀስ በቀስ በርካታ ሰዎች ወደ ደሴቱ በመምጣት በመስፈርና በመዋለድ የኗሪው ቁጥር ከፍ ሊል ችሏል የደሴቱ ኗሪዎች አማርኛ ተናጋሪና የኦርቶዶክስ ክርስትና ሃይማኖት ተከታዮች ብቻ ናቸው የአካባቢው ኗሪዎች ወደ ደሴቱ ህዝብ በብዛት የገባበትን ዘመን በአራት የተለያዩ ጊዜያት ከፋፍለው ይናገራሉ የመጀመሪያው በግራኝ አህመድ ጦርነት ወቅት ሁለተኛው እቴጌ ምንትዋብ የናርጋ ስላሴ ቤተክርስቲያንን በሚያሰሩበት ወቅት ሦስተኛው በአጹ ቴዎድሮስ ዘመነ መንግስት አራተኛው ደግሞ በአጹ ዮሃንስ ኛ ዘመነ መንግስት በነበረው የድርቡሾች ወረራ ወቅት ነበር ደቅ ደሴትን ከሌሎች ደሴቶች ለየት ከሚያደርጉት ነገሮች አንዱ የቀድሞ ነገስታት የስልጣን ተቀናቃኞቻቸውንና ተቃዋሚዎቻቸውን በግዞት የሚያቆዩበት ቦታ በመሆኑ ነው የሚሉ የታሪክ ጸሃፊዎች አሉ ለምሳሌ በአዜ ህዝበ ናኝ ዘመን የደብረ ጽሞና ገዳም መስራች በነበሩት በአባ ሲኖዳ ላይ ንጉሱን የሚቃወም ንግርት ተናግረሃል በሚል ክስ ቀርቦባቸው በአጴው ትዕዛዝ ወደ ደቅ ደሴት እንደተጋዙና ህይወታቸውም እዚያው እንዳለፈ በዲማ ጊዮርጊስ የሚገኘው ገድላቸው ያትታል በክረምት ወራት በሃይቁ ሙላት ሳቢያ ወደ ደሴትነት የሚለወጠውና በበጋው ወራት ውሃው ሲጐድል የደቅ ምዕራባዊ አካል በመሆን ደሴቱን የሚቀላቀለው የናርጋ ስላሴ ገዳም የወንዶችና የሴቶች የቁሪት ገዳም በመባል ይጠራል ገዳሙን ያሰሩት የአጹ በካፋ ባለቤት የነበሩት እቴጌ ምንትዋብ ናቸው የናርጋ ስላሴ ቤተክርስቲያን በክብ ቅርጽ ከድንጋይ ከኖራና ከእንጨት የተሰራ ሲሆን ቁመታቸው አራት ሜትር ስፋታቸው ደግሞ ሁለት ሜትር የሆኑ ስምንት ግዙፍ በሮች አሉት መቅደሱ በጥንታዊ የሃይማኖት ስዕሎች ያሸበረቀ ነው ስዕሎቹ የተሳሉት በመቅደሱ ዙሪያ ሲሆን በስተምዕራብ የክርስቶስን ታሪክ ከውልደት እስከ ዕርገት በስተደቡብ የቅድስት ማርያምን ስደትና ተአምራት በስተምስራቅ የክርስቶስን ተአምራት በስተሰሜን ደግሞ የሰማዕታትን ገድል ይዘክራሉ ከቤተክርስቲያኑ ጋር በተመሳሳይ ጊዜ የተሰሩ የጐንደር ዘመን የኪነህንጻ ጥበብ የሚንጸባረቅባቸው ባለፎቅ የጥበቃ ማማዎችና የሌሎች ህንጻዎች ፍርስሯሾች በግቢው ውስጥ ይገኛሉ የእቴጌ ምንትዋብና የልጃቸው የአጹ ኢያሱ አልጋዎችና ካባ ልዩ ልዩ የብራና መጻሕፍትና የእጅ መስቀሎች በቅርስነት ተቀምጠዋል። ከናርጋ ስላሴ የግድግዳ ስዕሎች እንዱ በደቅ ደሴት ምዕራባዊ አቅጣጫ ዙሪያዋን በትላልቅ ዛፍ ተከባ የምትገኝ ጥንታዊ ገዳም አለች ቆላ ቅድስት አርሴማ ትባላለች በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአጴጹ ሰይፈ አርዕድ ዘመነ መንግስት እንደተመሰረተች ይነገራል በአሁኑ ሰዓት ከአንድ ጠንካራ ገበሬ ቤት ብዙም ልቃ የማትታየው የቅድስት አርሴማ ገዳም የገዳሟ ካህናት ይ የቆመላት ቅድስት ከደናግልት ጋር ወ በኋላም የተሰየፈች ከመቅደሱ አናት ላይ የሰማዕቷን ገድሎች በደቅ ደሴት ላ ኮታ ማርያም ናት ሂሩት አምላክ እንደ ቅርጽ የታነጸች ዙሬ ክፍክፍ የተከደነ ነውጋቷ ሸንበቆዎች ተሸፍኗል አምዶች ናቸው በ ጥበብ ይታይባቸዋል ናቸው የናርጋ ስላሴ ቤተክርስቲያን በክብ ቅርጽ ከድንጋይ ከኖራና ከእንጨት የተሰራ ሲሆን ቁመታቸው አራት ሜትር ስፋታቸው ደግሞ ሁለት ሜትር የሆኑ ስምንት ግዙፍ በሮች አሉት መቅደሱ በጥንታዊ የሃይማኖት ስዕሎች ያሸበረቀ ነው ስዕሎቹ የተሳሉት በመቅደሱ ዙሪያ ሲሆን በስተምዕራብ የክርስቶስን ታሪክ ከውልደት እስከ ዕርገት በስተደቡብ የቅድስት ማርያምን ስደትና ተአምራት በስተምስራቅ የክርስቶስን ተአምራት በስተሰሜን ደግሞ የሰማዕታትን ገድል ይዘክራሉ ከቤተክርስቲያኑ ጋር በተመሳሳይ ጊዜ የተሰሩ የጐንደር ዘመን የኪነህንጻ ጥበብ የሚንጸባረቅባቸው ባለፎቅ የጥበቃ ማማዎችና የሌሎች ህንጻዎች ፍርስሯሾች በግቢው ውስጥ ይገኛሉ የእቴጌ ምንትዋብና የልጃቸው የአጹ ኢያሱ አልጋዎችና ካባ ልዩ ልዩ የብራና መጻሕፍትና የእጅ መስቀሎች በቅርስነት ተቀምጠዋል ከናርጋ ስላሴ የግድግዳ ስዕሎች አንዱ በደቅ ደሴት ምዕራባዊ አቅጣጫ ዙሪያዋን በትላልቅ ዛፍ ተከባ የምትገኝ ጥንታዊ ገዳም አለች ቆላ ቅድስት አርሴማ ትባላለችፁ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአጹ ሰይፈ አርዕድ ዘመነ መንግስት እንደተመሰረተች ይነገራል በአሁኑ ሰዓት ከአንድ ጠንካራ ገበሬ ቤት ብዙም ልቃ የማትታየው የቅድስት አርሴማ ገዳም ታቦቷ የገዳሟ ካህናት ይገል የቆመላት ቅድስት ከደናግልት ጋር ወደ በኋላም የተሰየፈች ሰ። ኖስን ገዳም የያዘ ነው ስቲያን በአጹ ይኩኖ ረተ ይታመናል የሀይቁ ገዳማት የተለየ ምሳሌውም በጥፋት ውሃ ን ለማመልከት እንደሆነ ኡሪ ዓ ዳጋ እስጢፋኖስ ዳጋ አስጢፋኖስ በርካታ መናኒያን መነኮሳት የሚገኙበትና ትክክለኛው የገዳም ህይወት ስርዓት የሚታይበት ስፍራ ነው ገዳሙን ልዩ ከሚያደርጉት ባህሪያት በመካከለኛው ዘመን የነበሩ የኢትዮጵያ ነገስታት አዕፅምት ሳይፈራርሱ በክብር ተቀምጠው መገኘታቸው ነው ነገስታቱ በህይወት ዘመናቸው ለገዳሙ ያበረከቷቸው ስጦታዎችም በገዳሙ ዕቃ ቤት በቅርስነት ተቀምጠው ይገኛሉ ዳጋ አስጢፋኖስ የአንድነት ገዳምና ለወንዶች ብቻ የተፈቀደ ነው የሰከላ ወረዳ ሰከላ ከባህር ዳር ደቡባዊ ምዕራብ አቅጣጫ ኪሜ ርተት ላይ ትገኛለች የወረዳዋ ርፅሰ ከተማ በ ዓም የተቆረቆረችው የግሼ አባይ ከተማ ናት ግሼ አባይ በአዲስ አበባ ባህር ዳር መንገድ ኪሜ ርቃ ከምትገኘው የቲሊሊ ከተማ በስተምስራቅ ኪሜ ገባ ብላ ትገኛለች የሰከላ ወረዳ የአባይ ወንዝ መነሻ ናት ጌሸ በሚል መጠሪያ ከሚታወቀው ተራራ ስር ያለው ረግረጋማ መሬት የዚህ ታላቅ ወንዝ ምንጭ ነፃ ቓ ዳጋ እስጢፋኖስ ዳጋ አስጢፋኖስ በርካታ መናኒያን መነኮሳት የሚገኙበትና ትክክለኛው የገዳም ህይወት ስርዓት የሚታይበት ስፍራ ነው ገዳሙን ልዩ ከሚያደርጉት ባህሪያት በመካከለኛው ዘመን የነበሩ የኢትዮጵያ ነገስታት አዕፅምት ሳይፈራርሱ በክብር ተቀምጠው መገኘታቸው ነው ነገስታቱ በህይወት ዘመናቸው ለገዳሙ ያበረከቷቸው ስጦታዎችም በገዳሙ ፅቃ ቤት በቅርስነት ተቀምጠው ይገኛሉ ዳጋ አስጢፋኖስ የአንድነት ገዳምና ለወንዶች ብቻ የተፈቀደ ነው የሰከላ ወረዳ ሰከላ ከባህር ዳር ደቡባዊ ምዕራብ አቅጣጫ ኪሜ ርቀት ላይ ትገኛለች የወረዳዋ ርዕሰ ከተማ በ ዓም የተቆረቁረችው የግሼ አባይ ከተማ ናት ግሼ አባይ በአዲስ አበባ ባህር ዳር መንገድ ኪሜ ርቃ ከምትገኘው የቲሊሊ ከተሣ በስተምስራቅ ኪሜ ገባ ብላ ትገኛለች የሰከላ ወረዳ የአባይ ወንዝ መነሻ ናት ጌሸ በሚል መጠሪያ ከሚታወቀው ተራራ ስር ያለው ረግረጋማ መሬት የዚህ ታላቅ ወንዝ ምንጭ እንደሆነ ይታመናል የወንዙ አነሳስ በጠበል መልክ አንድ ቦታ በፈነዳ ምንጭ ይጀምርና በዝቅተኛ መጠን በሚንቆረቆር ወራጅ ውሃ ዓይነት ይቀጥላል ይህ ወራጅ ውሃ አምስት ሜትር በማይሞላ ርቀት ውስጥ በአንድ ዕርምጃ የሚዘለል ቦይ ይፈጥርና ከ ሜትር በኋላ ሦስት ሜትር ያህል ሰፍቶ ሌሎች ትናንሽ ገባሮችን አሰባስቦ ግልገል አባይ ወተት አባይ አንዳንድ ጊዜ ደግሞ ትንሹ አባይ የሚል መጠሪያ በመያዝ በሰሜን ምስራቅ አቅጣጫ ወደ ጣና ሃይቅ ይወርድና ሀይቁን ከተቀላቀለ በኋላ አቋርጦ ይወጣል በአካባቢው ህዝብ ዕምነት መሰረት የአባይ ወንዝ መነሻ እንደሆነ የሚነገርለት ወራጅ ውሃ በፈዋሽ ጠበልነትም ይታወቃል ከግሼ አባይ ከተማ ደቡባዊ ምሥራቅ አቅጣጫ ኪሜ ርቀት ላይ በስላሴ ገዳም ስር የሚገኙ ከተለያዩ ሦስት ስፍራዎች የሚመነጩ ፈዋሽ ጠበሎች አሉ እነሺህ ጠበሎች በአብ በወልድና በመንፈስ ቅዱስ ስም የተሰየሙ ናቸው ሦስቱም ጠበሉች የሚፈልቁት ከዋሻው አናት ላይ ሲሆን በመካከላቸው የ ሜትር ርቀት አለ ጠበሎሉቹ በየራሳቸው ሽንቁር ይወርዱና ከተወሰነ ርቀት በኋላ አንድ ላይ ተገናኝተው ጥልቀት ወዳለው ኩሬ ውስጥ ይፈስሳሉ በሰከላ ወረዳ የተለያየ ርቀት ያላቸው በርካታ ዋሻዎች ይገኛሉ የዋሻዎቹ መግቢያዎች በተለያዩ ስፍራዎች የሚገኙ ሲሆን በከተማዋ መዳረሻ ላይና በስላሴ ገዳም የሚገኙት ለአብነት የሚጠቀሱ ናቸው ከግሼ አባይ ከተማ መግቢያ ደቡባዊ ምስራቅ አቅጣጫ ሜትር ርቀት ላይ የሚገኘው ዋሻ መግቢያው በጢዛሻ የተሸፈነ ሲሆን ስፋቱና ቁመቱ በውል አይታወቅም በአንድ ወቅት በአካባቢው የሟኖሩ ሰዎች ወደ ዋሻው ለመግባት ሙከራ አድርገው በርካታ የሌሊት ወፎችን ወራጅ ውሃና የሸክላ ስብርባሪዎችን እንዳገኙ ይገልጻሉ በሌላ በኩል የስላሴ ገዳም ዋሻ መግቢያ ሜትር ከፍታና ሜትር ስፋት እንዳለው ይታወቃል ገዳሙ ከመተከሉ በፊት ዋሻው እንደ ቤተመቅደስና ግምጃ ቤት ያገለግል እንደነበርም ይነገራል ዋሻው ውስጥ ለውስጥ ወደ ተለያዩ አቅጣጫዎች ሊያስኬዱ የሚችሉ ክፍሎች አሉት ከዋሻው አናት ላይ ከ ሜትር ከፍታ እየተወረወረ የሚወርድ አነስተኛ ፏፏቴ አለ በሰከሳ ወረዳ አብስከን ማርያም ቀበሌ ገበሬ ማህበር ውስጥ በተለይ የፋሲል ግንብ ወይንም አባ ግስ እየተባለ የሚጠራ የህንጻ ፍርስራሽ አለ ፍርስራሹ ከተከማቸበት የህንጻው መግቢያ ሜትር ወደ ውስጥ ገባ ብሎ በተጠረቡ ትንንሽ ድንጋዮች ዙሪያውን እንደጐጆ የተካበ ሦስት ሜትር ከፍታ ያለው ጣራ አልባ ክብ ቤት ይገኛል ሁለት በሮችና ሁለት መስኮቶች የነበሩት ባው ዘው ሲሆን በግድግዳው ከዚህ ክብ ቤት ቤት ፍርስራሽ ይ ነበሩ ይሏቸዋል መደገኛ ነበሩ ይላ ህንጻ ያስገባ የነበረ በስተግራ በድንጋይ የመሸጋገሪያ ግንብ ከፍታው ሜትር የመጀመሪያውና ም አሏቸው ሦስቱም አሏቸው በእያንዳን መደርደርያ መሰል አቅጣጫ ሜ ይገኛል ቤቱ ወ ቦታ በፈነዳ ምንጭ ነት ይቀጥላል ይህ ፅርምጃ የሚዘለል ሌሎች ትናንሽ ጊዜ ደግሞ ትንሹ ወደ ጣና ሃይቅ መነሻ እንደሆነ ከግሼ አባይ ከተማ ገዳም ስር የሚገኙ እነሺሂህ ጠበሎች ሦስቱም ጠበሎች ጫትር ርቀት አለ በኋላ አንድ ላይ ይገኛለ የዋሻዎቹ ዋ መዳረሻ ላይና ከግሼ አባይ ከተማ ላይ የሚገኘው ዋሻ አይታወቅም በአንድ ሙከራ አድርገው ባሪዎችን እንዳገኙ ሜትር ከፍታና በፊት ዋሻው እንደ ዋሻው ውስጥ ክፍሎች አሉት የሚወርድ አነስተኛ ር ውስጥ በተለይ ጻ ፍርስራሽ አለ ደ ውስጥ ገባ ብሉ ሦስት ሜትር ከፍታ መስኮቶች የነበሩት የበመመ። ውስጥ ገባ ብሎ ሦስት ሜትር ከፍታ መስኮቶች የነበሩት ሲሆን በግድግዳው ዙሪያ አራት መጠነኛ ክፍተት ያላቸው ሽንቁሮች ይታያሉ ከዚህ ክብ ቤት ሜትር ርቀት ላይ ሌላ በተመሳሳይ ቅርጽ ተሰርቶ የነበረ ቤት ፍርስራሽ ይገኛልነ የአካባቢው አዛውንቶች እነሺህን ቤቶች የዘበኛ ቤቶች ነበሩ ይሏቸዋል በግድግዳው አናት ላይ የሚታዩት ሽንቁሮችም የነፍጥ መደገኛ ነበሩ ይላሉ ከሁለተኛው «የዘበኛ ቤት» ፍርስራሽ ቀጥሎ ወደ ዋናው ህንጻ ያስገባ የነበረ በግሣሸ ጨረቃ ቅርጽ የተሠራ በር አለ ከዚህ በር በስተግራ በድንጋይ ካብ የተሰራ ቢያንስ ሜትር ከፍታ ያለው ፎቅ መሰል የመሸጋገሪያ ግንብ ይገኛልር ዋናው ህንጻ ሦስት ክፍሉች የነበሩት ሲሆን ከፍታው ሜትር ስፋቱ ሜትር ርዝመቱ ደግሞ ሜትር ይሆናል የመጀመሪያውና ሦስተኛው ክፍል ወደ ውጭ የሚያስወጡ አንዳንድ በሮች አሏቸው ሦስቱም ክፍሎች ውስጥ ለውስጥ ይገናኛሉ የየራሳቸው መስኮቶችም አሏቸው በእያንዳንዱ ክፍል ግድግዳ ላይ ቁሳቁሶችን ሊያስቀምጥ የሚችል መደርደርያ መሰል ነገርም ይታያልኔ በተጨማሪም ከዋናው ህንጻ ምስራቃዊ አቅጣጫ ሜትር ርቀት ላይ በአንቁላል ቅርጽ የተገነባ የምድር ቤት ይገኛል ቤቱ ወደታች የሚያስወርዱ አስር ደረጃዎች አሉት አባ ግስ ግንብ ከግሼ አባይ ከተማ ሰሜናዊ ምዕራብ አቅጣጫ ኪሜ ርቀት ላይ በተለምዶ «የግራኝ ድንጋይ» ተብሎ የሚጠራ ኣንድ ትክል ድንጋይ አለ በአሁኑ ጊዜ ወደ አንድ ጐን የመዝመም ሁኔታ ይታይበታል በሌላ ቦታ ላይ ደግሞ ሁለት ተመሳሳይ ድንጋዮች መሬት ላይ ወድቀው ይታያሉ እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ ትክል እንደነበሩ ይነገራል ትክል ድንጋይ ሰከላ ወረዳ በኔ ውጭ ጨጠክም መ በአንድ በ ፏፏቴ ያረፉባ መስተዳድር ዞን ነው አለም ሳጋ ስፍራዎች የሚ ቀበሮ አዕዋፋትና መካነ ፈውሶችን ስፍራዎችን የያዘ ወይና ደጋ የ ገዳም ከተፈጥሯዊ ስፍራዎችን ይዞ በተዘረጋው አውራ ከተጓዙ በኋላ ከዋና ብለው አስደናቂዎቹ ይገኛሉ ከጅምሩ የተፈ ሃይማኖት በአፄ ከመስፋፋቱ በፊት ይነገራል የክርስ እንደመጡ በሚነ እየተስፋፋ ሲሄድ የ በመሆኑም በአ ዘመን መገባደጃ አ ከተባለና ከሌሎች የክርስትና ሃይማኖ ይናገራሉ አቡኑ መስዋዕት ይቀርብስ አውሬውን አስወጥ ከግሼ አባይ ከተማ ሰሜናዊ ምፅራብ አቅጣጫ ኪሜ ርቀት ላይ በተለምዶ «የግራኝ ድንጋይ» ተብሎ የሚጠራ አንድ ትክል ድንጋይ አለ በአሁኑ ጊዜ ወደ አንድ ጐን የመዝመም ሁኔታ ይታይበታል በሌላ ቦታ ላይ ደግሞ ሁለት ተመሳሳይ ድንጋዮች መሬት ላይ ወድቀው ይታያሉ እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ ትክል እንደነበሩ ይነገራል ትክል ድንጋይ ሰከላ ወረዳ ሜ ርቀት ላይ ድንጋይ አለ በሌላ ቦታ ላይ ያሉ እስከ ቅርብ ደቡብ ጐንደር በአንድ በኩል ጐንደርና ላሊበላ በሌላ በኩል ጣና ሀይቅና የጢስ አባይ ፏፏቴ ያረፉባቸውን አካባቢዎች አማክሎ የሚገኘው የደቡብ ጉንደር መስተዳድር ዞን በአብዛኛው ተራራማ ሆኖ በሸለቆዎችና ሸንተረሮች የተሸነሸነ ነው አለም ሳጋ ጣራ ገዳምና የጉና ተራራን የመሣሠሉ ጉብኝትን የሚጋብዙ ስፍራዎች የሚገኙት በዚሁ መስተዳድር ዞን ውስጥ ሲሆን ጭላዳ ዝንጀሮ ቀይ ቀበሮ አፅዋፋትና ሌሎች የዱር እንስሳትም ይገኛሉ ዞኑ በርካታ ተፈጥሯዊ መካነ ፈውሶችን ዋሻዎችንና ሌሎች ተፈጥሮአዊና ታሪካዊ የመስህብ ሃብት ስፍራዎችን የያዘ ነው ጣራ ገዳም ወይና ደጋ የአየር ንብረት ያለውና ጥቅጥቅ ባለ ደን የተሸፈነው ጣራ ገዳም ከተፈጥሯዊ መስህብነቱ በተጨማሪ ታሪካዊና ጥንታዊ የእምነት ስፍራዎችን ይዞ ይገኛል የጣና ሀይቅን እያካለለ ከባህር ዳር ጉንደር በተዘረጋው አውራ ጉዳና ከአዲስ ዘመን ከተማ ለ ኪሜ ያህል ሽቅብ ከተጓዙ በኋላ ከዋናው መንገድ በስተግራ ከሁለት እስከ ሦስት ኪሜ ርቀት ገባ ብለው አስደናቂዎቹ የዋሻ እንድርያስና የወይን ዋሻ ተክለ ኃይማኖት ገዳማት ይገኛሉ ከጅምሩ የተፈጥሮ ዋሻ የሆነው የዋሻ እንድርያስ ቤተክርስቲያን የክርስትና ሃይማኖት በአፄ ኢዛና ዘመነ መንግሥት ወደ ኢትዮጵያ ከመግባቱና ከመስፋፋቱ በፊት የኦሪት እምነት ይሰበክበት የነበረ ስፍራ እንደነበር ይነገራል የክርስትና ሃይማኖት ከመካከለኛው ምስራቅ በተለይም ከሶሪያ እንደመጡ በሚነገርላቸው ተሰዓቱ ቅዱሳን ዘጠኙ ቅዱሳን አማካኝነት እየተስፋፋ ሲሄድ የኦሪት ዕምነት እየተዳከመ መጣ በመሆኑም በአፄ ይኩኖዓምላክ ዘመነ መንግሥት በኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ አካባቢ አቡነ እንድርያስ የተባሉ መንፈሳዊ አባት ቶማስ ከተባለና ከሌሎች ተከታዮቻቸው ጋር ወደ ዋሻው በመምጣት ስፍራውን የክርስትና ሃይማኖት ማስተማሪያ እንዳደረጉት የአካባቢው ካህናትና ነዋሪዎች ይናገራሉ አቡኑ ወደ ዋሻው ሲገቡ የኦሪት ዕምነት መገልገያ ቁሦችንና መስዋዕት ይቀርብለት የነበረ ዘንዶን እንዳገኙ ዋሻውን በመስቀላቸው ባርከው አውሬውን አስወጥተውና የኢየሱስን ታቦት አስገብተው ስፍራውን ስርዓተ ቅዳሴ መጠራት ጀመረ አቡነ እንድርያስ የመጡት ከመርሃ ቤቴ ነው ተብሉ ይታመናል ዋሻ እንድርያስ ውስጥ ለውስጥ ረጅም ርቀት እንዳለው ተክለሃይማኖት በተባሉ የሃይማኖት አባት ስም ከሚጠራው ወይን ዋሻ ጋር እንደሚገናኝና ሁለቱ መንፈሳዊ አባቶች በዋሻው ውስጥ ለውስጥ እስከ ዜና ማርያም አዲስ ዘመን ከተሣ መውጫ ድረስ እየተጓዙ ያስቀድሱ ነበር ይባላል። የሁለቱ ዋሻዎች መገናኛ አጓት ማፍሰሻ ተብሎ ይታወቃል በደን ተሸፍኖ ገደል ስር የሚገኘው የዋሻ እንድርያስ ቤተክርስቲያን አራት የሣንቃ በሮች አሉት በሮቹም የሴት የወንድ የጨዋና የቄስ በር ተብለው ይጠራሉ ከዋሻው መሃል ስፋት ያለው የውሃ አካልና ከጀርባው ደግሞ የነዋየ ቅዱሳን ማስቀመጫ ልዩ ስፍራ አለ ይላሉ የአካባቢው የሃይማኖት አባቶች የሌሊት ወፎች በሚበዙበትና ብርሃን በደበዘዘበት የዋሻው ውስጣዊ ክፍል በኦሪት ዘመን ዘንዶው ወተትና የመስዋዕት ደም የሚጠጣባቸው ነበሩ የሚባሉ ሁለት የአንጨት ገበቴዎች የድንጋይ ደወል ጽላቶችና የብራና መጻሕፍት አንዲሁም ረጅም ዓመታትን ያስቆጠሩ የሰው አጽሞች ባንድነት ተከማችተወ ይገኛለ በዋሻው ግድግዳ ላይም የተለያዩ ስፅላዊ ምስሎች ይታያሉ የዋሻው ርዝመት ከ ኪሜ እንደማያንስ የአካባቢው ነዋሪዎች ይገምታሉ ይህም የዋሻ አጥጊ ምሁራንንና የታሪክ ተመራሣሪዎችን ለሰፊ ጥናት ሊጋብዝ ይችላል በጣራ ገዳም አካባቢ የሚገኘው ሌላው ዋሻ ደግሞ ዙሪያውን በደንና በገደል የተከበበው ወይን ዋሻ ተክለሃይማኖት ነው የቤተክርስቲያኑ ሥራ በአፄ ይኩኖዓምላክ ዘመነ መንግስት ተጀምሮ በአጹ ሰይፈ አርዕድ ዓም እንደተጠናቀቀ ሲወርድ ሲዋረድ የመጣውን አፈታሪክ መሰረት በማድረግ አዛውንቶች ይናገራሉ ጣና ቂርቆስ ኢትዮጵያ ውስጥ ከፅምነት ጋር በተያያዙ ጉዳዮች በቀደምትነት ከሚጠ ቀሱት ቦታዎች ውስጥ አንዱ የሆነው ታላቁ የጣና ቂርቆስ ገዳም ነው ጣና ቂርቆስ በምሥራቃዊው የጣና ጫፍ ክረምት ደሴት በጋ ላይ ደግሞ በአንድ ጐኑ ከዋናው የመሬት አካል ጋር ከሚያያዝ ስፍራ ላይ የተተከለ ሴቶች የማይገቡበት ገዳም ነው ገ ሳሜ የክርስትና ቐ በፊት የኦሪት አንዱ ይኸው የኦሪት መስዋፅት የጣና ቂርቆስ ርዕሠ ሊቃውንት ያሬድ የመጀመሪያፀ በማለት ካህናቱ መ ድጓ ሲፅፍ ለጥቁርና ከድንጋይ ተቦርቡረ የቅዱስ ያሬድ መቋሚያና የብረት ከኢየሩሳሌም እንደ ከአንድ ሜትር በላይ ርዝመቱ ደ ቤቴ ነው ተብሉ ው ተክለሃይማኖት ጋር እንደሚገናኝና ና ማርያም አዲስ ይባላል የሁለቱ ተክርስቲያን አራት የቄስ በር ተብለው ርባው ደግሞ የነዋየ ማናት አባቶች ው ውስጣዊ ክፍል ቸው ነበሩ የሚባሉ የብራና መጻሕፍት ድነት ተከማችተመማና ይታያሉ አካባቢው ነዋሪዎች ራማሪዎችን ለሰፊ ዙሪያውን በደንና ስቲያኑ ሥራ በአፄ ፅድ አፈታሪክ መሰረት በተደምትነት ከሚጠ ገዳም ነው ጣና ላይ ደግሞ በአንድ ይ የተተከለ ሴቶች የክርስትና ሃይማኖት በኛው መቶ ክፍለ ዘመን ወደ አገሪቱ ከመግባቱ በፊት የኦሪት መስዋዕት ይቀርብባቸው ከነበሩት ጥቂት አካባቢዎች ውስጥ አንዱ ይኸው ስፍራ መሆኑን አሁንም ድረስ እዚያው ተቀምጦ የሚገኘው የኦሪት መስዋዕት ይቀርብበት ነበር የሚባለው ድንጋይ ይመሰክራል ሖ የኦሪት መስዋዕት ማቅረቢያ ድንጋይ የጣና ቁርቆስ ገዳም ከታዋቂው ኢትዮጵያዊ የቤተክህነት ዜማ ደራሲ ርዕሠ ሊቃውንት ቅዱስ ያሬድ ጋርም በጥብቅ የተሳሰረ ታሪክ አለው ቅዱስ ያሬድ የመጀመሪያውን የዜማ መፅሀፉን የፃፈው እዚህ ገዳም ውስጥ ነበር በማለት ካህናቱ መፅሀፉን በአስረጅነት አቅርበው ያሣያሉ ቅዱስ ያሬድ ይህን ድጓ ሲፅፍ ለጥቁርና ቀይ ቀለማት መበጥበጫነት ይጠቀምባቸው ነበር የሚባሉ ከድንጋይ ተቦርቡረው የተሠሩ ጉድጓዶች አዛው ይገኛሉ የቅዱስ ያሬድ ድጓና ካባ የኦሪታውያን የብረት መንበር የአቡነ ሰላማ መቋሚያና የብረት መስቀል ከብርጭቆ የተሠራ የብርሌ ቅርፅ ያለው ከኢየሩሳሌም እንደመጣ የሚነገርለት የንጉስ ሰለሞን የእጅ ማስታጠቢያ ከአንድ ሜትር በላይ ቁመት ያላቸው ሁለት የእንጨት መቅረዞች ቁመቱ ሳሜ ርዝመቱ ደግሞ ሜትር የሆነ በሃዋርያትና በነብያት ስዕል ያሸበረቀ ። ነው ተብሎ ተክለሃይማኖት ፎ« አንደሚሟገናኝና ማርያም አዲስ ይባላል የሁለቱ ተክርስቲያን አራት ቲስ በር ተብለው ባው ደግሞ የነዋየ ማናት አባቶች » ውስጣዊ ክፍል ው ነበሩ የሚባሉ የብራና መጻሕፍት ድነት ተከማችተመ መው የሰ ካባቢው ነዋሪዎች ረገሪዎሥችን ለሰፊ ዙሪያውን በደንና ስቲያኑ ሥራ በአፄ ርዕድ አፈታሪክ መሰረት ተደምትነት ከሜጠ ነ ገዳም ነው ጣና ላይ ደግሞ በአንድ የተተከለ ሴቶች የክርስትና ሃይማኖት በኛው መቶ ክፍለ ዘመን ወደ አገሪቱ ከመግባቱ በፊት የኦሪት መስዋዕት ይቀርብባቸው ከነበሩት ጥቂት አካባቢዎች ውስጥ አንዱ ይኸው ስፍራ መሆኑን አሁንም ድረስ አዚያው ተቀምጦ የሚገኘው ያኦሪት መስዋዕት ይቀርብበት ነበር የሚባለው ድንጋይ ይመሰክራል የኦሪት መስዋዕት ማቅረቢያ ድንጋይ የጣና ቂርቆስ ገዳም ከታዋቂው ኢትዮጵያዊ የቤተክህነት ዜሣ ደራሲ ርፅሠ ሊቃውንት ቅዱስ ያሬድ ጋርም በጥብቅ የተሳሰረ ታሪክ አለው ቅዱስ ያሬድ የመጀመሪያውን የዜማ መፅሀፉን የፃፈው አዚህ ገዳም ውስጥ ነበር በማለት ካህናቱ መፅሀፉን በአስረጅነት አቅርበው ያሣያሉ ቅዱስ ያሬድ ይህን ድጓ ሲፅፍ ለጥቁርና ቀይ ቀለማት መበጥበጫነት ይጠቀምባቸው ነበር የሚባሉ ከድንጋይ ተቦርቡረው የተሠሩ ጉድጓዶች አዛው ይገኛሌሉ የቅዱስ ያሬድ ድጓና ካባ የኦሪታውያን የብረት መንበር የአቡነ ሰላማ መቋሚያና የብረት መስቀል ከብርጭቆ የተሠራ የብርሌ ቅርፅ ያለው ከኢየሩሳሌም አንደመጣ የሜነገርለት የንጉስ ሰለሞን የእጅ ማስታጠቢያ ከአንድ ሜትር በላይ ቁመት ያላቸው ሁለት የእንጨት መቅረዞች ቁመቱ ሳሜ ርዝመቱ ደግሞ ሜትር የሆነ በሃዋርያትና በነብያት ስዕል ያሸበረቀ ከብራና የተሠራ ልፋፈ ፅድቅ ቀዳማዊ ምኒሊክ የሙሴን ዕላት ከኢየሩሳሌም ሲያመጣ የሚገልፅ ስዕል የገዳሙን ጥንታዊነትና ታሪካዊነት ለመግለፅ በመነኮሣቱ በአስረጅነት የሚቀርቡ ብርቅና ድንቅ ቅርሶች ናቸው ወደጣና ሐይቅ በሚፈሰው የጉማራ ወንዝ አማካኝነት ከጣና ቂርቆስ ገዳም ተለይታ የምትገኘው የክርስቶስ ሰምራ የሴቶችና የወንዶች ገዳም በአማኞቿ ዘንድ ልዩ ክብር ያላት የእምነት ቦታ ናት ቤተክርስቲያኗ ያረፈችው ከጣና ሀይቅ ዳርቻ በቅርብ ርቀት ላይ ጉች ካለችውና በተለያዩ ዕፅዋት ተከባ በአዕዋፋት ዝማሬ ከምትታጀበው ደሴት ጓንጉት ተብላ ከምትጠራው ኮረብታ ላይ ነው ኮረብታዋ ከፊት ለፊት በስፋት የተንሰራፋውን የጣና ሀይቅን በአሻጋሪ የዳጋ እስጢፋኖስን የምጽሊ ፋሲለደስንና የሪማ መድሃኒያለምን ገዳማት በአዋሳኝ ደግሞ ጣና ቂርቆስን ለመመልከት ተመቻችታ የተፈጠረች ተፈጥሯዊ ማማ ናት በአፄ ዳዊት ዘመነ መንግሥት እንደተተከለች የሚነገርላት ይህችው ገዳም በተለያዩ ጊዜያት ፈርሳ እንደገና ተሰርታለች በገዳሙ የሃይማኖት አባቶች እንደሚነገረው አፈታሪክ ከሆነ የቤተክርስቲያኗ መቅደስ የተሰራው በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በራሷ በክርስቶስ ሰምራ ሲሆን እስካሁን ድረስ ሳይፈርስ ይገኛል መቅደሱ በክብር የተቀመጠ ውን የሰማዕቷን አጽም እንደያዘ ይታመናል ቅድስት ክርስቶስ ሰምራ በአጹ ገብረ መሰቀል ዘመነ መንግስት ቡልጋ አውራጃ ውስጥ ልዩ ስሙ ጌዬ በተባለ ቦታ መወለዷን ለተወሰኑ አመታት በደብረ ሊባኖስ ገዳም መቀመጧን ኋላም በመንፈስ ተመርታ ወደ ጣና ሀይቅ መምጣቷንና ለ አመታት በጽኑ ጸሎት መቆየቷን በመጨረሻም ከአምሳክ ቃል ኪዳን መቀበሏን ገድሏ እንደሚገልጽ ካህናቱ ያስረዳሉ ክርስቶስ ሰምራ ከፈጣሪ ቃል ኪዳን የተቀበለችበት ግንቦት ከዚህ አለም በሞት የተለየችበት ነሀሴ ቀን አመታዊ ክብረ በአላት ናቸው በእነፒህ በአላት ቁጥሩ በብዙ ሺህ የሚቆጠር ምዕመን ወደ ቦታው ሲጐርፍ ማየት የተለመደ አመታዊ ትዕይንት ነው ወደ ጣና ቂርቆስና ክርስቶስ ሰምራ ገዳማት ለመሄድ ሁለት አማራጮች አሉ አንደኛው ከባህር ዳር በጀልባ ሰዓት ይፈጃል ሌላው ከሀሙሲት ከተማ በእግር ሰዓት ያስኬዳል። አጹ ዮሀንስ ኛም ከከተማው ወጣ ብሎ በሚገኝ ሰመርናህ በተባለ ኮረብታማ ስፍራ ላይ ቤተመንግስት አሰርተው እንደነበር ይታወቃል የህንጻው ፍርስራሽ እስካሁን ድረስ በስፍራው ይገኛልፅ አንዳንድ ጊዜ የአጴጹ ዮሀንስ የክረምት ቤተመንግስት እየተባለም ይጠራል አንዳንድ አዛውንቶች ንጉሱ ስፍራውን ለዘመቻ መሰናዶ የትጥቅና ስንቅ ማደራጃ ይጠቀሙበት እንደነበር ይናገራሉ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአጹ ሱስንዮስ እንደተሰራ የሚነገርለት የአሪንጉ ቤተመንግስት ፍርስራሽም ከደብረ ታቦር ኪሜ ርቀት ላይ ይገኛል ከከተማዋ በቅርብ ርቀት ከሚገኙት ታሪካዊ ስፍራዎች አንዱ የደብረ ታቦር ኢየሱስ ቤተክርስቲያን ነው ከ አመታት በፊት በአጹ ሰይፈ አርዕድ ዘመነ መንግስት እንደተተከለ ይነገራል ቤተክርስቲያኑ በተለያዩ ጊዜያት እየፈረሰ በተደጋጋሚ የተሰራና የታደሰ ለመሆኑ አሁን ያለውን ህንጻ በመመልከት ለመረዳት ይቻላል በአሁኑ ጊዜ የሚታየውን የቤተክርስቲያኑን ህንጻ ያሰሩት ራስ ጉግሳ ናቸው መቃብራቸው በቤተክርስቲያኑ ግቢ ይገኛል የአጹ ምኒሊክና የንግስት ዘውዲቱ ናቸው የሚባሉ ሁለት አልጋ መሰል ዙፋኖች ከሌሎች በርካታ ቅርሶች ጋር በቤተክርስቲያኑ ይገኛሉ አዜ ቴዎድሮስ መድፍ ያሰሩበትና ጥቂት ኢትዮጵያውያን ወጣቶችን አሰባስበው በዘመኑ በግዛታቸው በነበሩ አውሮፓውያን አማካይነት የዕደጥበብ ትምህርት ቤት አቋቁመውበት የነበረው ጋፋት ከደብረታቦር ሰሜናዊ ምስራቅ አቅጣጫ ኪሜ ርቀት ላይ ይገኛል እንደ ምሰሶ ቀጥ ብሎ በቆመ ተራራ አናት ሳላይ እጅግ በሚያስደንቅ ሁኔታ የተሰራችው የዙር አምባ ጽርሃ አርያም ገዳም ከደብረ ታቦር ኪሜ ርቃ ከምትገኘው የሳሊ ከተማ አካባቢ ትገኛለች ቤተክርስቲያኗ በክብ ቅርጽ የተሰራች ሆና ትላልቅ አምዶችና በመካከለኛ የሰው ቁመት ልዩነት የተሰሩ ተደራራቢ ጣሪያዎች አሏት። በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአጴጹ ገብረ መስቀል ዘመነ መንግስት እንደተሰራች የሚነገርላት ዙር አምባ ጽርሀ አርያም የቤተክሀነት የዜማ ሊቅ የሆነው ቅዱስ ያሬድ የዝማሬ መዋሲትን ለሦስት አመታት እንዳስተማረባትም የገዳሟ ካህናት ይናገራሉ አሁንም ማንኛውም የቤተክህነት ትምህርት ተማሪ የመጨረሻውን የዝማሬ ፈተና ተፈትኖ ብቁነቱ የሚረጋገጠው በዚችው ገዳም ነው በመቅደሷ ዙሪያ የሚታየው የግድግዳ ስዕል በአጴጹ በካፋ ዘመነ መንግስት የተሰራ ሲሆን በርካታ ታሪካዊ ቅርሶችና ጥንታዊ የብራና መጻሕፍት በገዳሟ ዕቃ ቤት ተቀምጠው ይገኛሉ ከደብረ ታቦር ከተማ የግማሽ ሰዓት የመኪና ጉዞ በኋላ ክምር ድንጋይ የተባለ ስፍራ አለ ከዚህ ስፍራ በስተግራ አቅጣጫ ለአንድ ሰዓት ያህል በእግር ከተጓዙ በኋላ ውቅሮ መድሀኒአለም በሚል መጠሪያ የሚታወቀውና ከአንድ አለት ተፈልፍሎ የተሰራው የምድር ውስጥ ቤተክርስቲያን ይገኛል የአካባቢው አዛውንቶች እንደሚናገሩት ቤተክርስቲያኑን ያስጀመሩት ንጉስ ላሊበላ ሲሆኑ ያስጨረሱት ደግሞ አቡነ መልከጻዲቅ የተባሉ የሃይማኖት አባት ናቸው ከነጭ በሀ ድንጋይ ተፈልፍሉ የተሰራው ውቅሮ መድሃኒአለም በሦስት ጐኑ ከመሬት ተለይቶ የተቀረጸ በአንደኛውና በፊት ለፊቱ ደግሞ ከአለታማው መሬት ጋር ተያይዞ የተሰራ ፍልፍል ህንጻ ነው ከዋናዎቹ የመቅደስ የቅድስትና የቅኔ ማህሌት ክፍሎች በተጨማሪ ሌላ ሁለተኛ መቅደስ ሁለት የመግቢያ ክፍሎችና የተለየ አገልግሎት የማይሰጡ ሌሎች በርካታ ክፍሎች ይገኛሉ በቅድስቱና በመቅደሱ ጣሪያ ክፍልፋዮች ላይ የተለያዩ ውብ የሀረግና የመስቀል ቅርጻ ቅርጾች ሪሊፍስ ይታያሉ የቅድስት የመቅደስና የቅኒ ማህሌት ክፍሎቹ በቀስተዳመና ቅርጽ በተሰሩ ትላልቅ አምዶች የተከፈሉ ናቸው ቤተክርስቲያኑን ከሩቅ ሲያዩት ከመሬቱ ጋር የተመሳሰለ ነው ወደ ቤተመቅደሱ ለመግባት ከመሬት በታች ከትልቅ ቋጥኝ ተፈልፍሎ በተሰራ የውስጥ ለውስጥ መንገድ ዘልቆ ማለፍ ያስፈልጋልቋ በአጠቃላይ ውቅሮ መድሃኒአለም በኪነህንፃ ጥበቡና በባህላዊ ይዘቱ ትልቅ የቅርስ ሃብት እንደሆነ ይታመናል በዘመናችን ከፍተኛ ቁጥር ያለው ቱሪስት ከሚጉርፍባቸው ስፍራዎች ዋነኞቹ የተፈጥሮ ፍል ውሃዎችና ጠበሎች ናቸው በደቡብ ጉንደር መስተዳድር ዞን ከወረታ ከተማ ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ የዋንዛዬ ፍል ውሃ ይገኛል የቦታው መልክዓ ምድር ኮረብታማ ሲሆን በተፈጥሮ ደን የተከበበ ነው በፍል ውሃው አጠገብ መጠነኛ አገልግሎት የሚሰጥ ሆቴል አለ የኢትዮጵያ የጥንት አይታለፍም በኛው በአጹ ፋሲለደስ ዘመነ ከተሞች ለየት የሚያደር ወይንም በዋና ከተማነት የኢትዮጵያ ነገስታት ከቦ የማስተዳደር ባህል ስለ አልቻሉም ይሁን እንጂ የተለያዩ ስፍራዎች አብያ ቡዛራ አይባ ወንደጌ ቦታዎች ተሰርተው የነበሩ ጥበብ አሻራዎች ናቸው የዕደጥበብ ባለሙያ ማህበረሰብ የጥበቡ ው የሚቆጠር አይደለም ዮ ጥበብ አፍላቂዎች እነማን በጐንደር ዘመን በከተ ውስጥ በተደጋጋሚ እንዴ የውጭ ዜጐች ናቸው። ወልደ ጊዮርጊስ የተባሉ ኢያሱ ቤተመንግስት እን ዜጐችን ተሳትፎና የ የዘመኑ የኪነህንጻ ጥበብ አድበስብሶ ማለፍ አይቻ በመጡ መሀንዲሶች የ ጥበብ ረቂቅ ውጤቶች የነገስታቱን ፈለግ ተ መልስ የሚሰጡበት ጉዳ የጐንደር ከተማ የኢትዮጵያ ነዝስታት ናቸው አብያተመን ግቢ ተኅ የአዜጹ ፋሲል በኋላ ክምር ድንጋይ ንድ ሰዓት ያህል በእግር የሚታወቀውና ከአንድ ይገኛል የአካባቢው ት ንጉስ ላሊበላ ሲሆኑ ት አባት ናቸው ከነጭ በሦስት ጉኑ ከመሬት ታማው መሬት ጋር ደስ የቅድስትና የቅኔ ሁለት የመግቢያ ክፍሎች ይገኛሉ ብ የሀረግና የመስቀል ደስና የቅኔ ማህሌት ች የተከፈሉ ናቸው ሳሰለ ነው ወደ ተፈልፍሎ በተሰራ በአጠቃላይ ውቅሮ የትርስ ሃብት እንደሆነ በደቡብ ጉንደር የዋንዛዬ ፍል ውሃ ፈጥሮ ደን የተከበበ ሆቴል አለ ዘዙ ጣዊ ሰሜን ጐንደር የኢትዮጵያ የጥንት ከተሞች ታሪክ ሲወሳ የጐንደር ስም ሳይጠቀስ አይታለፍም በኛው መቶ ክፍለ ዘመን የመጀመሪያ አጋማሽ በዎቹ በአጹ ፋሲለደስ ዘመነ መንግስት የተቆረቆረችው ጉንደር ከሌሎች ቀደምት ከተሞች ለየት የሚያደርጋት ዘለግ ላሉ ዓመታት በመንግስት መዲናነት ወይንም በዋና ከተማነት ማገልገጊሏ ነው በመካከለኛው ዘመን የነበሩት የኢትዮጵያ ነገስታት ከቦታ ቦታ እየተዘዋወሩ በድንኳን እየኖሩ ግዛታቸውን የማስተዳደር ባህል ስለነበራቸው በርካታ ከተሞች በዘላቂነት ሊቋቋሙ አልቻሉም ይሁን እንጂ ነገስታቱ በየራሳቸው ምክንያት በሚመርጧቸው የተለያዩ ስፍራዎች አብያተመንግስታትንና ገዳማትን ያሰሩ ነበር እንፍራዝ ጉዛራ አይባ ወንደጌ ቆቃ ጐርጐጉራ ደንቀዝ አዘዞና አሪንጐ በተባሉ ቦታዎች ተሰርተው የነበሩት አብያተ መንግስታት የቅድመጐንደር የኪነህንጻ ጥበብ አሻራዎች ናቸው የዕደጥበብ ባለሙያ እንደ ዝቅተኛ የህብረተሰብ ክፍል በሚቆጠርበት ማህበረሰብ የጥበቡ ውጤት እንጂ የጠቢቡ ማንነት እምብዛም ከቁምነገር የሚቆጠር አይደለም የቅድመጐንደርም ይሁን የጐንደር ዘመን የኪነህንጻ ጥበብ አፍላቂዎች እነማን እንደነበሩ በውል የሚታወቅ ነገር የለም አንዳንድ በጐንደር ዘመን በከተማዋ የነበሩ የውጭ አገር ዜጐች በጻፏቸው መጻሕፍት ውስጥ በተደጋጋሚ እንደተገለጸው የግንባታው መሪዎችና የውጤቱ ተወዳሾች የውጭ ዜጐች ናቸው በኢትዮጵያውያን የተጻፉ ጥቂት ዜና መዋዕሎች አቶ ወልደ ጊዮርጊስ የተባሉ ድንቅ ግንበኛ ለቀዳማዊ ዮሀንስና ለልጃቸው ለቀዳማዊ ኢያሱ ቤተመንግስት እንደገነቡ ስም ጠቅሰው ዘግበዋል ምንም እንኳ የውጭ ዜጐችን ተሳትፎና የውጭ አገር የግንባታ ጥበብ ተጽዕኖን ለመካድ ባይቻል የዘመኑ የኪነህንጻ ጥበብ የኢትዮጵያውያን አንጡራ ችሎታ የታየበት መሆኑን አድበስብሶ ማለፍ አይቻልም የጐንደር አብያተመንግስታት ድንገት ከውጭ በመጡ መሀንዲሶች የታነጹ ሳይሆኑ ከረዥም ጊዜ ጀምሮ የነበረ የኪነሀንጻ ጥበብ ረቂቅ ውጤቶች ናቸው በዘመኑ የነበሩ መሳፍንትና መኳንንት ለምን የነገስታቱን ፈለግ ተከትለው ትላልቅ ህንጻዎችን እንዳልገነቡ የታሪክ ምሁራን መልስ የሚሰጡበት ጉዳይ ነው የጐንደር ከተማ ዋነኛ የቱሪስት መስህብ ሀብቶች የመካከለኛው ዘመን የኢትዮጵያ ነገስታት ያሰሯቸው አብያተ መንግስታትና አብያተክርስቲያናት ናቸው አብያተመንግስታቱ በከተማዋ መሀል በሚገኘው ከፍተኛ ስፍራ ላይ የአጹ ፋሲል ሣቢ ተብሎ በሚታወቀው ሰፊ ቅጥር ውስጥ ይገኛሌ የግቢው ስፋት ካሬ ሜትር ይሆናልርኹ ከኛውና ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የኢትዮጵያ መሪዎች መካከል የስድስቱን አብያተመንግስታትና ሌሎች በርካታ የህንጻ ፍርስራሾችን ይዞ ይገኛል እነሂህም ነገስታት አጁ ፋሲለደስ በ አጹ አዕላፍ ሰገድ ዮሃንስ በ አዜ አዲያም ሰገድ ኢያሱ በ አጁ ዳዊት ሳልሳዊ በ አጹ በካፋ በ አጹ ብርሃን ሰገድ ኢያሱ በ እና እቴጌ ምንትዋብ ናቸው የአ ፋሲል ግቢ ቀደም ሲል አስራ ሁለት በሮች እንደነበሩት ይታወቃል አሁን ያለው የመግቢያ በር ከጥንቶቹ በሮች አንዱ ሳይሆን በጣሊያን ጊዜ የተሰራ ነው ከዚህ በር በስተቀኝ አቅጣጫ የጥንቶቹ በሮች ስም በቅደም ተከተል ሲዘረዘር እንኩዬ በር ዕቃ ግምጃ ቤት በር ፊት በር ጃንተከል በር ወንበር በር ተስካር በር አዛዥ ጥቁሬ በር አደናግር በር ኳሊ በር እምቢልታ በር ፈረስ ባልደራስ በር ዕርግብ በር እና ቀጭን አሸዋ በር በመባል ይታወቃል አብያተመንግስታቱ የተሰሩት ከድንጋይ ከእንጨትና ከኖራ ሲሆን ድንጋዩም ቀላ ያለና ልስላሴ ያለው የተጠበሰ ሸክላ የመሰለ ነው ይገኝ የነበረውም ቁስቋምና ጅብ ዋሻ ከሚባሉ ስፍራዎች እንደነበር ይነገራል የአድያም ሰገድ ኢያሱና የአጴጹ ፋሲል አብያተ መንግስታት በአጹ ፋሲል ሁኔታ ላይ የሚ ርዝመትና ሦስት ከመጨረሻው ፎቅ የህንጻው አራት ማ የእንቁላል ግንብ ተ የነገስታቱ ፀሎት ምስራቅና ሰሜናዊ አንዳንድ የቁፋሮ ጐንደር በኢጣሊያ መኖሪያ ስለነበር እንደነበር ይታወቃል ከአጴጹ ፋሲል በርካታ ህንጻዎች ይ ምንትዋብ ግቢ ዩ ናቸው ስፋት ካሬ ሜትር ይሆናል ከኛውና ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የኢትዮጵያ መሪዎች መካከል የስድስቱን አብያተመንግስታትና ሌሎች በርካታ የህንጻ ፍርስራሾችን ይዞ ይገኛል እነሂህም ነገስታት አጹ ፋሲለደስ አጹ አዕላፍ ሰገድ ዮሃንስ በ አዜ አዲያም ሰገድ ኢያሱ በቫ አጹ ዳዊት ሳልሳዊ በ አጁ በካፋ በ አጁ ብርሃን ሰገድ ኢያሱ በ እና እቴጌ ምንትዋብ ናቸው የአ ፋሲል ግቢ ቀደም ሲል አስራ ሁለት በሮች እንደነበሩት ይታወቃል አሁን ያለው የመግቢያ በር ከጥንቶቹ በሮች አንዱ ሳይሆን በጣሊያን ጊዜ የተሰራ ነው ከዚህ በር በስተቀኝ አቅጣጫ የጥንቶቹ በሮች ስም በቅደም ተከተል ሲዘረዘር እንኩዬ በር ዕቃ ግምጃ ቤት በር ፊት በር ጃንተከል በር ወንበር በር ተስካር በር አዛዥ ጥቁሬ በር አደናግር በር ኳሊ በር እምቢልታ በር ፈረስ ባልደራስ በር ዕርግብ በር እና ቀጭን አሸዋ በር በመባል ይታወቃል። ች አለ ከመጨረሻው ፎቅ በስተደቡብ በምፅራብ ላይ በከበሮ ቅርጽ የተሰራ ክፍል ኦሰ የህንጻው አራት ማዕዘን አናቶች የግማሽ አንቁላል ቅርጽ አሳቸው በ ሰምዶ የእንቁላል ግንብ ተብለው ይጠራሉ አንዳንድ ሰዎች እነጊህ የእንቁላል ግንቦች የነገስታቱ ፀሉት ማድረሻ ክፍሎች ነበሩ ቢሉም በተለይ በህንጻው ሰሜናዊ ምስራቅና ሰሜናዊ ምዕራብ የሚገኙት የአጴው መጸዳጃ ክፍሎች እንደነበሩ አንዳንድ የቁፋሮ መረጃዎች ይጠቁማሉ በአምስቱ አመት የአርበኝነት ዘመን ጉንደር በኢጣሊያ በተያዘች ጊዜ ቤተመንግስቱ የኢጣሊያ ባለስልጣናት መኖሪያ ስለነበር ከእንቁላል ግንቦቹ አንዱ በመጸዳጃ ቤትነት ያገለገል እንደነበር ይታወቃል ከአዜ ፋሲል ግቢ ህንጻዎች የአዕላፍ ሰገደ ዮሃንስ ቤተመንግስትና የአጹ ፋሲል ቤተመዘክር ከአ ፋሲል ግቢ ውጭ በተመሳሳይ ዘመንና የኪነህንጻ ጥበብ የተሰሩ በርካታ ህንጻዎች ይገኛሉ የአጹ ፋሲል መዋኛ በቁስቋም የሚገኘው የእቴጌ ምንትዋብ ግቢ የራስ ሚካኤል ስሁል ግቢ የደብረ ብርሃን ስላሴ ዋነኞቹ ናቸው የእቴጌ ምንትዋብ የግብር አዳራሽ ቁስቋም በአጹ አዲያም ሰገድ ኢያሱ ዘመነ መንግስት የተሰራው የደብረ ብርሃን ስላሴ ከተሰራ ያልፈረሰ ጐንደር በደርቡሾች በተቃጠለች ጊዜ እንኳ ምንም ዓይነት ጉዳት ያልደረሰበት በደህና ሁኔታ ላይ የሚገኝ ቤተክርስቲያን ነው የቤተክርስቲያኑ መቅደስ እጅግ ማራኪ በሆኑ ጥንታዊ የሃይማኖት ስዕሎች የተሞላ ነው የጣራው የውስጥ ክፍል ባማሩና ብዛት ባላቸው የመላዕክት ስዕሎች ያሸበረቀ ሲሆን «እምአዕላፍ መላዕክት» የሚል ሁፍ ይገኝበታል የመላዕክቱ አቀማመጥ ወደ ሰሜን ደቡብ ምስራቅና ምዕራብ አቅጣጫዎች ነው ትርጉሙም የመላፅክት ተልዕኮ ወደ አራቱም አቅጣጫዎች ነው በማለት ካህናቱ ያስረዳሉ ስዕሉን የሳሉት አባ ሃይለ መስቀል ወልዱ የተባሉ ሰው እንደሆኑ ይነገራል በ ዓም የኔዘርላንድስ ንጉስ ሁለት ደወሎችን ለደብረብርሃን ስላሴ ቤተክርስቲያን በስጦታ እንደላኩ በታሪክ መጻሕፍት ተጽፎ ይገኛል ቸናጫሁቁና የ የእቴጌ ምንትዋብ የግብር አዳራሽ ቁስቋም በአጹ አዲያም ሰገድ ኢያሱ ዘመነ መንግስት የተሰራው የደብረ ብርሃን ስላሴ ከተሰራ ያልፈረሰ ጐንደር በደርቡሾች በተቃጠለች ጊዜ እንኳ ምንም ዓይነት ጉዳት ያልደረሰበት በደህና ሁኔታ ላይ የሚገኝ ቤተክርስቲያን ነው የቤተክርስቲያኑ መቅደስ እጅግ ማራኪ በሆነ ጥንታዊ የሃይማኖት ስዕሎች የተሞላ ነው የጣራው የውስጥ ክፍል ባማሩና ብዛት ባላቸው የመላዕክት ስዕሎች ያሸበረቀ ሲሆን «እምአዕላፍ መላዕክት» የሚል ጽሁፍ ይገኝበታል የመላዕክቱ አቀማመጥ ወደ ሰሜን ደቡብ ምስራቅና ምዕራብ አቅጣጫዎች ነው ትርጉሙም የመላፅክት ተልዕኮ ወደ አራቱም አቅጣጫዎች ነው በማለት ካህናቱ ያስረዳሉ ስዕሉን የሳሉት አባ ሃይለ መስቀል ወልዱ የተባሉ ሰው እንደሆኑ ይነገራል በ ዓም የኔዘርላንድስ ንጉስ ሁለት ደወሉችን ለደብረብርሃን ስላሴ ቤተክርስቲያን በስጦታ እንደላኩ በታሪክ መጻሕፍት ተጽፎ ይገኛል ው የደብረ ብርሃን ጊዜ እንኳ ምንም ተክርስቲያን ነው የሃይማኖት ስዕሎች ባላቸው የመላዕክት ሁፍ ይገኝበታል ዕራብ አቅጣጫዎች ጫዎች ነው በማለት ወልዱ የተባሉ ሰው ሁለት ደወሎችን መጻሕፍት ተጽፎ የደብረብርሃን ስላሴ ቤተክርስቲያን ከፊት ለፊት ጐንደር የደብረ ብርሃን ስላሴ ቤተክርስቲያን ከጀርባ ጐንደር የስሜን ተራሮች ብሄራዊ ፓርክ ኢትዮጵ ውስጥ ከሚገኙት ሁለት አንጋፋ ብሄራዊ ፓርኮች አንዱ የስሜን ተራሮች ብሄራዊ ፓርክ ነው የፓርኩ ክልል የሚጀምረው ከደባርቅ ከተማ ኪሜ ርቀት በኋላ ሲሆን የደባርቅ ከተማ ከጉንደር ኪሜ ርቆ ይገኛል አካባቢው በፓርክነት የተከለለው በ ዓም ሲሆን በ ዓም ደግሞ በትዕዛዝ ቁጥር ህጋዊ ዕውቅና እንዲያገኝ ተደርጓል ከዘጠኝ ዓመታት በኋላ በ ዓም በተባበሩት መንግስታት የትምህርት የሳይንስና የባህል ድርጅት ዩኔስኮ አማካይነት በአለም የቅርስ መዝገብ ላይ ተመዝግቧልፎ በተለያዩ መረጃዎች ላይ የተለያዩ አሃዞች የተቀመጡ ቢሆንም ፓርኩ ካሬ ኪሜ ስፋት እንዳለው ይታወቃል የስሜን ተራሮች ብሄራዊ ፓርክ ከባህር ወለል በላይ ከ እስከ ሜትር ከፍታ ላይ ይገኛል ከፓርኩ ተራሮች ጋር ተያይዞ የሚገኘውና በከፍታው ከኢትዮጵያ አንደኛ ከአፍሪካ ደግሞ አራተኛ የሆነው የራስ ዳሸን ተራራም ግጭ ተብሎ ከሚታወቀው የፓርኩ የማረፊያ ሰፈር በሁለት ቀን ተኩል የእግር ጉዞ ርቀት ላይ ይገኛል ራስ ዳሸን ሜትር ከፍታ አለው ፓርኩ ተራራማ ስፍራዎች የሚበዙበት ቢሆንም ቆላማ ስፍራዎችንም አካቶ ይዚል ከፍተኛው የሙቀት መጠን ከ ሴልሺየስ እስከ ሴልሺየስ ዝቅተኛው ደግሞ ከ ሴልሺየስ አስከ ሴልሺየስ የሚደርስ ሲሆን አማካይ የዝናብ መጠኑ ሚሜ እንደሆነ መረጃዎች ይጠቁማሉ የስሜን ተራሮች ብሄራዊ ፓርክና አካባቢው እንደ ሃውልት ተጠርበው የወጡ እንደ መደብ የተደለደሉና እንደ ሰንሰለት ተያይዘው ከሰማዩ ጋር የተጋጠሙ የሚመስሉ ግዙፍ ተራሮች በተለያዩ ቁሳቁስ አምሳል ተጠፍጥፈው የተሰሩ ይመስል ውብና አስገራሚ ቅርጽ ያላቸው የመሬት ገጽታዎች ጭልጥ ያሉ ገደላ ገደሎች በአጠቃላይ ውስብስብ የተፈጥሮ ትንግርት የሚታይበት ስፍራ ነው ስፍራውን በአይን አይተው ስሜትን በህዋሳት ከማጣጣም በስተቀር በቃላት መግለጹ እጅግ ከባድ ነው ኢትዮጵያ ሰባቱ ከአስራ ስ ብሄራዊ ፓርክ መታወቂያዎች ና መልክአ ምድር አእ መዝገብ ውስጥ እን ፓርኩን አቋ ይለውጠው እንጂ ባለመሆኑ ቱሪስቶ የሚዘዋወሩት በፈ የሚደረገው በደባር የሚወስድ በመሆኑ ቂ ስካውት ከብር እስከ ለመግባት ለ የመጀመሪያው የማ ሰፈር ለጐብፒዎች ፓርኮች አንዱ ጀምረው ከደባርቅ ንደር ኪሜ ሆን በ ዓም ተደርጓል ከዘጠኝ ታት የትምህርት ቅርስ መዝገብ ላይ ተቀመጡ ቢሆንም ን ተራሮች ብሄራዊ ታ ላይ ይገኛል ኢትዮጵያ አንደኛ ም ግጭ ተብሎ የአግር ጉዞ ርቀት ፓርኩ ተራራማ ይዚል ከፍተኛው ተኛው ደግሞ ከ ናብ መጠኑ ሃውልት ተጠርበው ይዘው ከሰማዩ ጋር ምሳል ተጠፍጥፈው ገጽታዎች ጭልጥ ንግርት የሚታይበት ከማጣጣም በስተቀር ኢትዮጵያ ውስጥ ብቻ ከሚገኙት ሰላሳ አንድ ጡት አጥቢ የዱር እንስሳት ሰባቱ ከአስራ ስድስት አዕዋፍ ደግሞ አስራ ሦስቱ የሚገኙት በስሜን ተራሮች ብሄራዊ ፓርክ ነው ዋልያ የስሜን ቀበሮና ጭላዳ ዝንጀሮ የፓርኩ ልዩ መታወቂያዎች ናቸው ይህና ከፍ ሲል የተጠቀሰው አስገራሚ የተፈጥሮ መልክአ ምድር አንድ ላይ ተዳምረው ፓርኩ በአለም የተፈጥሮ ቅርስ ሀብት መዝገብ ውስጥ እንዲሰፍር ምክንያት ሆነዋል ፓርኩን አቋርጦ የሚያልፈው አዲስ የተሰራው መንገድ ሁኔታውን ይለውጠው እንጂ የፓርኩ የተፈጥሮ አቀማመጥ ለተሽከርካሪ እምብዛም አመቺ ባለመሆኑ ቱሪስቶችም ሆኑ የጥበቃ ሰራተኞች አብዛኛውን ጊዜ በፓርኩ ውስጥ የሚዘዋወሩት በፈረስ ነው ለጉዞ አስፈላጊ የሆኑ ቁሳቁስና የስንቅ መሰናዶ የሚደረገው በደባርቅ ከተማ ነው በፓርኩ የሚደረገው ጉብኝት ቀናትን የሚወስድ በመሆኑ ፈረስ በቅሎ ፈረስ ጐታችና መንገድ መሪ እንዲሁም ጠባ ቂ ስካውት አስፈላጊ ናቸው ለአገልግሎት የሚከፈለው ክፍያ በአማካይ ከብር እስከ የሚደርስ ቢሆንም የሚወሰነው በድርድር ነው ወደ ፓርኩ ለመግባት ለ ሰዓት ቆይታ በነፍስ ወከፍ ብር ይከፈላል በፓርኩ የመጀመሪያው የማረፊያ ሰፈር ሳንቃ በር በሚባል ስፍራ ላይ ይገኛል በዚህ ሰፈር ለጐብሺዎች ማረፊያ እንዲሆኑ የተዘጋጁ ሦስት ክፍሎች አሉ የጥበቃውን የቁጥጥሩንና የጉብኝቱን ስራ በተቀላጠፈ ሁኔታ ለማካሄድ ይረዳሉ ተብሎ የታመነባቸው ሌሎች አምስት ተነጣይ ሰፈሮችም አሉ አነሺህም ግጭ ጨነ። ቆመዋል መስኮቶቹ ለማካሄድ ይረዳለ አሉ እነሺህም አ ድንኳኖችን ይዘው ል በስሜን ተራሮች ዎችንና ስለመስህብ ይቻላል ቤቱ በእብናት በኩል ትገኛለች ከጐሀላ ኮረብታማው ዞዝ በምስራቅ ሳላሊበላን ዙሪያንና ደንቀዝን በርቀት ለመቃኘት በአምባው ግርጌ ዞዝ አምባ ጊዮርጊስ የተባለ ጥንታዊ ቤተክርስቲያን ይገኛል ቤተክርስቲያኑ ከአለት ተፈልፍሎ የተሰራ ሲሆን አናቱ ብቻ ከዋናው ቋጥኝ ጋር የተያያዘ ነው ከላሊበላ አብያተክርስቲያናት ጋር ተመሳሳይነት ያለው የዞዝ አምባ ጊዮርጊስ በአጹ ላሊበላ እንደተሰራ አንዳንድ አዛውንቶች ይናገራሉ ሌሎች ደግሞ በአ ይስሃቅ ዘመነ መንግስት አባ አብሳዱ አብሳዲ በተባሉ የሃይማኖት አባት እንደተመሰረተ ይናገራሉ ምናልባት የስም ሞክሼ ካልሆነ በስተቀር አባ አብሳዲ ከአባ ኢዎስጣጤዎስ አንጋፋ ደቀመዛሙርት አንዱ የነበሩ ናቸው አባ ኢዎስጣጤዎስ ደግሞ በግምት ከ እስከ ዓም የኖሩ ታዋቂ የሃይማኖት አባት ነበሩ አባ አብሳዲ ከአባ ኢዎስጣጤዎስ ዕረፍት በኋላ እስከ አጹ ሰይፈ አርዕድ ዘመነ መንግስት ድረስ እንደኖሩ ይገመታል ዞዝ አምባ ጊዮርጊስ እንደ አብዛኛቹ አብያተክርስቲያናት ዞዝ አምባ ጊዮር በውስጡ የቅኔ ማሣህሌት መቅደስና ቅድስት ያለው ሲሆን በግምት ዣር ጥልቀት ያለው ጠበልና «የሙሽራ ቤት» ተብሉ የሜጠራ የክርስትና ሃሻ ክፍል አለው ስምንት ያማሩ ውቅር አምዶች ከቤተክርስቲያኑ ጣሪያ ጋር ተያይዘው ቆመዋል መስኮቶቹ በመስቀል ቅርጽ የተሰሩ ናቸው ከ ለማካሄድ ይረዳሉ ም አሉ እነሺህም ድንኳኖችን ይዘው በስሜን ተራሮች ፕንና ስለመስህብ ት ይቻላል ቤቱ ም በአብናት በኩል ትገኛለች ከጐሀላ ና ኮረብታማው ዞዝ በምስራቅ ላሊበላን ዙሪያንና ደንቀዝን በርቀት ለመቃኘት በአምባው ግርጌ ዞዝ አምባ ጊዮርጊስ የተባለ ጥንታዊ ቤተክርስቲያን ይገኛል ቤተክርስቲያኑ ከአለት ተፈልፍሎ የተሰራ ሲሆን አናቱ ብቻ ከዋናው ቋጥኝ ጋር የተያያዘ ነው ከላሊበላ አብያተክርስቲያናት ጋር ተመሳሳይነት ያለው የዞዝ አምባ ጊዮርጊስ በአጹ ላሊበላ አንደተሰራ አንዳንድ አዛውንቶች ይናገራለ ሌሎች ደግሞ በአጴ ይስሃቅ ዘመነ መንግስት አባ አብሳዱ አብሳዲ በተባሉ የሃይማኖት አባት እንደተመሰረተ ይናገራሉ ምናልባት የስም ሞክሼ ካልሆነ በስተቀር አባ አብሳዲ ከአባ ኢዎስጣጤዎስ አንጋፋ ደቀመዛሙርት አንዱ የነበሩ ናቸው አባ ኢዎስጣጤዎስ ደግሞ በግምት ከ እስከ ዓም የኖሩ ታዋቂ የሃይማኖት አባት ነበሩ አባ አብሳዲ ከአባ ኢዎስጣጤዎስ ዕረፍት በኋላ አስከ አዜ ሰይፈ አርፅድ ዘመነ መንግስት ድረስ አንደኖሩ ይገመታል ዞዝ አምባ ጊዮርጊስ እንደ አብዛኞቹ አብያተክርስቲያናት ዞዝ አምባ ጊ በውስጡ ዯኔ ማሣህሌት መቅደስና ቅድስት ያለው ሲሆ በግምት ጥልቀት ያለው ጠበልና «የሙሽራ ቤት» ተብሉ የሚሜጠራ የክርስትና ሻ ክባል አለው ስምንት ያማሩ ውቅር አምዶች ከቤተክርስቲያኑ ሪ ጋር ተያይዘው ቆመዋል መስኮቶቹ በመስቀል ቅርጽ የተሰሩ ናቸጦው በዚህ ጥንታዊ ቤተክርስቲያን ውስጥ በርካታ የብራና መጻሕፍትና ንዋየ ቅዱሳት ይገኛሉ የግራኝ አህመድ ስጦታዎች ናቸው የሚባሉ ሦስት የክብር ዱላዎች የግራኙ መቀመጫና የአረብኛ ሁፍ ያለበት ደወል የራስ ወሌ ስጦታ የሆነ የብር መስቀል ከቅርሶቹ ጥቂቶቹ ናቸው በዞዝ አምባ ጊዮርጊስ በአመት ሁለት ታላላቅ ሃይማኖታዊ ክብረ በአላት ይከበራሉ አንዱ ታህሳስ ሌላው ደግሞ ሚያዝያ የሚውሉ ናቸው ስውሩ ቤተሳሙኤል በሚል መጠሪያ የሚታወቀው ጅምር የዋሻ ውስጥ ቤተክርስቲያን ደንቀዝ ልዩ ስሙ ጐመንጌ በተባለ ስፍራ የሚገኘው የአጴ ሱስንዮስ ቤተመንግስት ፍርስራሽ ግራኝ አህመድ የሞተበት ስፍራ ነው የሚባለው «ግራኝ በር» እንዲሁም ጉንድ ተክለሃይማኖት ወደ ዞዝ አምባ በሚደረግ ጉዞ በእግረ መንገድ የሚጐበኙ ታሪካዊ ስፍራዎች ናቸው ጐርጐራና አካባቢዋ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃና በኛው መቶ ክፍለ ዘመን መባቻ ላይ በተለያዩ ስፍራዎች ተሰርተው የነበሩትን አብያተመንግስታት ማዕከል በማድረግ ብቅብቅ ብለው ከነበሩት አነስተኛ ከተሞች አንዷ በጣና ሃይቅ ሰሜናዊ ዳርቻ ላይ የተቆረቆረችው ጐርጉራ ነበረች ዛሬ ትንሽ መንደር ሆናለች ነገር ግን በአካባቢው የሚገኙትን ታሪካዊ ስፍራዎች ለመጐብኘት ተስማሚ የመነሻ ወይንም የማረፊያ ሰፈር ናት ከጣና ሀይቅ ደቡባዊ ጫፍ ማለትም ከባህርዳር ወደ ሰሜናዊው ጫፍ ለሚደረገው ረዥም የውሃ ላይ ጉዞ ደህና የወደብ አገልገሎት የሚገኘው በጐርጉራ ነው ከወደቡ ጋር ተያይዞ ጥሩ የመዝናኛ ሆቴል አለ ንብረትነቱ የጣና ሃይቅ ትራንስፖርት ድርጅት የሆነው ይህ ሆቴል በትላልቅ ዛፎች ጽዶችና አበቦች የተዋበ ንጹሀ ግቢ ሲሆን ለጐብሺዎች ማረፊያ የሚሆኑ የጸዱ የመኝታ ክፍሎች አሉት ዋጋቸውም ለአገር ውስጥ ቱሪስቶች ከብር እስከ ለውጭ አገር ቱሪስቶች ደግሞ ከብር እስከ ይደርሳል ሆቴሉ በተመጣጠነ ዋጋ ምግብ ያዘጋጃል ትኩስና ቀዝቃዛ የመረብ ኳስና የ መከታተልም ይ በኋላ በሆቴሉ የ። የቴሌቪዥን ፕሮግራም መከታተልም ይቻላል ከረዥም የውሃ ላይ ጉዞ ወይንም ከአድካሚሟ ጉብኝት በኋላ በሆቴሉ የሚደረግ ዕረፍት መንፈስን ያድሳል ከቅርብ ጊዜያት ወዲህ በቅጥር ግቢው ለሚደረግ ጉብኝት ብቻ በነፍስ ወከፍ ብር ሁለት ይከፈላል ደብረሲና ማርያም ከጐርጐራ ወደብ ክበብ በአጥር ብቻ የተለየችውና በጣና ሃይቅ ዳርቻ የምትገኘው ደብረሲና ማርያም ቤተክርስቲያን በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአጹ አምደ ጸዮን ዘመነ መንግስት አባ ኤስዲሮስ በሚባሉ ባህታዊ እንደተሠራች የቤተክርስቲያኗ ካህናት ያስረዳሉ አባ ኤስዲሮስ አመጣጣቸው ከሸዋ ደብረሲና ስለነበር ቤተክርስቲያኗም ደብረሲና ማርያም ተብላ ትጠ ራለች በክብ ቅርፅ ከጭቃና ከእንጨት የተሰራችውና ባማረ የሳር ክፍክፍ የተሸፈነችው የደብረሲና ማርያም በደህና ሁኔታ ከሚገኙ ጥንታዊ አብያተ ሕፍትና ንዋየ ሦስት የክብር የራስ ወሌ ምባ ጊዮርጊስ አንዱ ታህሳስ ዷ የዋሻ ውስጥ ሚገኘው የአኤዜ ት ስፍራ ነው ደ ዞዝ አምባ ሸት ቶ ክፍለ ዘመን ያተመንግስታት ች አንዷ በጣና ትንሽ መንደር ች ለመጐጉብኘት ቅ ደቡባዊ ጫፍ የውሃ ላይ ጉዞ ጋር ተያይዞ ጥሩ ድርጅት የሆነው ጹህ ግቢ ሲሆን ሉት ዋጋቸውም ቱሪስቶች ደግሞ ብ ያዘጋጃል የጐርጐራ ወደብ ክበብ ትኩስና ቀዝቃዛ መጠጦችንም ያቀርባል የጠረጴዛ ቴኒስ የሜዳ ቴኒስ የመረብ ኳስና የቅርጫት ኳስ ሜዳዎች አሉት የቴሌቪዥን ፕሮግራም መከታተልም ይቻላልነፁ ከረዥም የውሃ ላይ ጉዞ ወይንም ከአድካሚ ጉብኝት በኋላ በሆቴሉ የሚደረግ ዕረፍት መንፈስን ያድሳልር ከቅርብ ጊዜያት ወዲህ በቅጥር ግቢው ለሚደረግ ጉብኝት ብቻ በነፍስ ወከፍ ብር ሁለት ይከፈላል ደብረሲና ማርያም ከጐርጐራ ወደብ ክበብ በአጥር ብቻ የተለየችውና በጣና ሃይቅ ዳርቻ የምትገኘው ደብረሲና ማርያም ቤተክርስቲያን በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአጹ አምደ ዮን ዘመነ መንግስት አባ ኤስዲሮስ በሚባሉ ባህታዊ እንደተሠራች የቤተክርስቲያኗ ካህናት ያስረዳሉ አባ ኤስዲሮስ አመጣጣቸው ከሸዋ ደብረሲና ስለነበር ቤተክርስቲያኗም ደብረሲና ማርያም ተብላ ትጠ ራለች በክብ ቅርፅ ከጭቃና ከእንጨት የተሰራችውና ባማረ የሳር ክፍክፍ የተሸፈነችው የደብረሲና ማርያም በደህና ሁዬታ ከሚገኙ ጥንታዊ አብያተ እጅግ አነስተኛ ክርስቲያናት አንዷ ናት የቤተክርስቲያኒቷ መቅደስ ዙሪያ እጅግ በሚያስደንቅ ትገኛለች የሃይማኖት ስዕል የተሞላ ነው ስዕሉ የተሰራው በኛው መቶ ክፍለ ዘመን ሲሆን ያስሰሩትም የአጹ ፋሲል እህት ወሮ መለኮታዊት ናቸው ይባላል በዎቹ በባህል ሚኒስቴር ባለሙያዎች ኣማካይነት ሳይንሳዊ የቅርስ ጥገናና እድሳት መርህን በተከተለ መንገድ በተደረጉት የእድሳት እርምጃዎች ቤተክርስቲያኗና ስዕሎቿ ጥንታዊ ገጽታዎቻቸውን እንደጠበቁ ይገኛሉ ስንክሳር ሃይማኖተ አበው ድጓና ሌሎች ጥንታዊ የብራና መጻሕፍት የቤተክርስቲያኗ ውድ ቅርሶች ናቸው የጀበራ ማር ባትሆንም የሚያስዝዢር። የበሬ ግንባር በም ይተዳደራሉ ከጐርጐራ ወደ ዘመን የተሰራው የ ርቀት ደግሞ አ አርዕድ ያሰሯቸው በሮችና ክፍሎች ያ ይታመናል የአ ለመጓዝ ሌላው አማ መንደርን ደቡባዊ አዌ ደብረሲና ማርያም ጐርጐጉራ ቀደም ሲል ለመጥቀስ እንደተሞከረው የአብዛኞቹ የጣና ሀይቅ ገዳማት አመሰራረት በሃይማኖት አባቶች ዘንድ ሰባቱ ክዋክብት በመባል ከሚታወቁት መንፈሳዊ መሪዎች ጋር የተያያዘ ነው ከሰባቱ ከዋክብት ውስጥ አራቱ ክዋክብት የሚባሉት አቡነ ቶማስ አቡነ እንድርያስ አቡነ አሳይና አቡነ ዘካርያስ የመሰረቷቸው የገሊላ የማንዳባ የብርጊዳና የአንጋራ አብያተክ ርስቲያናት የሚገኙት ከጐርጐራ በቅርብ ርቀት ነው ከጐርጐጉራ ከተማ የአርባ አምስት ደቂቃ ወይንም ከደብረ ገሊላ የሃያ አምስት ደቂቃ የጀልባ ጉዞ በኋላ ክርስቲያናት አንዷ ናት የቤተክርስቲያኒቷ መቅደስ ዙሪያ እጅግ በሚያስደንቅ የሃይማኖት ስዕል የተሞላ ነው ስዕሉ የተሰራው በኛው መቶ ክፍለ ዘመን ሲሆን ያስሰሩትም የአጹ ፋሲል እህት ወሮ መለኮታዊት ናቸው ይባላል በዎቹ በባህል ሚኒስቴር ባለሙያዎች አማካይነት ሳይንሳዊ የቅርስ ጥገናና እድሳት መርህን በተከተለ መንገድ በተደረጉት የአድሳት አርምጃዎች ቤተክርስቲያኗና ስዕሎቿ ጥንታዊ ገጽታዎቻቸውን እንደጠበቁ ይገኛሉ ስንክሳር ሃይማኖተ አበው ድጓና ሌሉች ጥንታዊ የብራና መጻሕፍት የቤተክርስቲያኗ ውድ ቅርሶች ናቸው ደብረሲና ማርያም ጐርጉራ ቀደም ሲል ለመጥቀስ እንደተሞከረው የአብዛኞቹ የጣና ሀይቅ ገዳማት አመሰራረት በሃይማኖት አባቶች ዘንድ ሰባቱ ክዋክብት በመባል ከሚታወቁት መንፈሳዊ መሪዎች ጋር የተያያዘ ነው ከሰባቱ ከዋክብት ውስጥ አራቱ ክዋክብት የሚባሉት አቡነ ቶማስ አቡነ እንድርያስ አቡነ አሳይና አቡነ ዘካርያስ የመሰረቷቸው የገሊላ የማንዳባ የብርጊዳና የአንጋራ አብያተክ ርስቲያናት የሚገኙት ከጐርጉራ በቅርብ ርቀት ነው ከጐጉርጐጉራ ከተማ የአርባ አምስት ደቂቃ ወይንም ከደብረ ገሊላ የሃያ አምስት ደቂቃ የጀልባ ጉዞ በኋላ እጅግ አነስተኛ የሆነችውና የጀበራ ማርያም ገዳም የተተከለችባት ደሴት ትገኛለች እጅግ በሚያስደንቅ መቶ ክፍለ ዘመን ይባላል ሳይንሳዊ የቅርስ ድሳት እርምጃዎች ደጠበቁ ይገኛሉ ብራና መጻሕፍት ደብረ ገሊላ ኢየሱስ ገዳም የጀበራ ማርያም ቤተክርስቲያን ባስገራሚ የኪነ ህንጻ ጥበብ የተገነባች ባትሆንም የሚያስገርመው ነገር የመነኮሳቱ ቁጥር ሁለት ብቻ መሆኑ ነው የበሬ ግንባር በምታህል የእርሻ መሬታቸው ላይ በሚያመርቱት ዱባ ይተዳደራሉ ከጐርጐራ ወደብ የአንድ ሰዓት የጀልባ ጉዞ በኋላ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን የተሰራው የአጹ ሱስንዮስ ቤተመንግስት ፍርስራሽ ይገኛል በቅርብ ሀይቅ ገዳማት ርቀት ደግሞ አጴጹ ላሊበላ አስጀምሮት ነበር የሚባለው የስላሴ ዋቫና አጴ ሰይፈ ል ከሚታወቁት አርዕድ ያሰሯቸው ሁለት አድባራት ፍርስራሽ ይገኛልጹ የስላሴ ዋሻ በርካታ ት ውስጥ አራቱ በሮችና ክፍሎች ያሉት ሲሆን ውስጥ ለውስጥ ረጅም ርቀት ያስኬዳል ተብሉ ነ አሳይና አቡነ ይታመናል የአ ሱስንዮስ ቤተመንግስት ፍርስራሽ ወደ ሚገኝበት ስፍራ የአንጋራ አብያተክ ለመጓዝ ሌላው አማራጭ ከጉርጉራ ወደ ጐንደር በሚወስደው መንገድ የአበርጃ ራ ከተማ የአርባ መንደርን ደቡባዊ አቅጣጫ ይዞ ከጃግራ ሚካኤል ጥቂት ርቀት መጓዝ ነው የጀልባ ጉዞ በኋላ እጅግ በሚያስደንቅ መቶ ክፍለ ዘመን ፐው ይባላል ት ሳይንሳዊ የቅርስ አድሳት እርምጃዎች ደጠበቁ ይገኛሉ የብራና መጻሕፍት የጣና ሀይቅ ገዳማት በመባል ከሚታወቁት ብትጉ ውስጥ አራቱ አቡነ አሳይና አቡነ የአንጋራ አብያተክ ርጐራ ከተማ የአርባ ቃ የጀልባ ጉዞ በኋላ እጅግ አነስተኛ የሆነችውና የጀበራ ማርያም ገዳም የተተከለችባት ደሴት ትገኛለች ደብረ ገሊላ ኢየሱስ ገዳም የጀበራ ማርያም ቤተክርስቲያን ባስገራሚ የኪነ ህንጻ ጥበብ የተገነባች ባትሆንም የሚያስገርመው ነገር የመነኮሳቱ ቁጥር ሁለት ብቻ መሆኑ ነው የበሬ ግንባር በምታህል የእርሻ መሬታቸው ላይ በሚያመርቱት ዱባ ይተዳደራሉ ከጐርጐራ ወደብ የአንድ ሰዓት የጀልባ ጉዞ በኋላ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን የተሰራው የአጹ ሱስንዮስ ቤተመንግስት ፍርስራሽ ይገኛልቆ በቅርብ ርቀት ደግሞ አጹ ላሊበሳ አስጀምሮት ነበር የሚባለው የስላሴ ዋሻና አዜ ሰይፈ አርዕድ ያሰሯቸው ሁለት አድባራት ፍርስራሽ ይገኛል የስላሴ ዋሻ በርካታ በሮችና ክፍሎች ያሉት ሲሆን ውስጥ ለውስጥ ረጅም ርቀት ያስኬዳል ተብሎ ይታመናል የአዜ ሱስንዮስ ቤተመንግስት ፍርስራሽ ወደ ሚገኝበት ስፍራ ለመጓዝ ሌላው አማራጭ ከጐርጐራ ወደ ጐንደር በሚወስደው መንገድ የአበርጃ መንደርን ደቡባዊ አቅጣጫ ይዞ ከጃግራ ሚካኤል ጥቂት ርቀት መጓዝ ነው ት ርቲ የአጴጹ ሱስንዮስ ቤተመንግስት ፍርስራሽ ጐርጐራ አካባቢ በጐርጐራ አቅራቢያ የሚገኘው ሌላው የቅርብ ዘመን የታሪክ አሻራ የአርባ አምስት ደቂቃ የአግር ጉዞ ርቀት ላይ በተለምዶ «የሙሶሊኒ ተራራ» ተብሎ በሚጠራው ከፍተኛ አምባ ላይ የሚገኘው «የሙሶሊኒ ሀውልት» ነው ከዚህ ስፍራ ሆኖ የጣና ሀይቅንና አካባቢውን ደህና አድርጐ መመልከት ይቻላል በጠላት ዘመን ጣሊያን ካምፕ ሰርቶ አርፎበት ነበር።

• N.B. This Summary is Very Experimental!! based on the following scripts from:
  • https://github.com/millzon/textSummarizer-am
  • https://github.com/icoxfog417/awesome-text-summarization#motivation