የኢትዮዽያ_ቤተ_ክርስቲያን_ወርቃማ_ዘመናት.pdf

• word cloud

• Extraction Summary

ኢትዮጵያ የሚለው ስያሜ ጊዜ ። የኢትዮጵያ የኃይል አቋም በጥንት ዘመን ። አራተኛው ወርቃማ ዘመን የምንመለከታቸው ይሆናሉ ኮበዒ ፍሲዕ ዘቪመገ ዓም ዐፄ ፋሲል የተሰራው የጥንቱ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት በቀዳማዊ ዐፄ ኃይለ ሥላሴ እድለኛ ንጉሠ ነገሥታት ናቸው። ትናት ዛሪ ዳና ፍዓሓም መድረይ ሐምሌ ዓም አዲስ አበባ ደስታ ተከለወልድ ሺታ ዎፈፊያዖ ያጋባሇ መግሬመ ኛ መጽሐፍ ዓም በቅዱስ አላዛር ማተሚያ ቤት ድሬዳዋ።

• Cosine Similarity

ክፍል አንድ ኣላላህከበዐዘቲከ ቤተ ቤተ ቤተ ቤተ ። ቤተ ። ስምንተኛው ወርቃማ ዘመን ዜዜዓ ክፍል አንድ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን በቀዳማዊ ዐፄ ኃይለ ሥላሴ ዘመን ። ለዚህ ብቻ ሳይሆን ጸሐፊዎቻቸውና ጽሑፎቻቸው የሚታወቁት በምንጮቻቸው ነውና እንዲህ አይነት ሥራዎች ጥልቅ ጥናት እንደሚጠይቁ የታመነ ነው ካሳተምኳቸው መጽሐፍቶች በይዘት ትልቁ ይህ ስለሆነ ስህተት ቢገኝ በማረም የተጣመመውን በማቃ ናት የጉደለውን በመሙላት በተጨማሪ ካለውና ከነበረው ተዘጋጀ እንጂ በየዘመናቱ የተሠሩትን ወርቃማ ታሪኮች ጐላ ያሉትን ብቻ እንዳሰፈርኩ ከወዲሁ እንድትረዱኝ እያሳ ሰብኩ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ባሳለፈችው ዘመናት ያገኘችውን መንፈሳዊ በረከት በመጠኑ እንድትነገነዘቡ የአቅ ሜን ያህል ደክሜ ያዘጋጀሁትን ይህን መጽሐፍ ለቤተ ክርስ ቲያን ክብርና ለተከታዮቿ ራስን የማወቅ መንገድ እንዲጠ ርግ በመመኘት በብዙ ደስታ ለንባብ ሳበረክት ራሴን ዝቅ በማድረግ ነው አዘጋጁ ከ ጡኋጡጠጧጮ ን ኣላላህከበዐዘቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ታሪክ ማለት የኢትዮጵያ ታሪክ ማለት ነው የኢትዮጵያ ታሪክ ማለት ደግሞ የቤተ ክርስቲያን ታሪክ ማለት ነው ሁለቱን ነጣጥለን መመልከት አንችልም ቤተ ክርስፋያንና ኢትዮጵያ የአንድ መጽሐፍ ሁለት ገፅታዎች ናቸው እስከ ዓም ድረስ በኢትዮ ጵያ የነገጮራ ነገሥታት የተቀቡት በቤተ ክርስቲያናችን ስለ ነበር ቀብታ ያነገሠቻቸውን ቅድስት ቤተ ክርስቲያናቸውን የመጠበቁና የማስጠበቁን መብት ከፍተኛ ድርሻ ተወጥተ ዋል በዚህ መጽሐፍ ዝርዝር ሐሳቦች ይህን በተመለከተ ተንፀባርቋል ኢትዮጵያ ጥምቀተ ክርስትና በ ዓም ከተቀበለች በኋላ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአቡነ ሰላማ ከሣቴ ብር ሃን የወንጌል ትምህርት መሠረቱ አስከ አሁን ያልተነዋወፀ ቤተ ክርስቲያን ተመስርታለች የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ከዚህ ክፍለ ዘመን ጀምራ ለኢትዮጵያ ሕዝብ የማኅበራዊ ኑሮ መስራች በመሆን አርዳታዋን በዘመኑ ሁሉ ስታቀርብ ናራለች ክርስትና በኢትዮጵያ ያለው ንጹሕ ሃይማኖታዊ ይዘት ብቻ ሳይሆን በብሔራዊ ሕይወትም ውስጥ ከፍተኛ ድርሻ አለው። ኣላላህከበዐዘቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ቅርሶችን በተመለከተ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ሰፊ መድብል ናት ቅድመ ክርስትና ጀምሮ በኢትዮጵያ ሐውልቶችን ቀርጾ በመትከል ታላላቅ ቤተ መንግሥቶችን መቃብረ ነገስታቶችን በማነፅ ከብረት ከነሐስ ከመዳብ ክወርቅ ከአልማዝ ከመሳሰሉት ክቡራት ማዕድናት እያነጠ ሩ ቤተ መንግሥትን በማስዋብና በማስጌጥ ጥበብ ጻደብሮባት የነበረችው የአክሱም ከተማ በይበልጥ የሥጋዊና የመንፈሳዊ ጥበብ ምንጭ የሆነው የክርስትና እምነት ከገባበት እለት ጀምሮ አቡነ ሰሳማ ከእሰክንድሪያ ይዘዋቸው ከመጡት ንዋየ ቅድሳት አይነቶችን መሠረት የደረጉ የእደ ጥበባትና የሥነ ጥበብ እውቀት በይበልጥ እያደገ እየዳበረ ስለሔደ የኢት ዮጵያ ቤተ ክርስቲያን አፁብ ድንቅ የሚባልላቸው ሃይማኖ ታዊ ቅርሶች ባለቤት ለመሆን በቅታለች የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን በቅርስነት የያዘቻቸው የክርስትና ደሴት ተብላ የምትጠራው ህገሯችን የቅ ደመ ታሪክ የታሪክ ዘመን ቅርሶች ሙዚየም በመባል ስትታወቅ ያህሉ ራስዋን ቤተክርስቲያናችንና የቤተ ክርስቲያን ቅርሶች የሚያመለክት ነው ስለዚህ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን በሺ ዘመናት የክርስትና ታሪኳ በቅርስነት የምትጠቅሰው ክዚህ በታች ያሉትን ነው የአዋጅ መንገሪያና መጥሪያ ደወልና ያለ አዋዲ ቃጭል ነጋሪት ከአብነ በረድና ከዕፅ የተቀረፁ ልዩ ልዩ ንዋየ ቅድሳት ከአለት ተፈልፍለው የታነፁ አብያተ ክርስቲያናት እነዚህን ንዋየ ቅድሳት ይዘው የመጡት ከኛው የእስክንድርያ ሊቀ ጳጳሳት ቅዱስ አትናቴዎስ መሆኑን ገድሉን ዋቢ በማድረግ ቤተ ክርስቲያናችን ገልጣለች ገድሉም «ከዚህ ስኋላ የሊቀ ጵጵስና የክብር ልብስ አልብሶ በከበረ መንበር ሳይ አስቀመጠው የከበሩ አልባሳትን ንዋየ ቅድሳትን ቅዱሳት መጽሐፍትን ገድላትን ድርሳናትን የቤተክርስቲያን ጌጣ ጌጥን መስቀልን ጽንሐሕ አዘጋጅቶ ሊቀ ጳጳስ ቅዱስ አትቴዎስ ይህን ሁሉ ንዋያተ ቅድሳት ስጥቼሀለሁ ነፃ ለምታዴርግና የእግዚአብሔር ታቦተ ሕግ ስሆነችው ታቦተ ዮን አበርክት በማለት ንዋየ ቅድሳት ስጥቶታልፎ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲየን ትናንትናና ዛሬ ገጽ ዱጨፍኗርጅ ፐና የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ከጥርብ ድንጋይ የታነፁ አብያተ ክርስቲያናት የቤተ ክርስቲያን ባለመጾር መስቀሎች የጳጳሳት የካህናት የአጅ መስቀሎች የቁርባን ፃህል ፅዋና እርፈ መስቀል የዝማሬ ከበሮ ፅናፅል መቋሚያ የቅዱሳት ብራና መጽሐፍት ሥዕላተ ቤተ ክርስቲያን ልብሰ ተክሕኖ ንሐሕ የሕጽበት ሰንና ብርት መሶበ ወርቅ ማኅተም መጉናጸፊያ ድባብ ጥላ ኩስኩስት መጫሪያ አትሮንስ ምንጣፍ መጋረጃ ቀንዲል አውድ ዘውድ ሰፌድ ጭራ ፍድ። ከተስአቱ ቅዱሳን በኋላ የጐላ ሐዋርያዊ ተልዕኮ የተካሔደው በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በንጉሥ ጳምደ ጽዮን ዘመነ መንግሥት ነው ሐዋርያዊ ተልዕኮ በኛው ክፍለ ዘመን በኛው መቶ ክፍለ ዘመን የኢትዮጵያ ቤተ ክርስ ቲያን ሐዋርያዊ ተልዕኮዋን በሠፊው የዘረጋችበት ወርቃማ ዘመን ነው ከአድዋ ድል በኋላ የኢትዮጵያና የቤተክርስቲ ያንዋ ስም በአፍሪካና በካሪቢያን ደሴቶችና በአሜሪካ በሚገባ መታወቅ ጀመረ ስለሆነም በእነዚህ ሀገሮች ቤተ ክርስቲያን ለመመሰረት የተቻለበት ጊዜ ነበር ይህም ያስፈለገበት ምክንያት «የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን የነፃና ጥቁር ሕዝብ ሃይማኖት በመሆኑ ነው» በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በደ ቡብ አፍሪካ ብዙ የክርስቲያን ነፃነት ንቅናቄዎች ነበሩ አንዳንዶች ራሳቸውን በራሳቸው «የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲ ያን» ብለው ይጠሩ ነበር አፍሪካውያን በተለይም በካሪቢያን ደሴቶች በስሜን አሜሪካና በኢንግላንድ ነዋሪ የሆኑ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲ ያን ሕይወት ሲያገኙ መሠረታዊ ከሆነው አፍሪካው ትውፊት ጋር የበለፀገች የራሳቸውን ቤተ ክርስቲያን እንዳገኙ ይቆጥ ሩታል የክርስትናቸው ሥር መሠረቱ የት አንደሆነ በፍለጋ ላይ ያሉት አፍሪካውያን የጥቁር ሕዝብ ተወላጆች የኢትዮ ጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያንን ሲያገኙ ደስ ይላቸዋል። ኣላላህከበዐዘቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ። ይህ ማለት እዚህ ገበዘ አክሱም ማለት «ካቴድራል» ክሚለው ጋር ተመሳ ሳይነት አለው ቤተ ክርስቲያኑ በጣም ትልቅ ሲሆን ቤተ መቅደስ ያለው በ ክፍሎች የተክፋፈለ ነው የዚህ ቤተ ክርስቲያን አሠራር በዓለም ላይ ተወዳዳሪ ያልተገኘለት ነው በዓለም ላይ ለመጀመሪያ ጊዜ ቤተ ክርስቲያን የታነፀው በዚህ ዘመን ነው ማለት ይቻላል ቤተ ክርስቲያን በፊሊሏስዮስ ለመጀመሪያ ጊዜ እንደ ተሠራ ይነገራል የኢየሩሳሌሙ ኤሏስ ቆጳስ የነበ ረው ያዕቆብ በኢየሩሳሌም አብያተ ክርስቲያን እንዳ ሠራ ይተረካል በንጉሥ ቆስጠንጢኖስ በቁስጥንጥንያ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን ቤተ ክርስቲያን የተከለ ሲሆን የእነዚህ አብያተ ክርስቲያናት ምንነት አሠራራቸው ሊታወቅ ስላልቻለ ለመጀመሪያ ጊዜ በዓለም ሳይ የተሠ ራችው ቤተ ክርስቲያን አብርሃ ወአፅብሐ ያሠሩት የአክ ሱም ዮን ቤተ ክርስቲያን ሆና ተገኝታለች ምክንያ ቱም የአክሱም ዮን አሠራር በጽሑፍ ተጸፎ ሲነገር ተረትም ነው ሲባል ቆይቶ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በአርኪዮሎጂ ስለተገኘ እውነተኝነቱ ተረጋግጦለታል ፎቱፍቹጄኗቤናሌጮ። የቤተ ክርስቲያን ታሪክ በዓለም መድረክ ገፅ የግርጌ ማስታወሻ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት የተሰአቱ ቅዱሳን ስም ከግዕዝና ከአማርኛ ቋንቋ የተሰየመ ነው እነዚህ ቅዱሳን ከገቡበት ጊዜ ጀምሮ ዝም ብለው አልተቀመጡም ለሥራቸው በር ከፋች የሆነውን ቋንቋ የሕዝቡን ባሕል ጠንቅቀው ካወቁ በኋላ በአንድ ላይ አንድ አካባቢ ከመኖር ይልቅ መንፈስ ቅዱስ በመደበሳቸው ቦታ ማስተማርን መረጡ መንፈሳዊ ዓላማቸውንም ለማሳ ካት የአክሱም ነገሥታት እርዳታና ድጋፍ አልተለያቸውም ነበር የተሰአቱ ቅዱሳን ሐዋርያዊ ተልዕኮአቸውን በ መመደብ ይቻሳል ሥርዓተ ቤተክርስቲያንን ማፅናት መጽሐፍትን መተርጎም ወንጌልን ማስፋፋት ገዳማትን መትከል ሥርዓተ ምንኩስናን ማደራጀት ናቸው እነዚህ ሥራዎቻቸው ወቅታቸውን እየጠበቁ ተፈጽመ ዋል በዚህ በኩል የመጀመሪያ ሥራቸው ባዕድ አምልኮ የሚፈፀምበትን ቦታ ሕንፃ ቤተክርስቲያን እንዲሠሩ አድር ገዋል የቤተ ክርስቲያን አሠራራቸው ሞላላ ሆኖ መንበሩ በምሥራቅ አቅጣጫ ክብ እንዲሆን አደረጉ ይህ ዓይነቱ አሠራር የሶሪያን አቅድ የተከተለ ነው አንዳንድ ፍርስራሾች መሠረታቸው እየተቆፈረ ወጥቷል ቅዳሴ በዜማና በንባብ እንዲፈፀም ያደረጉት እነሱ ናቸው የሚያስፈልጉትን ጸሎ ቶች ምንባቦችን ተርጉመዋልፁ ራሳቸውም ደርሰዋል ሁለተኛው በመጽሐፍ መተርጐም በኩል አስተዋጽኦ አቸው በጣም የላቀ ነው በመጀመሪያ ደረጃ በአቡነ ሰሳማ የተጀመረውን የመጽሐፍ ቅዱስን የመተርጐጉም ሥራ ተከፋ ፍለው ከፍፃሜ አድርሰውታል ይህም ለግፅዝ ሥነ ጽሑፍ መስፋፋት በጣም ጠቅሟል እንዲያውም የመሠረት ድን ጊያ ነው ማለት ይቻላል የቤተክርስቲያንን እምነት የሚያ ጠናክር ጽሑፎችን ለምሳሌ የቄርሎስንና የሌሎችን የታወቁ አበው ተግሳፅና ድርሰት ወደ ግዕዝ እየተረጐሙ ለየአድባ ኒጻ ኡቴ ህ ኮዎሙ እስከ ማዕዜኑ ተሐነክሱ በክሌሆን ጌጋያቲክሙ ገፅ መፅሔተ አሚን ገፅ ኣላላህከበዐዘቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ራቱና ለገዳማቱ እንዲዳረሱ ኣድርገዋልጹ በዚህ መሠረት ይህ የተሰአቱ ቅዱሳን ዘመንና የቅዱስ ያሬድ የተነሳበት የአፄ ዝመስቀል ዘመን «የመጀመሪያው የሥነ ጽሑፍ ዘመን» በመባል ይታወቃል በሦስተኛ ደረጃ ወንጌልን አስፋፍተዋል በአንድ አገር ወንጌል ተሰበከ ሲባል በአንድ ጊዜ ሕዝቡ ሁሉ ክርስ ቲያን ሆነ ማለት አይደለም ክርስትና በአባ ሰላማ ተሰብ ኳል ሲባል መላው ኢትዩጵያ ወንጌል ደረሰ ማለት አንዳ ልሆነ ግልፅ ነው ስለዚህ ከአባ ሰሳማ በፊትም ሆነ በኋላ የቤተ ክርስቲያን ዜጐች የመሆን እድል ያልገጠማቸው ኢት ዮጵያውያን ነበሩ አሁንም አሉ ስለዚህ አገራችን ክርስት ናም ባዕድ አምልኮ የሚከተሉ ሰዎች ነበሩባትፅ በዚህ መሠ ረት በአገራችን አንዳንድ ክርስትና ያልተዳረሰባቸው ቦታዎች ስላሉ እግዚአብሔር በሚያውቀው እነዚህ መነኮሳት ለአገ ራችን መምህርነት መጥተዋል ማለት ነው በዚህ መሠረት የክርስቶስን ወንጌል በሚገባ አስተምረዋል ሐዋርያዊ ግዴታ ቸውንም ተወጥተዋል በአራተኛ ደረጃ ገዳማትን መትከል ነው ቅዱሳን አባቶች በአትን መስርተው የመናንያን ማኀበር እንዲስፋፋ የአምልኮ ቦታ ይኖራቸዋል የተሰአቱ ቅዱሳን ገዳማዊ አመራር ይህን ሥርዓት የተከተለ ነው ተሰአቱ ቅዱሳን ሌሎች አብያተ ክርስቲያናትና ገዳማትን ከመትከሳቸውም ሌላ በስማቸው እስከ አሁን ድረስ የሚጠሩ ገዳማት አሏቸው በአሁኑ አጠራር ገዳማቸው በክልል ውስጥ ይገኛሉ በአምስተኛ ደረጃ ሥርዓተ ምንኩስናን አደራጅተዋል ምንኩስና በግብፅ በረሀ በሲና የተጀመረ አንድ ጠንከር ያለ የክርስትና ሕይወት አኗኗር ነው የመጀመሪያ ዎቹ መነኮ ሳት ተራ ምእመናን ነበሩ ብቻ ለገዳሙ ቅዳሴ አገልግሎት የሚያገለግሉ ከመካከላቸው አንዳንዶችን ለቅስና መአርግ ይሾማሉ ምንኩስናን ወደ ኢትዮጵያ ያስገቡት ተሰአቱ ቅዱ ሳን ሲሆኑ ከእነዚህ መካከል አቡነ አረጋዊ ትልቅ ተግባር ያከናወኑ ሲሆን የምንኩስና ሥርዓት ጀማሪ ከሆኑት ከአቡነ ከጀፎፎፍሦፍዓ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት እንጦንስ አራተኛ ትውልድ ናቸው ይኸውም አቡነ አረጋ ዊም ይህን በኢትዮጵያ አስፋፍተዋል ይህን በራሳቸው ታሪ ክና በሐዋርያዊ ተግባራቸው ላይ እንመለከታለን ከዚህ በመቀጠል የምንኩስና አጀማመር መገለፅ ስሳለበት ወደዚህ እንሔዳለን የምገከክና ስሸጀጣር ምንኩስና ወደፊት በምናያቸው ሦስት ቅዱሳን አባቶች ብቻ የተመሠረተ ሳይሆን መጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ ይህን ሕይወት የተከተሉ የእግዚአብሔር ሰዎች ነበሩል መነኮሰ ማለት ዘርኀቀ እምዓለም ከዓለም የራቀ ማለት እንደሆነ የታወቀ ነው ከአዳም ጀምሮ ኛው ትውልድ ሄኖክ አካሔ ዱን ከእግዚአብሔር ጋር ስላደረገ ምንም በስብቦ ዓለም የኖረ ቢሆንም በፈቃደ እግዚአብሔር ተነጥቋል ዘፍ ዕብ ። አማርኛ የቤተ ክርስቲያን መዝገበ ቃላት ቁጥር የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ደ ልዊ ውሆክን ክርስቲያናት በከተማው መሐል መሠራት ጀመሩ የአባ ጉባ ቤተ ክርስቲያን አካባቢ ነዋሪዎችም ከነበሩበት እየለቀቁ ወደ መሐል ከተማ ስለገቡ ቦታው ከዚህ ወዲህ አስታዋሽ አጥቶ አንደቀረ ተገልዷል እንግዲህ የተሰአቱ ቅዱሳን ታሪካቸውንና ገዳማቸውን አሁን ባለው መልኩ ምን እንደሚመስል ተመልክተናል የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ለእነዚህ ቅዱሳን አበው የቅድስና ማፅረግ ሰጥታቸዋለች በአጠቃላይ እነዚህ ቅዱሳን መን ግሥታትን በዘመናቸው አሳልፈዋል ከዳግማዊ አልአሜዳ ዘመነ መንግሥት ዓመታት ታዜና ዘመነ መንግሥት ዓመት በካሌብ ዘመነ መንግሥት ዓመት በገብረ መስቀል ዘመነ መንግሥት ዓመት የኖሩ ሲሆን በአጠ ቃላይ ዓመት ይሆናል ጠቅለል ባለ መልኩ የመጡበት አገር የክብረ በዓሳቸውን ቀን እንደ ሚከተለው ተቀምጣል የክብረ የተቀመጡበት ቦታ በዓላቸው ቀን ደብረ ዳሞ ጥቅምት አቡነ ጳንጠልዮን ሮም ከኣክሉም ሰሜን ጥቅምት አቡነ ይምአታ ቆስያ ገርአልታ ጥቅምት አቡነ ገሪማ ሮም መደራ አድዋ ሰሜን ሰኔ ምሥራቅ አቡነ ጽሕማ አንጾኪያ እንዳ አባ ጽሕማ ፀዲያ ጥር አቡነ አፍፄ እስያ የሓ ግንቦት ደብረ ቆናዕል ከአክሱም አቡነ ሊቃኖስ ቁስጥንጥንያ በስተ ሰሜን የሚገኝ ሀዳር ኮረብታ ቂሳርያ ደብረ ሃሌ ሉያ አሕሳእ አክሱም ሰሜን ምሥራቅ እንዳ አባ ገሪማ አጠገብ መጋቢት ግንቦት ክርስትና በኢትዮጵያ ቁጥር ገጽ ኣላላህከበዐዘቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት የተስስቱ ቅዴሳገ ስስተቸስቦ ኣይጦታቸው በአጠቃላይ አሁንም ሆነ ወደፊት ለሚነሳው ትውልድ አስተማሪ ሆኗል። ዋዜማ ገፅ ጥንታዊቷ የኢትዮጵያ ትንሣኤ ታሪክ ገፅ ኣላላህከበዐዘቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ላሊበላ በአጠቃላይ ከአለት ተፈልፍለው ያሠራቸው አብያተ ክርስቲያናት በመላው ኢትዮጵያ ይደርሳሉ ንጉሥ ሳሊ በላ በተወለደ በ ዓመቱ በነገሠ በ ዓመቱ በ ዓም አረፈ የተቀበረውም ራሱ ባሠራው በቤተ ጐልጎታ ነው ላሊበላ በነገሠበት ዘመን በመካከለኛው ምሥራቅ ሦስ ተኛው የመስቀል ጦርነትፍይካሔድ ነበር ይህ ጦርነት ዓላ ማው ኢየሩሳሌምን ከእስላሞች እጅ ለማላቀቅ ስለነበር ወደ መካከለኛው ምሥራቅ የሚደረገው ጉዞ ስለተቋረጠ ሁለተኛ ዋን ኢየሩሳሌምን ኢትዮጵያ ውስጥ ለመፍጠርና ክርስቲያ ኖች ምእመናን ወደ ቅድስቲቱ ከተማ ያደርጉት የነበረውን ረጅም አስቸጋሪና አድካሚ የእግር ጉዞ ለማስቀረት ነበር የሕንፃዎቹ ስምና አሠራራቸው የራሳቸው የሆነ ውበት አላ ቸው ቤተ መድኃኔዓለም ቤተ ማርያም ቤተ ሚካኤል ቤተ ደናግል ቤተ ጎልጎታ ቤተ መስቀል ቤተ አማኑኤል ቤተ መርቆሬዎስ ቤተ ገብርኤል ቤተ ሊባኖስ ቤተ ጊዮርጊስ በመባል ይታወቃሉ እነዚህ አብያተ ክርስቲያናት በሦስት ምድብ የተከፈሉ ናቸው ቤተ መድኃኔዓለም ቤተ ማርያም ቤተ ሚካኤል ቤተ መስቀል ቤተ ጎልጎታ ቤተ ደናግል ምድብ ናቸው ቤተ አማኑኤል ቤተ መርቆሬዎስ ቤተ ገብርኤል ቤተ አባ ሊባኖስ ምድብ ናቸው ከሁለቱ ምድቦች ፈንጠር ብሎ የሚገኘው ደግሞ ቤተ ጊዮርጊስ ምድብ በመባል ይከፈላሉ ከእነዚህ አብያተ ክርስቲያናት ውስጥ ቤተ መድኃ ኔዓለም በግዙፍነቱ ቤተ አማኑኤልና ቤተ ማርያም በፎቅ ነታቸው ቤተ አባ ሊባኖስ ከዋናው አለት ጋር የተያያዘ በመሆኑ ቤተ ጊዮርጊስ በመስቀል ቅርፅ በመሠራቱና ረቂቅ የኪነ ሕንፃ ጥበብ የተከናወነበት በመሆኑ የየራሳቸው ልዩ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ባሕርይ አላቸው ይሁን እንጂ ዱ አብያተ ክርስቲያናት በመጠንና በጥበባዊ አሠራራቸው የየራሳቸው ውበት ልዩ መለያ አላቸው። በርካታ መጻሕፍትን ያሰባሰበ በመሆኑ ሩ የተማሪን የእውቀት ጥማት የሚያረኩ መንፈሳዊ ሕይወትን የሚያበሰፅዕፅጉ ኦርቶዶክሳዊነትን የሚያንፀባርቁ ሩፍ ለመናፍቃን መልስ የሚሆኑ ሩ ሥርዓተ ቤተ ክርስቲያንን የሚያፀኑ መጻሕፍትን ያሰባሰበ ማዕከል ነው የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ሐይቅ እስጢፋኖስ የትምህርትና የቅድስና ማዕከል በመሆን በቅድስናቸው እንደ ኮከብ የሚያበሩ በትምህርታ ቸው ወደ ሕይወት መንገድ የሚወስዱ የተጠማን ነፍስ የሚያረኩ በሁለት ወገን እንደተሳለ ሰይፍ ሰይፍ ዘክልኤ አፉሁ ቅድስናን ከሊቅነት የተሳበሱ የእልፍ አዕሳፋት ቅዱሳን መወለጃ ማህፀን ሆነ ስለዚህ ነው የመጀመሪያው የኢትዮ ጵያ ከፍተኛ ትምህርት ተቋም የተባለበት ምክንያት ይኸ ውም የቤተ ክርስቲያን ትምህርት በአብዛኛው አጠቃሎ ከቅድስና ሕይወት ጋር የሚሰጥበት ማዕከል በመሆኑ ነው ከዚህ ባሻገር ከዚህ ተቋም ተመርቀው የሚወጡ ቅዱ ሳን መምህራን በልዩ ልዩ ቦታዎች እንደ አባታቸው አባት የመሆን እና እንደተማሩበት ገዳም ደግሞ ገዳም የመመሥ ረት ግዴታ ነበረባቸው «አባት አባትን ሲወልድ ገዳም ገዳ ምን ይወልዳል» ማለት እንዲህ ነው በዚህ መሠረት አቡነ ኢየሱስ ሞዐ ላቋቋሙት ቋሚ ትምህርት ቤት መነኮ ሳት ቅዱሳን መምህራን በትምህርት በሃይማኖት አሠልጥ ነው በንቡረ እድነት ማዕርግ በመላ አገሪቱ አሰማርተዋቸ ዋል ከእነዚህ አባቶች መካከል በጥቂቱ ለመጥቀስ ያህል አባ እስትንፋስ ክርስቶስ አባ ገብረእንድርያስ አባ ተክለሃይማኖት አባ በጸሎተ ሚካኤል አባ ጊሩተ አምላክ ገብረ ናዝራዊ አባ ሕዝቅኤል አባ ዮሴፍ አባ አሮን አባ ሠረቀ ብርሃን አባ ጊዮርጊስ ወዘተ የሚጠቀሱ ናቸው ተቱቆቆቴቆተቶቀቶቶቶቀቶቶቀቶቀ ፓ ጋ አባ ጊዮርጊስን በሃይማኖት በምግባር የወለደ በጸሎቱ መላእክትን ያስደነቀ በድርስቱ ቤተ ክርስቲያንን ያሸበረቀ ከሀድያንን ዴሳፈረ መናፍቃንን በስይፈ ግዝቱ መትሮ የቤተ ክርስቲያንን ክብር ያስጣበቶ ኣላላህከበዐዘቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት እነዚህን የመሳሰሉ ቁጥራቸው የበዛ አባቶችን ለቅድ ስት ቤተ ከርስቲያን ሲያበረክት የኖረ ቦታ ቢኖር ሐይቅ ነው የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ከጉዳትና አረመኔያዊ ጥፋት በኋላ ምንም እንኳ ከዛግዌ የመጨረሻዎች አራት ነገሥታት ይምርሃነ ክርስቶስ ነአኩቶ ለአብ ገብረ ማርያ ምና ላሊበላ መጠነኛ ማንሠራራት ብታደርግም ከዛጉዌ ዘመን በኋላ ከኛውኗ መቶ ክፍለ ዘመን የተነሱ የቤተ ከርስቲያን የውስጥም የውጭም ችግሮችን ይፈቱ የነበሩት የዚህ የሐይቅ ትምህፀት ቤት ተማሪዎችና መመህራን ነበሩ። የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ኮገዳማት በስዔፍት ከጣና ሕደት ኩለ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ገዳማት ከኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ አሁን እስካለንበት ዘመን ድረስ የሥነ ሑፍ የታሪክ የማኀበራዊ ሕይወት የትምህርት በጠቅላ ላውም የኪነ ጥበብ መገኛዎች ሆነው መገኘታቸው በታሪክ የታወቀ ነው በዚህ መሠረት በውስጣቸው ቢያዙት የቅርስ ክምችት በዘመን ብዛታቸው በአካባቢ ውበትነታቸው ኢትዮጵያውያንን ብቻ ሳይሆን የውጭ አገር ቱሪስቶችን ህሊና መስጠው «ምነው ኢትዮጵያዊ ሆጌ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ተከታይ በሆንኩኝ» የሚያሰኙ ገዳማት አሉን ከእነዚህም ውስጥ በጣና ሐይቅ ዙሪያ የሚገኙ ገዳማት ዋነ ኞች ናቸው የተመሠረቱት ጥቂቶች በሀፄ ይኩኖ አምሳክ ሲሆኑ አብዛኛዎቹ ግን በዐፄ አምደ ዮን ዘመነ መንግሥት ነው በዚህ አካባቢ የተመሠረቱት ገዳማት ከግራኝ መሐ መድ ወረራ በፊት የተተከሉና የገዳም ማኀበራዊ ኑሮ የተ መሠረተባቸው ብዙ መምህራነ ቤተክርስቲያን የወጡባቸ ልዩ ልዩ ቅዱሳን አፅም ያረፈባቸው ለኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን መስፋፋት ከፍ ያለ አስተዋፅኦ ያበረከቱ የበረከት ቦታ ናቸው በኢትዮጵያ ውስጥ ከሚገኙት ሐይቆች ትልቁ ጣና ሐይቅ ነው ስፋቱ ካሬ ኪሎ ሜትር ሲሆን በውስጡ የሚገኙ ደሴቶችና በዙሪያው በርካታ ገዳማት አሉ አንዳን ዶች ገዳማት ከ መቶ ዓመት እድሜ በላይ ያሳቸውና ከተ ለያዩ የአገራችን ክፍሎች የተሰበሰቡ ውድ የታሪክ ቅርሶችና የመካከለኛው ክፍለ ዘመን የአገራችን ነገሥታትን አፅም የያ ዙና «የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ሙዚየም» ናቸው ማለት ይቻላል በዚህ አካባቢ የሚገኙ ገዳማትና አድባራት አብዛ ኛዎች በፀፄ አምደጽዮን ዘመነ መንግሥት የተቋቋሙ ከመ ሆናቸውም ሌሳ ያቀኑትም ከሸዋ ጠቅሳይ ግዛት በተለይ ኣላላህከበዐዘቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ከመርሐ ቤቴና ከመንዝ የዚህን ዓለም ሀብትና ንብረታቸ ውን ትተው እየመነኑ የሔዱ ሰዎች እንደሆኑ እያንዳንዳቸው የቤተ ክርስቲያን ታሪክና መጽሐፈ ገድላቸው ይመሰክርላቸ ዋል እነሱም የሚከተሉት ናቸው ገዳማቱን ያቀኑት የገዳሙ መጠሪያ ታዴዎስ ደረ ማርያምን ያቀኑ ገዳም ዘጌን ያቀኑ ዳጋ እስጢፋኖስን ክብራነ ገብርኤልን አሣይሐሳይ ገዳመ ምንድባን ጐርጐራን ዘካርያስ ገዳመ ገሊላን ያፈቅረነ እግዚእ ጉብጉቤን ገዳም ጐንደር ቶማስ ብርጊዳ ማርያምን አንድርያስ አንጋረ ተሃይማኖትን አቅንተዋል ከእነዚህ ውስጥ ያፈቅረነ እግዚእ የትግራይ ተወላጅ ናቸው እነዚህ እያንዳንዳቸው ጽላትን እየያዙ ወደ ጣና ደሴቶች ገብተዋል በዚህ ወርቃማ ክፍለ ዘመን የተመ ሠረቱችን ገዳማት ጥቂቶችን እንደሚከተለው እናያቸዋለን ጻጋ ከስጢፍኛስ ከጣና ሐይቅ ደሴቶች ለደቅ ደሴት የሚቀርበው የዳጋ ደሴት ነው ደሴቱ ከሐይቁ ከፍ ብሎ የሚገኝ በመሆኑ ከማንኛውም የሐይቁ ዳርቻ ሊታይ ይችላልፎ ዳጋ ጥቅጥቅ ባለ ጫካ የተሸፈነና በውስጡ የእስጢፋኖስን ገዳም የያዘ ነው ይሀ ገዳም በዐፄ ይኩኖ አምላክ በ ዓም እንደ ተመሠረተ ይነገራል ገዳሙን ያቀኑት አቡነ ጊቲሩተ አምላክ ናቸው በዚህ ገዳም በአብርሃ ዘመነ መንግሥት በቅድስት ድንግል ማርያም ስም ቤተ ክርስቲያን ታንጾበት ስለነበር እኝህ ጻድቅ ታቦተ ማርያምን እያጠኑ የተባሕትዎ ሥራ ። አቡነ በትረ ማርያም ከሸዋ ልዩ ስሙ ሙገር ከተባለ አካባቢ እንደ መጡ ይታመናል በመሐል ዘጌ ጊዮርጊስ ቤተ ክርስቲያን በርካታ ጥንታዊ ቅርሶች ይገኛሉ ከብረት የተሠራ የአቡነ በትረ ማርያም የጸሎት ልብስ የጥንት ነገሥታት መኳንንት ስጦ ታዎች የብራና መጻሕፍት ከቅርሶቹ ጥቂቶች ናቸው ቤተ ክርስቲያኑ በተለያየ ጊዜ የመፍረስና እንደገና የመሠራት እድል ቢገጥመውም የጥንቱን እደ ጥበብ የሚመሰክሩ የእን ጨት ቅርሳ ቅርሶች በበሮቹና በመስኮቶቹ ላይ ይገኛሉ ጊዮርጊስ ቤተ ክርስቲያን አጠገብ ጥንታዊ ገፅታ ቸውን ጠብቀው ከቆዩት ቤተ ክርስቲያናት መካከል አንዱ የሆነው የበትረ ማርያም ቤተ ክርስቲያን ይገኛል ይህ ቤተ ክርስቲያን አቡነ በትረ ማርያም ካረፉ በኋላ ረዳታቸው የነበሩት በአቡነ በርተሎሜዎስ አማካኝነት በመቃብራቸው ላይ ለመታሰቢያነት የተተከለ ነው በውስጡ ባማሩ ጥን ታዊ ቅዱሳት ሥዕሎች ያሸበረቀውና በክብ ቅርፅ ተሠርቶ በባህላዊ የሣር ክፍክፍ የተከደነው የአቡነ በትረማርያም ቤተ ክርስቲያን የጥንቱ ዘመን የቅርፃ ቅርፅ ጥበብ የሚዘክሩ በሮችና መስኮቶች አሉት የዓማራ ክልል የቱሪስ መስህብ ሐብቶች አጭር ቅኘት ገዕ ኣላላህከበዐዘቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ኩሌ ኪጻነ ምሕርት ይህቺ ቤተ ክርስቲያን በኛው መቶ ክፍለ ዘመን በዐፄ አምደ ጽዮን ዘመነ መንግሥት በአቡነ ዘዮሐንስ ተመ ሠረተች መስራቹ አቡነ ዘዮሐንስ ከሸዋ መርሐ ቤቴ የመጡ ሲሆን በቀድሞ ደብረ አስቦ ገዳም በአቡነ ሕዝቅያስ አጅ ቅስና እንደተቀበሉ። አባቱ በተለይ የድጓ መምህር አንደነበር የሚያገለግለውም የቤተ መንግሥት ባለሟሎችና ነገሥታት በሚገለገሉባቸው ቦታዎች እንደሆነ ገድለ አባ ጊዮርጊስ ያስረዳል እናቱ ሃይማኖተኛ ፈሪሃ እግዚአብሔር ያላት መፍቀሪተ እግዚአብሔር ስለነበረች ልጅ በወለደች ጊዜ ስሙን በሰማዕቱ በቅዱስ ጊዮርጊስ ስም ሰየመችው ይህም የሆነው አንደኛ በሰማዕቱ ፍጡነ ረድኤት ሰማፅተ ልዳ በጊዮርጊስ ምልጃ ልጅ ስለአገኘች ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ በእርሱ ስም የሰየመችው እንደሰማዕቱ የእውነት ምስ ክር መፍቀሬ እግዚአብሔር የተዋህዶ አርበኛ አንዲሆን ስለ ፈለገች በጊዮርጊስ ዘልዳ ታሪክ ትመስጥ ስለነበር ነው በዐፄ ዳዊት ዘመነ መንግሥት ከ ዓም የገዳሙ አበምኔት አባ ሠረቀ ብርሃን ገዳሙን በሚያስተ ዳድርበት ዘመን አባ ጊዮርጊስ ሐይቅ እስጢፋኖስ ገባ አባ ሠረቀ ብርሃን የተማረ ብቻ ሳይሆን ለቀናች ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያን ተቆርቋሪ ጭምር ነው በእርሱ ዘመን በዚያ መማር መታደል ነበር አባ ጊዮርጊስን በትምህርት ብቻ ሳይሆን በቀናች ሃይማኖትም ለመቅረፅ መልካም አጋጣሚ ሆኖለታል ከቅዱስ ያሬድ ቀጥሎ ሁለተኛውን ቦታ የያዘው ታላቅ የቤተ ክርስቲያናችን አባት ለመሆን የበቃው አባ ጊዮርጊስ በሥነ ጽሑፍ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያንን አገልግሏል ዔፍጩች ገ ኣላላህከበዐዘቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ቀደም ብለን በሐይቅ ገዳም ታሪክ እንደተመለከት ነው አባ ጊዮርጊስ የተማረበት ሥፍራ ሐይቅ በመጽሐፍ የበለፀገ ስለነበር ልዩ ልዩ መጻሕፍትን በማንበብ እውቀትን አዳብሯል በዘመኑ ከነበሩት ታላላቅ ሊቃውንት ስለ እም ነት ተጠያቂ ከነበሩት አንዱ አባ ጊዮርጊስ ነበር የትምህር ቱን ጥልቀት የተረዳው ሀፄ ዳዊት ወንድ ልጆቹንና ሴት ልጁን እንዲያስተምርኳት ወደ ቤተ መንግሥት ወስደው የልጆቹ ስም ቴዎድሮስ ይስሐቅ ቴዎፍሎስ እንድርያስ ህብተ ኢየሱስ ሕዝቅያስ ኢዮስያስ እሌኒ ዘርዐያዕቆብ ናቸው ሁሉንም የንጉሥን ልጆች በእውቀትና በምግባረ ሠናይ ቀርዷጺቸዋል ሁለቱን ብንመለከት የመጀመሪያው ቴዎ ድሮስና የመጨረሻው ዘርዓያዕቆብ ቅድሚያ ኣሳላቸው ቴዎ ድሮስ ሕይወቱን በንፁህ ክርስቲያናዊ ሕይወት ከመምራቱም በላይ ቅዱስ ተብሏል መታሰቢያውም ለኔ ቀን ይከ በራል ዘርዓ ያዕቆብ በይበልጥ በሥነ ጽሐፍ የመምህሩን ፈለግ ተከትሷል እንደ መምህሩ መጻሕፍትን ደርሷል ይህን እቦታው ላይ ስንደርስ እንመለከተዋለን አባ ጊዮርጊስ የዐፄ ዳዊትን ልጆች በቤተመንግሥት በሚያስተምርበት ጊዜ አልመነኮሰም ነበርና ንጉሥ ሴት ልጁን አጋብቶ በከፍተኛ ኃላፊነት ላይ ሊያስቀምጠው ፈለገ አባ ጊዮርጊስ በምንኩስና መኖርን ስለመረጠ ጋብቻውን አልፈፀ መም ከዚህ በኋላ በዘመኑ ከነበሩት ጳጳስ አቡነ በርተሎ ሜዎስ ዘንድ ሔዶ ቅስናን ከዚያም አከታትሎ ምንኩስናን ቴዎድሮስ ቀዳማዊ ከዓፄ ዳዊት ቀጥሎ በኢትዮጵያ የነገሠ ሲሆን ስሙ ግን በክብረ ነገሥት አልተመዘገበም በዘመነ መንግሥቱ ገዳማትና አድባራት በርስት ጉልትነት የያዙትን መሬት ቀምቶ በዚህ ትልቅ ሀብት ሕዝብ ምስኪነ ይጠቀምበት ብሎ አከፋፍሏል ለሥልጣንና ለውዳሴ ከንቱ ሳይጓጓ የቤተክነቱን ሔሜትና ወቀሣ ሳይፈራ ደፋር ንጉሥ አንደነበር ያመለክታል አባ ጊዮርጊስ ትምህርትን የመቀበል ችሎታውን ከሌሎች ወንድሞች የላቀ ሆኖ ስላገኘው የኢትዮጵያ ቤተክርስቲያን ልትከተለው የሚገባትን ዓላማ ያስረ ዳው ይመስላለ ቴዎድሮስ ቀዳማዊ በሁለት ነገሮች በክብረ ነገሥት ሰሙ ሳይመዘገብ ቀርቷል አንደኛው ውዳቤ ከንቱ የማይፈልግ በመሆኑና ጸሕፌ ትዕዛዞችን ባለመመደብ ሲሆን ሌላው ምክንያትን ነገሥታትን ተገን አድርገው ደሀውን የሚበድሉ በጊዜው የነበሩ የቤተክህነት ስዎች ሕዝቡን የሚበዘብዘብትን መረብ ሰስበጠሠባቸው እንደከሃዲ ቆጥረው ስሙን በከብረ ነገሥት እንዳይመዘገብ ስለአደረጉ ነው ግን በቤተ ክህነቱ ፈጽሞ የተጣላ ስው አልነበረም ፈሪሃ እግዚአብሔር ያደረበት ተደራቢ ሚስት ያላገባ አብያተ ክርስቱያናትን የተከለ በመሆኑ የአረፍት ቀኑን በቅዱሳን ደረጃ መጽሐፍ ሥንክባር ተመዝግቦለታል ስኔ ተመልከት የተቀበረውም በአማራ ሳይንት ተድባበ ማርያም ነው የኢትዮጵያ ታሪክ ከአፄ ልብነ ድንግል እስኬ ይኩኑ አምላክ ተፃመ ገጽ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ተቀበለ ምንኩስናን የተቀበለው በደብረ ጎል በአቡነ በጸሎተ ሜካአል ገዳም ነው አባ ጊዮርጊስ እመቤታችንን በጣም ከመውደዱ የተነሳ ስሟን ከአፉ ለይቶ አያውቅም ይህም በድርሰቶቹ ውስጥ በብዛት ይንፀባረቃል በገድሉ እንደ ሜነበበው ድርሰት የምታስደርስውም እርሷ እንደሆነች እንገ ነዘባለን። ዐፀክቲከ«የ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ው ኢየሱስ ክርስቶስ ጥዑመ ስም ለሀይጹውዖ ኢየሱስ ክርስቶስ ለሚጠሩት ስሙ ጣፋጭ ነው ው ኢየሱስ ክርስቶስ ኅብስተ ሕይወት ለዘይበልዖ ኢየሱስ ክርስቶስ ለሚበሉት የሕይወት እንጀራ ነው ው ኢየሱስ ክርስቶስ ጽዋዐ መድኃኒት ለዘይጸምዖ ኢየሱስ ክርስቶስ ለሚጠጡት የሕይወት ውህ ነው መጽሐፈ ሰዓታት እነዚህን አትኩረን ስንመለከት ፍፁም ኢትዮጵያዊ ባሕልና ጠብቀው ምስጢረ ሥጋዌን ያብራራሉ ይሁን እንጂ አባ ጊዮርጊስ አዲስ ትምህርተ ሃይማኖት ዶግማ አመጣ ለማለት እንዳልሆነ አንባቢ ልብ ሊል ይገባል ኢትዮጵያዊ የመጻሕፍትን እይታ አንፀባርቋል በቋንቋ ይዘቱ በሀሳብ ጥልቀቱና ስፋቱ ቅኔያዊነትን የተላበስ የሥነ ጽሑፍ ሙያው ከፍተኛ ደረጃ የደረሰ ነው የአባ ጊዮርጊስ ሥነ ጽሑፍ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን የሥነ ጽሑፍ የበላይነትን እንድትይዝ ካደረጉ ቅዱሳን አባቶች አንዱ ነው አርጌንስ አርዮስ ሰባልዮስ በሥነ ጽሑፍ እየተጠቀሙ ቤተ ክርስቲያንን ባወኩ ጊዜ የእነቅዱስ ዮሐንስ አፈወርቅ ቄርሎስ አትናቴዎስ ኤኢፋንዮስ ባስልዮስ በበለጠ ሥነ ጽሑፍ እየጻፉ የእነሱን የኑፋቄ ስር ጭት አዝቅጠውታል በዚህም የክርስትና እምነት ባለበት እንዲሔድ አድርገውታል እንደዚሁም ሁሉ አባ ጊዮርጊስ በዘመኑ ተነስቶ ከፍተኛ ጥቅም ያለው ኢትዮጵያዊ ሥነ ጽሑፍ አቅርቧል ኢትዮጵያዊ የትርጓሜ ዘይቤ አበርክቷል ምንም እንኳ በእነ ቅዱስ ዮሐንስ አፈወርቅ የተተረ ጎሙ ቅዱሳት መጻሕፍት ቢኖሩም አባ ጊዮርጊስ ኢትዮጵ ያዊነት ይዞታ ያላቸው ቦታና ቋንቋን ባሕልን በመጠቀም የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት በሥነ ጽሑፍ ውስጥ አስፍሯል በደረሳቸው ድርሰቶች ውስጥ በበለጠ ተጠቅሞበታል ይህም የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን የተሟላ ያልጎደለ ቀጥተኛ እምነት እንዳሳት ለትውልዱ በሚገባ ቋንቋ ኢትዮጵያዊ የሆነ የትርጓሜ ዘይቤ አበርክ ቷል ይህን የተረከበ ሰውም «የቀረበለትን መብላት እንጂ ሌላ እንዳይቀላውጥ» ያስገነዝበናል እነዚህ ለኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ያበረከታቸው እስተዋፅኦ ሲሆኑ እርሱ ደግሞ ሩ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ሊቅ ሩ ቤተ ክርስቲያንን ከመናፍቅ የጠበቀ ሐዋርያ ሩ አሠረ ሊቃውንትን የተከተለ ሕይወት ያለው አባት ፍሩ ከታላሳቅ በተለይ በኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከነበሩ የነገረ መለኮት መምህራን አንዱ ሲባል የሚችል አባት ነው ከዒ ጻቺዊት ዘመነ መነግሥት የገባው ገማጸደ ዞ። በርከት ያሉ አብያተ ክርስቲያናትን በጎን ደር ከተማ ላይ ተክለዋል ኢያሱ አድያም ሰገድ በዘመኑ ለሥነ ሑፍ ትልቅ ትኩረት በመስጠት በርካታ መጻሕፍትን እያጻዳፈ ለእየአብያተ ክርስቲያናቱ በነፍስ ወከፍ አድሏሷል ይህም ዘመን «አራተኛው የሥነ ጽሑፍ ዘመን» በመባል ይታወቃል አነዚሀና ሌሎችን በዚህ ወርቃማ ዘመን የምንመለከታቸው ይሆናሉ ኮበዒ ፍሲዕ ዘቪመገ ዓም ዐፄ ፋሲል የጥንቶች ነገሥታት ሥርዓት ንግሥናን በሚፈፅሙበት በአክሱም ዮን ቤተ ክርስቲያን ዘውድ ደፍ ተው ነገሠ በክብረ ነገሥቱ ላይ እንደተገለፀው ዐፄ ፋሲል እግዚአብሔር በአባቶቻቸው ዙፋን ላይ ሲያበቃቸው በመጀ መሪያ «እግዚአብሔር ስሙ የሚጠራበትን ክብሩ የሚነገርበ ትን ቤት ልሥራ አርሱ ደግሞ የእኔን ቤት ይሥራ» በማለት ከጐንደር ቤተ መንግስት በፊት የአክሱም ጽዮንን ቤተ ክር ስቲያን ሠሩ የአክሱም ዮን ቤተ ክርስቲያን ከግራኝ መሐ መድ ወረራ በኋላ ለመጀመሪያ ጊዜ የተሰራችው በዚህ ዘመን ነው ዐፄ ፋሲል በ ዓም የጎንደርን ከተማ ቆረቆሩ የቤተ ክርስቲያን አስተዋጽኦ ለኢትዮጵያ ሥልጣኔ ገጸ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት በጣም አስደናቂ የሆነውን ባለ ሦስት ድርብ ፎቅ በስማቸው የሚጠራውን ቤተ መንግስት አነፁ አብያተ መንግሥቱ በከተማዋ መሐል በሚገኘው ከፍ ተኛ ስፍራ ላይ የዐፄ ፋሲል ግቢ ተብሎ በሚታወቀው ሰፊ ቅጥር ውስጥ ይገኛሉ የግቢው ስፋት ሺ ካሬ ሜትር ይሆናል ከኛውኛው መቶ ክፍለ ዘመን የኢትዮጵያ ነገሥታት መካከል የስድስቃን አብያተ መንግሥታትና ሌሎ ች በርካታ የህንፃ ፍሮስራሾችን ይዞ ይገኛል እነዚህም ነገሥታት ሀ አዕላፍ ሰገድ ዮሐንስ ከ ዓም ዐዲ ብርሃን ሰገድ ከ ዓም ናቸው። የደብረ ብር ሃን ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን የብሉይና የአዲስ ኪዳን ታሪክ የሚገልጥ ባለብዙ ስዕል ያለበት ቤተ ክርስቲያን ሲሆን በኢ ትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን በብዛት የስፅል ክምችት የሚታይ በት ይህ ቤተ ክርስቲያን ነው በደህና ሁናቴ ላይ ያለው የደብረ ብርሃን ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን ውስጥ የሚገኙትን ዐዘቲከዐዐየ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ዴዴ ክጸኣጸዴመጋመጨጸዳጨጋ። የኢትዮጵያ ስልጣኔ ገጽ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት በዳግማዊ ዐፄ ምኒልክ ዘመነ መንግሥት የኢትዮጵያ ቤተክርስቲያን ከ ከዐፄ ዮሐንስ ኛ እረፍት በኋላ በሀገራችን የነገጮት ዐፄ ምኒልክ ለኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ከፍ ያለ አስተዋፅኦ አድርገዋል እንደ ገነተ ጽጌ ቅዱስ ጊዮርጊስ አፅማቸው ያረፈበት ታዕካ ነገሥት ባሕታ ለማርያም ርዕስ አድባራት ወገዳማት ዳግማዊት ዮን አዲስ ዓለም ማርያም እነዚህ አብያተ ክርስቲያናት የታነፁት በእሳቸው ዘመን ነው የዘመናዊ ሥልጣኔ ፈር ቀዳጅም ስለነበሩ ሀገሪቱ የውጭ ሥልጣኔ እንድትቀበል አድርገዋል። የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት በንግሥተ ነገሥታት ዘውዲቱ ዘመነ መንግሥት የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ከ ዓም በዚህ በጠቀስነው ዘመን በኢትዮጵያ የነገሥት የዐፄ ምኒልክ ልጅ ዘውዲቱ ነበሩ የንግሥተ ነገሥታት ዘውዲቱ ዘመነ መንግሥት ካህናት እጅግ የተከበሩበት ዘመን በመሆኑ «ዘመነ ካህናት» በመባል ይታወሳል በቤተ መንግሥት ብዙውን ጊዜ ሹመት ሽልማት የሚሰጠው ለካህናት ነበር ይህ ዘመን ለየት የሚያደርገው የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን በዘመናዊ አስተዳደር መመራት የጀመረችበት ነበር ይህም በ ዓም መስከረም ቀን «መንፈሳዊ ጉባኤ» የተባለ የቤተክህነት መሥሪያ ቤት ተቋቁሞ ሥራውን ጀመረ ይህ መሥሪያ ቤት ኃላፊው እጨጌ ገብረ መንፈስ ቅዱስ በኋላ አቡነ ሳዊሮስ የተባሉ አባት ነበሩ ይህ መንፈሳዊ ጉባኤ ብዙ የቤተ ክርስቲያን ችግሮችን እንደፈታ ሰነዶች ያስረዳሉ። መንፈሳዊ ጉባኤው በጠላት ወረራ ዘመን ችግሩን ተቋቁሞ አልፈረሰም እንዲያውም አባላት ያሉት የምርጫ ኮሚቴ አሰባሰቦ አቡነ አብርሃምን እሳቸው ከሞቱ በኋላ አቡነ ዮሐንስን ሐዲስ ተክሌን ሊቀ ጳጳስ አድርጐ በችግሩ ዘመን ሾማል ጠላት ኢትዮጵያን ለቆ ከወጣ በኋላ የቤተክርስቲያን ሙያ ያላቸውን ምሁራንን በአባልነት አካቶ እንዲሠሩ አድርጓል ይህ መንፈሣዊ ጉባኤ የተለያዩ ለቤተ ክርስቲያን የሚጠቅሙ ደንቦችን አውጥቷል በጣም የሚታወቀው የሥራው ውጤት በ ዓም መጋቢት ወር የወጣ ደንብ ሲሆን የመጽሐፍ ርዕስ «የቤተ ክርስቲያን አስተዳደር ደንብ» የሚል ሆኖ አንቀ ጾች አሉት ብሔራዊ ሲኖዶስ በህገራችን ከመቋቋሙ በፊት ይህ መንፈሣዊ ጉባኤ የጐላ አስተዋፅኦ አድርጓል ለዛሬው ሼፄህበከየ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት የቤተ ክህነት መሥሪያ ቤት መወለድ ምክንያቱ እሥ ነበር ይህ ሁሉ ሲሆን መሥሪያ ቤቱ በታላቁ ቤተ መንግሥት ቅፅር ውስጥ ነበር ጽሕፈት ቤቱ ከቤተ መንግሥት ከወጣ በኋላ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ጽሕፈት ቤት ተባለ እንግዲህ በኛው ክፍለ ዘመን የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን በንግሥተ ነገሥታት ዘውዲቱ ዘመን ወደተሻለ ምዕራፍ ለመሸጋገር እርምጃ የጀሟሜረችበት ጊዜ ስለነበር በወርቃማ ዘመናት ውስጥ ይካተታ በዚህ ዘመን የተከናውኑትን አበይት ሦስት ነገሮች አንመለከታልን ከነዛ ቤተ ከርስቲያገ በንግሥተ ነገሥታት ዘውዲቱ ዘመነ መንግሥት ትኩረት ከተሠጠባቸው ተግባራት አንዱ የአምልኮ ቦታ አብያተ ክርስቲያናት ማሳነፃቸው ነው ይህም በዘመነ መን ግሥታቸው የሚደርሥ አብያተ ክርስቲያናችን ለኢትዮ ጵያ ቤተ ክርስቲያን አሳነፀው አበርክተዋል እነዚህም የቤተክርስቲያኑ መጠሪያ የሚገኝበት ቦታ አዲስ አባ ን ንጵ ትፒ ን መንበረ ፀህይ ማርያም እንጦጦ አዲስ አበባ ንር ዯፐፖ ን ደብረ ሰላም መድኃኔዓለም ቀጨኔ አዲስ አበባ መንበረ ንግሥት ቁስቋም አዲስአባ ርን ዮራ አዲስ አበባ ዲስ አበባ የቤተ ክርስቲያን አስተዳደር ደንብ ዓም ፍንጭ ፍተሻ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ታሪክ ከፍል በዚሁ መጽሐፍ አዘጋጅ የታተመ የፓትርያርክነቱ መንበር እንዴት ተገኘ። ንጆሸ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ምስካየ ኀዙናን መድኃኔዓለም ገዳም የዚህ ቤተ ክርስቲያን አመሠራረት ታሪክ የሚነሣው ግርማዊ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ በጠሳት ወረራ ዘመን በእንግ ሊዝ አገር በስደት ከኖሩበት ዘመን ጀምሮ ነው ንጉጮ በለንደን ከተማ ሳሉ በኢየሩሳሌም ይገኙ ከነበሩት ከአጨጌ ገብረ ጊዮርጊስ ዘንድ ልከው የመድኃኔዓለምን ላት በማስ ወሰድ አንድ መካነ ጸሎት የጸሎት ቦታ መሠረቱ ያቺም መካነ ጸሎት በስደት ያለች ኦርቶዶክሳዊት የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ተብላ ትጠራ ነበር በ ዓም ሚያዝያ ቀን ግርማዊነታቸው በድል አድራጊነት ወደ ኢትዮጵያ ከገቡ በኋላ በስደት የነበረው የመድኃኔዓለም ታቦት ግርማዊት እቴጌ መነን ከአንግሊዝ አገር ወደ አዲስ አበባ በገቡበት ነሐሴ ቀን ዓም አብሮ አዲስ አበባ ገባ ከዚያ በኋላ ቤተ ሳይዳ ተብሎ ይጠራ በነበረው በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ሆስፒታል ግቢ በታነፀው ቤተ ክርስቲያን ምስካየ ኀዙናን መድኃኔዓለም ተብሎ ሚያዝያ ቀን ዓም ቅዳሴ ቤቱ ተከበረ በዚህ ቤተ ክርስቲያን የሚካሄደው ጸሎት ከለንደን ጀምሮ በአማርኛ የተዘጋጀ ስለነበር የአዲስ አበባ ምእመና ንን በብዛት ስቦ ነበር በዚህ ምክንያት ተገልጋዩ ሕዝብ እየበዛ ስለሄደ የተፈሪ መኮንንና የእቴጌ መነን ትቤት ተማ ሪዎችም እሑድ እሑድ ከዚህ ቤተ ክርስቲያን የማይሰዩ ስለ ነበር በመጥበቡ አሁን በሚገኝበት ቦታ ላይ በ ዓም ሚያዝያ ቀን በግርማዊነታቸው ሌላ የመሠረት ድንጋይ ተጣለ አሁን በአገልግሎት ላይ የሚገኘው ምስካየ ኀዙናን መድኃኔዓለም ቤተ ክርስቲያን መሠረቱ በተጣለ በሁለት ዓመቱ ሥራው ተፈፅሞ ሚያዝያ ቀን ዓም ቅዳሴ ቤቱ ተከበረ ከዚያ ጊዜ ጀምሮ አገልግሎቱን በመስጠት ላይ ይገኛል የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት የደብረ ሊባኖስ ገዳም ቤተ ክርስቲያን በሰሜን ምዕራብ ሸዋ ስላሌ ህገረ ስብከት የሚገኘው የደብረ ሊባኖስ ገዳም በኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከኖሩት ከዐፄ ይኩኖ አምላክ ዘመነ መንግሥት ጀምሮ የታወቀ ሲሆን ቤተ ክርስቲያኑን በቀድሞ ጊዜ ዓፄ ይኩኖ አምላክና አፄ ይስሐቅ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ደግሞ አፄ ዮሐንስና አፄ ምኒ ልክ በጥሩ ሁኔታ አሠርተውት ነበር ነገር ግን የተሠራበት መሬት አፈሩ የሚሸሽ በመሆኑና ሕንፃው በመሰነጣጠቁ ግር ማዊ ንጉሠ ነገሥት ይህን አይተው በአዲስ እቅድ ለመሥ ራት እንደነገ የገቡትን ቃል ኪዳን በመጠበቅ ፈቃደ እግ ዚአብሔር ሲሞሳ አሁን ያለውን መሠረተ ጽኑ ሕንፃ አሠሩ። በአካባቢው ተወዳዳሪ የሌለው ሕንፃ ቤተ ክርስቲያን ነው እነዚህን በመጠኑ ከታሪካቸው ጋር አብረው ቀርበዋል ተበቃዩ ከፍስ በገር ያወመሼቸጡ ከቭቻታ ከርስቲያናት በበጌምድርና ሰሜን ሀገረ ከብከት ማኀበረ ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን በ ዓም ሳይኮ ኪዳነምሕረት ቤተ ክርስቲያን በ ዓም ሰቋር ኪዳነ ምሕረት ቤተ ክርስቲያን በአዲስ አበባ ክቤተሰቦቻቸው ጋር የሚፀልዩበት መንበረ ልዑል ቅዱስ ማርቆስ ቤተ ክርስቲያን በሸዋ ሀገረ ስብከት የናዝሬት ቅድስት ማርያም ቤተ ክርስቲያን ኣሁን ምስሽ የደብረ ዘይት ቅዱስ ሩፋኤል ቤተ ክርስቲያን አሁን ምስሽ የአምቦ ኪዳነ ምህረት ቤተ ክርስቲያን አሁን ምዕቭ ምድረ ክብድ ዝቋላ አቡነ ገብረ መንፈስ ቅዱስ ቀድሞ የኢትዮጵያ ክፍል በነበረችው በኤርትራ ምፅዋ ደብረ ምጥማቅ ማርያም ቤተ ክርስቲያን አሥመራ ተክለ ሃይማኖት ቤተ ክርስቲያን አሥመራ ቅዱስ ሚካኤል ቤተ ክርስቲያን መንደፈራ ቅዱስ ጊዮርጊስ ቤተ ክርስቲያን ከከፎከጩፎፎኗኗኗርርኤፍርፎፎፎፎፎፎፎፎኗኤኗኗፍፎኗፍ ። ፎ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት በሐረርጌ ሀገረ ስብከት ሐረር አደሬ ጢቆ መካነ ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን ኤጀርሳ ጓሮ ኪዳነምሕረት ቤተ ክርስቲያን ዓለማያ ቅዱስ ማርቆስ ቤተ ክርስቲያን ሐረር ጥምቀተ ባሕር ተክለ ሃይማኖት ቤቲ ክርስቲያን በወለጋ ሀገረ ስብከት ነቀምት ኢየሱስ ቤተ ክርስቲያን በ ዓም አሶሳ ቅድስተ ማርያም ቤተ ክርስቲያን በ ዓም ደምቢ ደሎ መደኃኔዓለም ቤተ ክርስቲያን። በ ዓም በወሎ ሀገረ ስብከት ደብረ ቤቴል ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን አሰብ ቅዱስ ሚካኤል ቤተ ክርስቲያን በትግራይ ሀገረ ስብከት ደብር ዓባይ አባ ሣሙኤል ቤተ ክርስተያን ከአነዚህም ሌላ ሙሉ እድሳት ያስደረጉላቸው በቆርቆሮ ያስ ከደኗቸው ደብር ያደረጓቸው የገደሟቸው አብያተ ክርስቲ ያናት በጣም ብዙ ናቸው ስምስተኛው የሥነ ጽሕፍ ዘነ ቅዱሳት ጻሕፍትነ በማሳተም የኀገሠ ነገሥቴ ካበውበታነት የሀፄ ገብረ መስቀል ዘመን ባለፈው እንደተመለከት ነው ቅዱስ ያሬድ የተነሳበት ዘመን ነበር በዚያ ላይ ተሰአቱ ቅዱሳን ከስብከተ ወንጌል አገልግለታቸው በተጨማሪ ሥነ ጽሑፍን እንዳስፋፉ ተመልክተናል ይህ በኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን የመጀመሪያው የሥነ ጽሑፍ ዘመን ነበር በመቀ ጠል በኛው መቶ ክፍለ ዘመን ላይ ስንደርስ ደግሞ ንጉሠ ኣህለፎየከዐህቪቋክዐቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት አምደ ዮን ለሥነ ጽሑፍ መስፋፋት ከፍ ያለ ትኩረት ሰጥቶ ነበር በዚህም የተለያዩ የሊቃውንት መጻሕፍትን ወደ ግዕዝ ሲያስተረጉም በአገር ውስጥ ደግሞ ብዙ መጻሕ ፍት ተደርሰዋል ይህ ሁለተኛው የሥነ ሑፍ ዘመን ነበር ወደ ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ስንመጣ ደግሞ ሥነ ሑፍን በሚገባ ያስፋፋና ያጠናከረው የመምህሩን የአባ ጊዮርጊስን ፈለግ በመከተል በድርሰት ሙያ ላይ ራሱ የተሰማራው ዐፄ ዘርዓ ያዕቆብ ነበር ይህ የሥነ ጽሑፍ ዘመን ሦስተኛው ሲሆን የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያንን የሥነ ጽሑፍ የበላይነትን እንድትይዝ የተደረገበት ዘመን ነው። ይህም ድርጊት የኢትዮጵያን ቤተ ክርስቲያን በእንግሊዝ አገር ለማቋቋምመሠረት ሆኖ ቆይቷል ንጉሠ ነገሥቱ ከድል በኋላ በ ዓም በጎረቤት አገር ሱዳን ካርቱም የኢትዮጵያን ቤተ ክርስቲያን እንድትቋቋም መመሪ ያና ትእዛዝ ከመስጠታቸው ጋር ለሕንፃው ማሰሪያ ከፍተኛ መጠን ያለው ገንዘብ ለግሰስዋል ከ ዓም ጀምሮ እስከ ዓም የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያን በኒውዮርክ በካሪቢያን ደሴቶች ማለት በትሪኒዳድ በቶቤጎ በባርቤዶስ በጊያና በጃማይካና በቬርሙዳ በበርጂን አይላንድስ በሴንት ቶማስና በሴንት ኪትስ ደሴቶች ከአሥር ያላነሱ አብያተ ክርስቲያናት በግርማዊነታቸው ፈቃድና ትዕዛዝ አቋቁመ ዋልፎ በእነዚህ ደሴቶች ለኢትዮጳያ ቤተ ክርስቲያን መቋ ቋም መነሻ ምክንያት የሆኑት የራሳቸው ተወላጆች ነበሩ ከጥቁር ሕዝብ አገሮች ሁሉ ነፃ ሕዝብና ነፃ ቤተ ክርስቲያን ያሏት ነፃ ሀገር ኢትዮጵያ ብቻ ስለሆነች የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያንን እምነት ለመከተል ስለፈለጉ ነው በተለይም የትሪንዳድና የቶቤጐ መንግሥታት በአገራቸው ለምትቋቋመው የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ሕንፃ ግንባታ ሰላሳ ሄክታር መሬት ሰጥተዋል በ ዓም በሎንደን የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋ ህዶ ቤተ ክርስቲያን ደብረ ዮን ቅድስት ማርያም በግርማ ዊነታቸው ፈቃድና ትዕዛዝ ተመስረተች ዛሬም ይህቺ ቤተ ክርስቲያን በሎንደን ለሚኖሩ የኢትዮጵያ ምእመናንና እም ነቷን ለሚከተሉ ሌሎች ሕዝቦችም ሐዋርያዊ ተልእኮ በመስ ጠት ትገኛለች የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተ ክርስ እ ከከ ኀ ር ርምት የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ቲያን በዓለም ያለች እንደመሆንዋ መጠን ስለሌላው ዓለም ማወቅ ማየትና መስማት ስለራስዋም ለሌላው ማሳወቅ የተራ ድኦ የሰላም ግንኙነትና የመሪዎች የጉብኝት ልውውጥ ማድ ረግ እንደሚገባ ግርማዊነታቸው ኣርቆ በማስብ የውጭ ግን ኙነትዋ እንዲጠናከር አድርገዋልፁ እንዲህ አይነት ግንኙነት አዲስ ሳይሆን ንግሥተ ሳባ ወደ ኢየሩሳሌም ሔዳ ከንጉሥ ሰሎሞን ጋር ከመገናኘትዋ ጋር ተመሳሳይ ነው በዚሁ መሠረት በ ዓም የሮማንያ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ፓት ርያርክ ጁስቲንያን ግርማዊነታቸው ባደረጉሳቸው ጥሪ መሠረት የኢትዮጵያን ቤተ ክርስቲያን ጎብኝተዋል። ከዚያ በፊት ግን ግርማዊ ቀዳማዊ ዐፄ ኃይለ ሥሳሴ በ ዓም የሮማንያን ቤተ ክርስቲያን ጎብኝተዋል ያን ጊዜም የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን መሪዎች ቤተ ክርስቲያናቸውን እንዲጎበኙላቸው ግርማዊነታቸውን ስለ ጠየቁ ጥቅምት ቀን ዓም ብፁዕ አቡነ ቴዎፍ ሎስ የቅዱስ ፓትርያርኩ አንደራሴ የሮማንያን ቤተ ክርስቲያን እንዲጎበኙና ስለ ሁለቱ አብያተ ክርስቲያናት ግንኙነት እንዲወያዩ ማድረጋቸው በጥር ዓም የሩሲያ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ፓትርያርክ ፔሜን በግርማዊ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ፈቃድ ከኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያን በተደረገሳቸው ጥሪ መሠረት ኢትዮጵያን ጎብኝተዋል ስለሁለቱም አብያተ ክርስቲያናት መግለጫ ወጥቶ በመሪ ዎች ተፈርሟል ር በ ዓም የመላው አፍሪቃ አብያተ ክርስቲያናት ጉባኤ ሲመሰረት የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያን መስራች አባል እንድትሆን መፍቀዳቸው በ ዓም በግርማዊነታቸው ፈቃድ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን የዓለም አብያተ ክርስቲያናት ጉባኤ ማዕከላዊ ኮሚቴ አራተኛ ስብሰባን አስተናግዳለች በ ዓም የዓለም አብያተ ክርስቲያናት ምክር ቤት ተሳትፋለች ህነባለባለዩከክቲከርየ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ስምስቱ ከህት ስብዞተ ከርስቲያናት ጉባሲ ስቭስካ በስዲስ ስከባ ዘዌስተናድ ጀፀማኖትም ጋኛ ሀሇቻኛ ለሮፆዶያዓዊ ጾሠ ሬሥም ያማረና ለሪ። ምክንያቱም የኢ ትዮጵያ ቤተክርስቲያን የራሷ ፓትርያርክ ነበራትና ወደ ስብሰባው እንመለስና ስብሰባው ጥር ቀን ዓም ከጠዋቱ በአራት ሰዓት በአፍሪካ አዳራሽ ተከ ፈተ ሲከፈትም ግርማዊ ቀዳማዊ ዐፄ ኃይለ ሥላሴ ከአልጋ ወራሻቸው ጋር እንዲሁም ብፁአን ሊቃነ ጳጳሳት ቅዱሳን ኣህለፎየከዐህቪቋከዐቲከ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት ፓትርያርኮች ሚኒስትሮች ኮር ዲኘሎማቲኮች የእነሺሁ አብያተ ክርስቲያናት መልዕክተኞችና የውጭ የልዩ ልዩ እምነት ወኪሎች የአገር ውስጥ ጋዜጠኞች በተመልካችነት ነበሩ በአከፋፈቱ ሥነ ሥርዓት በብፁዕ ወቅዱስ አቡነ አግ ናጥዮስ ሣልሳይ ቡራኬ በኋላ የንጉሠ ነገሥቱ የመክፈቻ ንግግር ተሰምቷል እንዲሁም ፓትርያርኮቹ በሱራስት በአርመንኛ በአንግሊዝቹሄ በአማርኛ የተሰጡ መልሶች ተደምጠዋል በዚህ ታላቅ ጉባኤ ሁለት ፓትርያርኮች ሦስት ካቶ ሊኮሶች አንድ የፓትርያርክ እንደራሴ አቡነ ቴዎፍሎስ ማለት ነው ከአምስት ልዩ ልዩ ነገድ የሆኑ ከአምስት አህ ጉር የመጡ አራት ልዩ ልዩ ቋንቋዎች የሚናገሩ ነገር ግን በአንዲት ተዋህዶ ሃይማኖት የሚያምኑ ተከታዮቻቸው የአሉበት ይህ ስብሰባ የአ ቀናት ጉባኤ ተካሒዷል ይህ ጉባኤ ባካሔዳቸው ስብሰባዎች ትልልቅ አርዕስት በአፅን ኦት አጥንቷቸዋል እነዚህም ቤተ ክርስቲያንና ዘመናዊ ዓለም ስለወጣቶች የሰውን ልጅ ከቤተ ክርስቲያን ሕይወት ጋር ስለ ማዋሐድ የቤተ ክርስቲያን ሕይወትና ስሰ ቤተሰብ ኑሮ የክርስትና ትምህርት የምንኩስና ኑሮ የቤተ ክርስቲያን አስተደደር ስለ ቤተ ክርስቲያን ቀን አቆጣጠር ጉዳይ አጥ ንቷል በመንፈሳዊ ትምህርት አሰጣጥ ስለመተባበር የመንፈሳዊ ትምህርት ይዞታ የጋራ ሥርዓተ ትምህርት የመተባበር ዘዴዎች ወደ ውጭ አገር ሔዶ ስለመማር ስለመንፈሳዊ ትምህርት መጻሕፍት ተዘርዝረዋል ቴብብቴብቴብቴቆ ቴቴ ቆፊብብቴ ቆይ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ወርቃማ ዘመናት በስብከተ ወንጌል ሥራ ስለመተባበር ስለ ሐዋርያዊ ተግባር መሠረታዊ ዓላማ ስለ ጸሎትና ሐዋርያዊ ሥራ ስለ ሐዋርያዊ ሥራ መንፈሳዊን ኑሮን ስለማጠ ንከር ከቤተ ክርስቲያን ውጭ ላሉ ስለሚደረግ ስብከተ ወንጌል ስለ ስብከተ ወንጌል ዘዴዎች ስሰሰባክያን ማሰልጠን ጉዳይ ተጠንቷል እነዚህ መሠረታዊ ጉዳዩች የታዩ ሲሆን ሌሎችም ስለ አብያተ ክርስቲያናት ግንኙነት ስለጉባኤው ቤት መቋቋምና ስለዓለም ሰላም ጉዳዩች ተወያይቷል በጽሕፈት ቤቱ በኩል ሁለት አባሎች ያሉበት አንድ ቀዋሚ ኮሚቴ አቆመ ሁለተኛ ጽቤቱ ጊዜያዊ በሚል ቅፅል ተሰጥቶት በአዲስ አበባ እንዲሆን አደረገ ሦስተኛ በኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን መልካም ፈቃድ የጽሕፈት ቤቱ ኃሳፊ ኢትዮጵያዊ ሆኖ ጽሕፈት ቤቱ ቋሚ ሆኖ ለሥራው የሚያስፈልገውን ወጭ በአባሎች አስተዋፅኦ ገንዘብ እስኪሆን ድረስ የኢትዮ ጵያ ቤተ ክርስቲያን እንድትችል ተደረገ በዚህ ታሪካዊ ጉባኤ የነበሩትን ፓትርያርኮች በመወ ከል ፓትርያርካዊ ንግግር ያደረጉት የአንጾኪያ ሶርያ ኦር ቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ቅዱስ ፓትርያርክ ማር አግናጥዮስ ያፅቆብ ስለ ግርማዊ ቀዳማዊ ሀፄ ኃይለ ሥላሴ እንደህ ብለዋል «ግሮማቐ ዋያማቐ ሪዓ ኃፀጎ ሥኃፅ ጻሃ ፖሪዛካቐ ባዳ መያረቻ ፅዕቶ ግርማዊ ቻዎን ንሃግር ሰቪፍዳምፖ ዓም ዕፉፀደረገው ሂዷዖ ።

• N.B. This Summary is Very Experimental!! based on the following scripts from:
  • https://github.com/millzon/textSummarizer-am
  • https://github.com/icoxfog417/awesome-text-summarization#motivation