የበረሃው ሰይፍ.pdf

• word cloud

• Extraction Summary

ነ የሚለው ጥቅስ መጀመርያ እንዲህ አልነበረም እነዚህ ከፍ ያሱ በራሪዎች ናቸው ምልጃቸውም ተስፋ ይደረጋል የሚል ተጨማሪ ንባብ ነበረው ቀደም ሲል የተሠራውን ትምህርት ቤት ለመሆን የበቃው ይህ የፅንፈኞች ማዕከል በአገሪቱ ላይ ያሳደረው ተፅዕኖ በቀላሉ የሚታይ አይደለም የተወሰደው እርምጃ ከረፈደ በኋላ ቢሆንም ነገር ግን ከመሸ በኋላ አለመሆኑ ተስፋ ሰጪ ነው ወዬሯቻ መቃርኗ የግማጠቻበይደ ሐሳቦች በመጽሐፉ ማጠቃለያ መላው የአገራችን ሕዝብ የሃይማኖት መሪዎች የመንግሥት አካላትም ሆኑ ሰላም ፈላጊው ሙስሊሙ ወገናችን የሸብር ምንጭ ስለሆነው ስለ አከራሪ አስልምና ማወቅ ያሉባቸውን ቁልፍ ነጥቦች መጥቀስና የመፍትሔ ሐሳቦችን መጠቆም አስፈላጊ ነው መታጠቅ ሀዞሰባቸውጡ ጠሳኝ ከጡነታዎች ሯጋርጂ ከከዜኬዜዜ ሙስሲሞች በሽቭርከ ተገባርቻቸሙው ጣፅደቂ ሲጠቅሷቸሙ የሚችቡ ቭዙ ከስሳማዊ ከስተምህርዎች ስቡ አስልምና የሰላም ሃይማኖት ነው ወይስ አይደለም። ቦየሟወፍፇሥ ሇፖወፍ ምጋ ሥዖያ ሃራጮሥፇንጎ ያንኑ ይርርፇ ፀጎምጋ ወይዮምምዖሥጋም ፖ ዲቻጆ ዝፇኦሥ ም። ህዳር አርሲ ነጌሌ ውስጥ ሙስሊሞች በአንድ የፕሮቴስታን ቤተ ከርስቲያን በር ፊትለፊት ከእስልም ወጥተሃል በሚል አንድ ከርስቲያን በጥይት ገድለዋል ሟች የ ልጆች አባት ነበሩ ።ሃ ኪኳ ክበቪ ያዘ ፀዐፖርስ ዐ እዐክገዐ ፊዐክበከኬ ፍቋ እፀአገሃዐ ከ ከርርዐ። ዐ።

• Cosine Similarity

መፆዕሳ ወዕዕ ሳምና ኃይ መፇ ገፅ የከጆድገነ ገስ ታለሷከ ማዉጠት በምገ ከስዷበገ መሐመድ የዛሬ ዓመታት ገደማ የኖሩ ሰው ቢሆኑም ውርሶቻቸው በዙርያችን በሚገኙት ማሕበራዊ ሃይማኖታዊ ኢኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ ጉዳዮች ላይ የጎላ ተፅዕኖ አላቸው የቴሌቪዥኖቻችንን መስኮቶች በከፈትን ቁጥር የትምህርቶቻቸው ውጤቶች የሆኑ ዘገባዎችን አዘውትረን መመልከታችን ስለ መሐመድ ማወቅ ምርጫችን ከመሆን አልፎ ግዴታችን እየሆነ የመጣበት ዘመን ላይ መድረሳችንን ያመለከታል ብዙ ጎረቤቶቻችንም በሁሉም ረገድ አርሳቸውን ለመምሰል ጥረት ያደርጋሉ በአንድ ሙስሊም ጸሐፊ አባባል መሐመድ በሕይወት የሉም ነገር ግን መሞታቸው ያስከተለው ውጤት ኢምንት ነው ምከንያቱም ባስተላለፏቸው እሳቤዎች በኩል ህልውናቸው ቀጥሏልና ብዙዎቻችን ስለመሐመድ ግለታሪክ ያለን መረጃ በቂ ካለመሆኑ የተነሳ ስለ እስልምና ያለን መረዳት ውሱን ሆኗል የእምነቱ ድርና ማግ የመሐመድ ማንነት ታሪከና ትምህርት በመሆኑ እስልምናን ከመሐመድ ነጥሎ መረዳት የማይታሰብ ነው ቁርአንን እንኳ ለመረዳት የርሳቸውን ታሪከ ማወቅ ግድ ነው ምከንያቱም የቁርአን አውድ የመሐመድ ታሪክ ነውና የነቢዩ መሐመድ ስብዕናና ታሪከ ከእስልምና ቢፋታ ሃይማኖቱ ብቻ ሳይሆን የሙስሊም ማሕበረሰብ መለያና መታወቅያ የሆነ ማንኛውም ነገር ሕልውናው ሊቀጥል አይችልም ስለ አስልምና ትከከለኛ ግንዛቤ እንዲኖረንና የሙስሊም ማሕበረሰቦችን እንቅስቃሴ መረዳት ከተፈለገ የእምነቱን ጀማሪ ማንነትና ታሪከ ማጥናት በእጅጉ አስፈላጊና መተኪያ የሌለው አማራጭ ነው ከከ ለእከ ፀ ርጀ ቨዕ ለህ » ስበደት ድርሳናት የእስልምና ጀማሪ ስለሆኑት ስለ መሐመድ ለማወቅ መዛግብትን ማገላበጥ ከመጀመራችን በፊት ከግንዛቤ ውስጥ ሊገባ የሚገባው እውነታ ቢኖር ስለ አርሳቸው የምናውቀው አብዛኛው ነገር የተጻፈው ከህልፈታቸው በኋላ ከ ዓመታት ያህል በመዘግየት መሆኑ ነው በእስልምና የመጀመርያዎቹ ዘመናት አረቦች በዙርያቸው የሚገኙትን ሕዝቦች በመውረር ተጠምደው ስለነበር እስላማዊ ታሪኮችንና ትምህርቶችን በጽሑፍ ለማስፈር ጊዜ የነበራቸው አይመስልም በነዚያ ዘመናት በጽሑፍ እንደሰፈሩ የሚነገርላቸው እስላማዊ ድርሳናት ቢጠቀሱም መኖራቸውን የተረዳነው ብዙ ዓመታትን በመዘግየት ከተጻፉት አሁን በአጃችን ከሚገኙት ጽሑፎች ነው በእስልምና የመጀመርያው ከፍለ ዘመን እንደተጻፈ ለመናገር የሚያስደፍር እስላማዊ መጽሐፍ ቁርአን ሲሆን ይህንን የሚጠራጠሩ ጥቂት የማይባሉ ሊቃውንት አሉ የመሐመድ ስም በውስጡ ተጠቅሶ የምናገኘው አራት ጊዜ ብቻ ነው ቁርአንን በማንበብ ስለ መሐመድ የተወሰኑ ነገሮችን ማወቅ ብንቸልም ሙሉ የኢብን ኢስሐቅ መጽሐፍ የሆነውን ምስላቸውን አናገኝም ሙሉ የሆነውን መረድ እለም ንዚብሎ ምስላቸውን ለማግኘት ሌሎች ምንጮች የግድ ሓሷል ያስፈልጉናል የመሐመድ ቀዳሚው ግለ ታሪከ ኢብን ኢስሐቅ በተባሉ የኢራቅ ሰው ሲራት ረሱል አላህ የአላህ መልእከተኛ ግለታሪከ በሚል ርዕስ የተዘጋጀ ነው ይህ ግለ ታሪከ በ ዓም አንደተጻፈ የሚነገር ሲሆን በሁለት የአርማት ሥራዎች ውስጥ አልፏል የመጀመርያውን እርማት ያደረጉት አልባካኢ የተሰኙ ደቀ መዝሙራቸው ነበሩ በማስከተል ደግሞ ኢብን ሒሻም የተሰኙ ሰው በ ዓም በማረም አሁን ያለውን መልከ ሰጥተውታል ጉዳዩን ያጠኑ ሊቃውንት የኢብን ኢስሐቅ ሥራ ከሞላ ጎደል በኢብን ሒሻምና በአልጦበሪ ጽሑፎች ውስጥ እንደሚገኝ የሚናገሩ ሲሆን ነገር ግን ዋናው ጽሑፍ ጠፍቷል ይህንን ግለ ታሪከ በማረም አሁን ያለውን መልከ ያስያዙት ኢብን ሒሻም በመቅድሙ ላይ የመሐመድን ታሪከ ሆነ ብለው መቀየራቸውን እንደሚከተለው ይናዘዛሉ ለመነጋገር አሳፋሪ የሆኑ ነገሮች አንዳንድ ሰዎችን ሲያስጨንቁ የሚችሉ ጉዳዮችና በአልባካኢ የኢብን ሒሻም መምህር ተዓማኒ ተደርገው እንደማይቆጠሩ የተነገሩኝ ጉዳዮች አንዲወገዱ አድርጌያለሁ ከኢብን ኢስሐቅ በተጨማሪ በአል ወቂዲና በጸሐፊያቸው በኢብን ሰዓድ የተዘጋጁ ሌሎች ሁለት ሲራዎችም ስለ መሐመድ ግለ ታሪከ መረጃዎችን በመስጠት ረገድ ጠቃሚ ምንጮች ናቸው ስለ አስልምናው ነቢይ የሚናገሩት ሌሎቹ ጥንታዊ ምንጮች ሐዲሳት በመባል የሚታወቁት መጻሕፍት ናቸው ሐዲሳት ትውፊቶች የመሐመድ ንግግሮችና ድርጊቶች ስብስቦች ናቸው ሙስሊሞች ከሕንድ ከፍለ አህጉር እስከ እስፔን የሚገኙትን ሰፊ ግዛቶች ከተቆጣጠሩ በኋላ ቁርአንን ብቻ በማንበብ ግልፅ የማይሆኑ ብዙ ሃይማኖታዊና ማሕበራዊ ጉዳዮችን አስተዋሉ ቁርአንም ቢሆን የንባብ አውዱ ጠባብ በመሆኑ ትከከለኛ መልእከቱን ማግኘት አዳጋች ሆነ እነዚህን ችግሮች ለመፍታት ነቢዩ ያደረጓቸውንና የተናገሯቸውን ነገሮች እንዲሁም የቁርአን አናቅፅ በየትኞቹ የነቢዩ የታሪከ አውድ እንደወረዱ ለኩፀበ ሀከ ክፀ ዐ ለሀዐዐፊ ነዐጸዐዘ ዐ » ር ሀዘዐክ ሠ ክኪዚ ኳ ፀርስ ዐ ለ ገዐጩ » ለመረዳት ከሁለት ከፍለ ዘመናት በላይ ወደ ኋላ በመመለስ ማጥናት ግድ ሆነ ስለዚህ ከአረብያ ውጪ የሆኑና አዳዲስ ከሰለሙት አካባቢዎች የተውጣጡ ሙስሊም ሊቃውንት ተበታትነው የሚገኙትን በአፈ ታሪከ የሚነገሩትን የመሐመድን ድርጊቶችና ንግግሮ ማሰባሰብ ተያያዙ ቡኻራ ከተሰኘችው የኡዝቤኪስታን ከተማ የመጡት ኢማም አልቡኻሪ ዋነኛ የሐዲስ ሰብሳቢ ነበሩ ሐዲሳትን ሰብስበው የነበረ ሲሆን ከነዚህ መካከል ተኣማኒ ናቸው ያሏቸውን የሚሆኑትን ብቻ በመምረጥ የተቀሩትን አስወግደዋል ሐዲሳት ቁርጥራጭ ታሪኮችና ንግግሮች ሲሆኑ ከጥቂት አረፍተ ነገሮች እስከ ተወሰኑ ገፆች የሚረዝሙ ሊሆኑ ይትላሉ እነዚህ ታሪኮችና ንግግሮች ትልልቅ መጠን ባላቸው ጥራዞች በቅፅ ተከፋፍለው ታትመው እናገኛቸዋለን በሱኒ ሙስሊሞች ዘንድ የቀኖናዊነት ደረጃ የተሰጣቸው አበይት ስብስቦች ስድስት ናቸው በአረብኛ ጀጀሃ ሲታ በመባል የሚታወቁት እነዚህ ስብስቦች የሚከተሉት ናቸው ው ሳሂህ አልቡኻሪ ዓም ዓስ በኢማም መሐመድ ቢን ኢስማዒል አልቡኻሪ የተሰበሰበ ሲሆን ሐዲሳት ተካተውበታል ም ሳሂህ ሙስሊም ዓም ዓስ ሙስሊም ቢን ሐጃጅ አል ነይሻኾሪ በተሰኙ ሰው የተሰበሰበ ሲሆን ሐዲሳትን ይዚል ም ሱናን አቡ ዳውድ ዓም ዓስ በአቡ ዳውድ ሸዓሥ አል ሲጂስታኒ የተሰበሰበ ሲሆን ሐዲሳትን አካቷል ም ጃሚ አትቲርሚዚ ዓም ዓስ በመሐመድ ቢን ዒሳ አልቲርሚዚ የተሰበሰበ ነው ከ ዓስ ዓመተ ስደት ሲሆን በአረብኛ ሒጅራ የሚለውን ይወክከላል የተወሰደውም ነጃሺ አሳታሚ ድርጅት በ ካዘጋጀው ቅዱስ ቁርአን የአማርኛ ትርጉም መቅድም ላይ ነው ገፅ ይመልከቱ ም ሱናን አጉነሳዒ ዓም ዓስ በአቡ አብዱልረህማን አን ነሳዒ የተሰበሰበ ነው ም ሱናን ኢብን ማጃህ ዓም ዓስ ኢብን ማጃህ አልቀዝዊኒ በተባሉ ሰው የተሰበሰበ ነው አንድ ሐዲስ ሁለት ከፍሎች ይኖሩታል የመጀመርያው ፈዕፍድ የዘገባ ሰንሰለት ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ መታፇ ሐተታ ነው ኢስናድ ወይም የዘገባ ሰንሰለት ሐዲሱን ያስተላለፉ ሰዎች ስም ዝርዝር ነው መትን ደግሞ ዋናው የዘገባ ምንባብ ነው ሙስሊም ሊቃውንት ሐዲሳትን ሳሂህ አስተማማኝ ሐሰን ጥሩ ደዒፍ ደካማ እና መውዱዕ የማይታመን በማለት ይከፍሏቸዋል ነገር ግን በዚህ መልኩ ደረጃ ለማውጣት ጥቅም ላይ በሚውሉት መስፈርቶች ላይ ወጥ የሆነ አቋም የለም ሐዲሳትን በዚህ መልኩ መከፋፈል ብዙ ሙስሊሞች ስለ መሐመድ የተነገሩትን መልካም ነገሮች አየመረጡ እንዲቀበሉና ያልተስማማቸውን ደግሞ እንዲጥሉ ከፍተት ፈጥሮላቸዋል ወዬሯቻ መቃርኗ የዉከመቿ ገበ ታዚኒከ የመሐመድን ሕይወት በሦስት ከፍሎ ማየት ይቻላል የመጀመርያው ከልደታቸው አንስቶ የመጀመርያውን መገለጥ አስከተቀበሉበት ጊዜ ድረስ የሚገኘው ነው በእስላማዊ ምንጮች መሠረት መሐመድ የተወለዱት በአረቦች ታሪከ የዝሆን ዓመት በመባል በሚታወቀው ዓም ነበር ይህ ዓመት የዝሆን ዓመት የሚል ስያሜ ያገኘበት ምከንያት በወቅቱ የመንን ይገዛ የነበረ አብረሃ የተሰኘ ከርስቲያን መሪ ቢያንስ በአንድ ዝሆን የታገዘ ሠራዊት በመምራት መካ ላይ በመዝመቱ ነበር አብረሃ ካዕባን ለማፍረስ ያደረገው ጥረት ሳይሳካለት ተመልሷል ሁለተኛው የታሪከ ከፍል የመጀመርያውን መገለጥ ከተቀበሉበት ጊዜ አንስቶ እስከ ሒጅራ ወይም ወደ መዲና እስከተሰደዱበት ጊዜ ድረስ የሚገኘው ነው በሒራ ዋሻ ውስጥ የመጀመርያውን መገለጥ አንደተቀበሉ የተናገሩት በ ዓም ሲሆን የእስልምና ጅማሬ ተደርጎ ይታሰባል ሦስተኛው የሕይወታቸው ከፍል ደግሞ ከ ጀምሮ እስከ ድረስ የሚገኘው ነው ይህም ከሒጅራ አንስቶ አስከ ህልፈተ ሕይወታቸው ድረስ ያለውን ዘመን ይሸፍናል የመጀመርያው የታሪከ ከፍል መሐመድ ብዙም የማይታወቁበት ነበር ሁለተኛው ብነቢይነት አገልግሎታቸው የታወቁበትና ተከታዮችንም ያፈሩበት የመን በወቅቱ የአከሱም ግዛት የነበረች ስትሆን አብረሃ የተባለው ወታደር የንጉሥን አንደራሴ በመግደል ለግማሽ ከፍለ ዘመን ያህል በአከሱም ቁጥጥር ስር የነበረውን የየመን ግዛት ከሞላ ጎደል በራሱ ቁጥጥር ስር አድርጎ ነበር ፐከዩ ርቋበከ ክሃ ሀ ነበር ሦስተኛው ደግሞ ወታደራዊ ከንዳቸው ፈርጥሞ ከሞላ ጎደል መላውን አረብያ በቁጥጥራቸው ሥር ያደረጉበት ነበር ቀደም ሲል በተጠቀሱት አስላማዊ ምንጮች ውስጥ የሚገኙት ትርከቶች እርስ በርሳቸው የሚጣረሱና የትኛው ትከከል እንደሆነና እንዳልሆነ ለመለየት የሚያስቸግሩ እንዲሁም ተአማኒነት በጎደላቸው አፈታሪኮች የታጀቡ ናቸው ለምሳሌ ያህል ፓትሪሽያ ከሮን የተሰኙ የታሪከ ሊቅ መሐመድ በልጅነታቸው ያነጋገሩትን አንድ ባህታዊ በተመለከተ ወደ የሚሆኑ እርስ በርሳቸው የሚጣረሱ ዘገባዎችን ከአስላማዊ ምንጮች ውስጥ በማውጣት በመጽሐፋቸው ውስጥ አስፍረዋል እነዚህ አስላማዊ ምንጮች በዘመን ከመሐመድ ጋር የማይገናኙና በዝርዝር ሁኔታዎች ላይ ብዙ መለያየቶችን የሚያሳዩ ቢሆኑም ስለ ሕይወታቸው የሚከተሉትን አጠቃላይ መረጃዎች ይሰጠጡናል የሰጅነት ሕደዉት የመሐመድ የልጅነት ሕይወት በፈተና የተሞላ ነበር ፈተናው የሚጀምረም ከመወለዳቸው በፊት ነው አያታቸው አብዱል ሙጠሊብ ሸይባህ ኢብን ሐሺም አንድ ልጅ ብቻ ነበራቸው ነገር ግን ተጨማሪ ልጆችን መውለድ የሚቸሉ ከሆነ ከመካከላቸው አንዱን መስዋዕት አድርገው እንደሚያቀርቡ ለሚያመልኩት ሁባል ለተባለ ጣዖት ቃል ገቡ ስዕለቱም ስለሰመረላቸው የተናገሩትን ለመፈፀም በልጆቻቸው ላይ እጣ እንዲጣል አደረጉ እጣውም በመሐመድ ወላጅ አባት በአብደላህ ላይ ወደቀ ነገር ግን አብደላህ ክኬቪ ር ፀርስ ዐ ለሸዘዐ ኮ ሾክር ለፀርርዐ ዖዐር ዐዐ ፀፀ ዐዐ ኮ ከጸጸጸጸ ለመስዋዕትነት ከመቅረባቸው በፊት ሰዎች ጣልቃ ስለገቡ በፋንታቸው መቶ ግመሎች ተሰውተው ከሞት ተረፉ መሐመድ በተፀነሱ በስድስተኛው ወር ነበር ወላጅ አባታቸው አብደላህ ከዚህ ዓለም በሞት የተለዩት እናታቸው አሚና ቢንት ወሒብ በወቅቱ በነበረው የአረቦች ልማድ መሠረት ህፃኑ መሐመድን ጡት እንድታጠባ ሐሊማ ለተባለች ሴት በመስጠታቸው ምከንያት ለተወሰነ ጊዜ ተለይተዋቸው ኖሩ ከዚህ በኋላ በመመለስ አብረው ጥቂት እንደኖሩ ገና የስድስት ዓመት ጨቅላ ሳሉ ወላጅ እናታቸውን በሞት ተነጠቁ በዚህም ሳቢያ በአያታቸው በአብዱል ሙጠሊብ ዘንድ ለመኖር ተገደዱ በቁረይሽ ጎሣ ዘንድ የተከበሩት አያታቸው መሐመድን በጣም ይወዷቸውና ይንከባከቧቸው አንደ ነበር በሙስሊሞች የተጻፉት እነዚህ ድርሳናት ይዘከራሉ በህፃንነታቸውም ከአያታቸው ጋር አምልኮተ ጣዖት ወደሚፈፀምበት ወደ ካዕባ ይሄዱ ነበር ነገር ግን ገና የስምንት ዓመት ህፃን ሳሉ አያታቸው አብዱል ሙጠሊብ ሕይወታቸው በማለፉ ሳብያ ከአርሳቸው ጋር ከሁለት ዓመት በላይ ለመቆየት አልታደሉም ቤተሰባዊ እንከብካቤ ሊያደርጉላቸው የሚችሉትን ሰዎች አንድ በአንድ በሞት የተነጠቁት መሐመድ እስከ አሥራ ሁለት ዓመታቸው ድረስ ግመልና ፍየል በመጠበቅ አጎታቸው አቡጧሊብን እያገዙ አብረዋቸው ይኖሩ ካዕባ ሀአበ ክፀ ሆሮ ዐሶቨሀዐገ ዐ»ጾ ነበር የአሥራ ሁለት ዓመት ልጅ ሳሉ ከአጎታቸው ጋር ለንግድ ወደ ሦሪያ እንደተጓዙ ከታሪካቸው እንረዳለገ እነዚህ ሁሉ የችግር ዘመናት በመሐመድ ስብዕና ላይ የጎላ ተፅዕኖ ነበራቸው በመከራ ውስጥ ማለፋቸው ጠንካራና ፅናት ያላቸው እንዲሁም ብልጠትን የተሞሉ አንዲሆኑ ያደረጋቸው ሲሆን በሥጋ ዘመዶቻቸው መገፋታቸውና ተቀባይነትን ማጣታቸው ደግሞ የሰዎችን ሕይወት በኃይል ተቆጣጥሮ የመግዛት እንዲሁም ከሐሳባቸው ጋር የማይስማሙትን ሰዎች አንደ ጠላት የመቁጠር ሥነ ልቦና እንዲኖራቸው አድርጓል ጋቭቻ ከከዲጃ የመሐመድ ሕይወት መቃናት የጀመረው ከቁረይሽ ጎሣ ለሆኑት ከዲጃ ለተባሉት ኃብታም መበለት በውከልና የንግድ እንቅስቃሴ መምራት በጀመሩበት ወቅት ነበር በሙስሊሞች የተጻፉት ግለ ታሪኮቻቸው አንደሚናገሩት በታማኝነታቸው የተማረኩት የ ዓመቷ ከዲጃ በወቅቱ ዕድሜያቸው ለነበረው ለመሐመድ የጋብቻ ጥያቄ በማቅረባቸው ሳብያ በመካከላቸው የነበረው የ ዓመታት ልዩነት ሳያግዳቸው በትዳር ተጣምረው የከዲጃ ሕይወት እስካለፈበት ጊዜ ድረስ ለ ዓመታት ያህል አብረው ኖረዋል በወቅቱ በነበረው የአረቦች ባሕል መሠረት አባት ፅውቅና ሳይሰጥ መጋባት ስለማይቻልና ከመሐመድ ጋር ትዳር መመሥረታቸው በአባታቸው ዘንድ ስላልተወደደ ከዲጃ አባታቸውን አስካሪ መጠጥ በማጠጣት ጋብቻውን ሕጋዊ ማድረግ ችለው ነበር ከዚህ ያለአቻ ኪ በርርዐሀፀዐዐ ዐዐ ሀ» ጋብቻ መሐመድ ስድስት ልጆችን ያፈሩ ሲሆን ሦስቱን በእንቆቅላነታቸው በሞት ተነጥቀዋል መሐመድ ከአጎታቸው ጋርም ሆነ የከዲጃን የንግድ እንቅስቃሴ እየመሩ ከቦታ ወደ ቦታ መዘዋወራቸው የከርስትና የአይሁድና የዞራስትሪያኒዝም እምነት ተከታዮች ከሆኑ ሰዎች ጋር እንዲገናኙና ስለ እምነታቸው እንዲሰሙ ሰፊ ዕድልን እንደሰጣቸው መገንዘበ እንቸላለን የእነዚህ እምነቶች ተፅፅኖም በቁርአን ውስጥ በእጅጉ ተንፀባርቆ እንመለከታለንገ ኮጠጃጀዉርጀውጡ መገበኙ ከከዲጃ ጋር ትዳር ከመሠረቱ በኋላ ለንግድ ረጃጅም ጉዞዎችን ማድረግ አላስፈለጋቸውም ነበር ይህም ሁኔታ የተረጋጋ ሕይወት መምራት ስላስቻላቸው መንፈሳዊ ጉዳዮችን በማሰላሰል ጊዜያቸውን ያሳልፉ ነበር ለዚህ ደግሞ ተስማሚ ሆኖ ያገኙት ሒራ የተባለ እዚያው መካ አካባቢ የሚገኘውን ዋሻ ነበር ለስድስት ወራት ያህል ወደ ዋሻው በመመላለስ በፆም በጸሎትና በተመስጦ በማሰላሰል ካሳለፉ በኋላ ከዕለታት አንድ ቀን መልአኩ ጂብሪል ገብርኤል ወደ እርሳቸው በመምጣት በሱራ ላይ የተጻፈውን ቃል ገለጠላቸው መሐመድ በመጀመርያዎቹ መገለጦቻቸው የመካ ነዋሪዎችን የጣዖት አምልኮ መንቀፍ ጀመሩ ይህ ደግሞ ለቁረይሾች ገቢና ነባር ልማድ ሥጋት ስለነበር ላቡርበ ህሀህበ ክፀ ዐ ለፌሀገዘገዐጩ ዐ ውከቢያን አስነሱባቸው ለተነሳባቸው ለዚህ ውከቢያና ተቀባይነት ማጣት በሁለት መንገዶች ነበር ምላሽ የሰጡት የመጀመርያው ሸሸት ወይም ስደት ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ ሰይጣናዊ ጥቅሶች ከር ሂር በመባል የሚታወቁትን መገለጦች መፍጠር ነበር የቦዛቦኮች ስደት ዉደ ምድር ጠከሻ የመካ ነዋሪዎች በመሐመድ ላይ የሚያደርሱት ስደት እየጨመረ መጣ ከስደቱ ማምለጫ ለራሳቸውና ለተከታዮቻቸው ለሶሃቦች ከተለያዩ አካባቢዎች ድጋፎችን ለማግኘት ጥረት ቢያደርጉም ስላልተሳካላቸው የነበራቸው አማራጭ ተከታዮቻቸውን ደህንነታቸው ሊጠበቅ ወደሚችልበት ራቅ ወዳለ ቦታ እንዲሄዱ ማድረግ ነበር በዚህም መሠረት በ ዓም ከተከታዮቻቸው መካከል አሥራ አምስቱን በወቅቱ ጠንካራ መንግሥታዊ አስተዳደር ወደነበራት ወደ አከሱም ሰደዱ ከርስቲያን የነበረውም የአከሱም ንጉሥ ጥገኝነት በመስጠት በመልካም ሁኔታ አስተናግዷቸው ነበር ይህ በእስላማዊ ምንጮች ውስጥ የመጀመርያው ሒጅራ ስደት ተብሎ ተጠርቷል እነዚህ የመጀመርያዎቹ ስደተኞች ገና አከሱም ከመድረሳቸው የመካ ጣዖታውያን እስልምናን መቀበላቸውን በመስማታቸው ምከንያት ብዙም ሳይቆዩ ተመልሰው ሄደዋል ነገር ግን መካ ከደረሱ በኋላ ጉዳዩ ሌላ ሆኖ ስላገኙትና ስደቱም ከፊት ይልቅ ስለበረታ በ ዓም በመሐመድ የአጎት ልጅ በጃዕፋር የሚመራ ቁጥሩ ወደ አንድ መቶ የሚሆን የሙስሊሞች ቡድን ወደ አከሱም ተንቀሳቅሷል እነዚህ የስደተኛ ቡድኖች ኋላ ላይ ኸሊፋ በመሆን የሙስሊሙን ዓለም ያስተዳደሩትን ኡሥማን ኢብኑ አፋንና ቪቨባ ሀ ዐበዐ ከፀ ዐህዐዘ »ህ ሀ ፀ ዐዕዐዐ የመሐመድ ልጅ የነበሩትን የትዳር አጋራቸውን ሩቂያ ቢንት መሐመድን ጨምሮ በእስልምና ታሪክ ውስጥ ጉልህ ሚና የነበራቸውን ዕውቅ ሰዎች ያካተቱ ነበሩ በስደጣናቺ ጥቅሶች ተመሳሳይ ርዕስ ካለው በሰልማን ሩሽዲ ከተጻፈውና ዓለም አቀፋዊ የሙስሊሞች ቁጣና ተቃውሞን ካስነሳው የልበወለድ መጽሐፍ የተነሳ በዓለም ዙርያ የሚገኙ ብዙ ሕዝቦች ከዚህ ታሪከ ጋር ተዋውቀዋል ይህ ታሪከ ቀዳሚያን በሆኑት እስላማዊ ምንጮች ውስጥ በስፋት የተዘገበ ሲሆን የመሐመድን አውነተኛ ነቢይነት ጥርጣሬ ላይ ስለሚጥል ብዙ ሙስሊሞቾ ሊቀበሉት አይወዱም ታሪኩ በአጭሩ የሚከተለውን ይመስላል ወቅቱ መሐመድ ስደትና መገለል ስለበረታባቸው የመካ ነዋሪዎችን ለማስደሰት መልዕከታቸውን ማመቻመች የጀመሩበት ጊዜ ነበር አንድ ቀን ካዕባ በተባለው የመካ አምልኮተ ጣዖታት ቦታ ሳሉ የተለያዩ የአረብ ጎሣ መሪዎችን አንድ ላይ ተሰብስበው ተመለከቱ የእነዚህን ሰዎች ልብ እንዴት ማግኘት እንደሚችሉና ከራሳቸው ወገን ማሰለፍ እንደሚችሉ ካወጡና ካወረዱ በኋላ አንድ ሐሳብ ተከሰተላቸው በአረብያ ይመለኩ ከነበሩት ጣዖታት መካከል ታዋቂ የሆኑት ሦስቱ ጣዖታት ማለትም ል መናና ሉ ከፍተኛ ከብር እንዳላቸውና ከአላህ የማማለድ ሥልጣን አንዳላቸው ተናገሩ ይህ ደግሞ ቁረይሾችን አስፈነደቀ እርሳቸው ሲሰግዱ ሁሉም አብረዋቸው ሰገዱ የመካ ነዋሪዎች እስልምናን መቀበላቸውን በተመለከተ እስከ አከሱም ድረስ የተወራው ወሬ ከዚህ ጋር የተያያዘ መሆኑ እርግጥ ነው ሱራ ላይ የሚገኘው አልላትንና ከ ለከጊ ክፀ ያ ዐ ፐፀዕወገ ፐገሂክ ዐሸህሀሀ ህዐህሀሀ ሂዐ ሃሂ ለሀዘዐዐ ዐ ለያፀርርፎ ፒኋ ከሃ ነ እ ሃሃኋ ቧ እሃ እርቧ ክፀ ሮ ዐ ለህዐ ዐዐ አልዑዛን አያችሁንሃ ሦስተኛይቱንም አነስተኛዋን መናትን አያችሁን። በሌላ ዘገባ ደግሞ አይሻ እንዲህ የሚል መረጃ አስተላልፋ ነበር ጎልማሶችን አሥር ጊዜ ጡት ማጥባት ጋብቻን ያፈርሳል የሚል ሕግ ለአላህ መልእከተኛ ሶዐወ ወርዶላቸው ነበር ሕጉም በቁርአን ውስጥ ነበር አምስት ጊዜ በሚል ሌላ ሕግ ተሻረ እስከ ዕለተ ሞታቸው ድረስ በቁርአን ውስጥ ነበር ሙስሲሞችም ይደግሙት ነበር እነዚህ ሕግጋት ዛሬ በሙስሊሞች እየተተገበሩ የሚገኙ ቢሆኑም በቁርአን ውስጥ ግን አይገኙም አል ቡኻሪ የሚከተለውን ዘግቧል አነስ ኢብን ማሊከ እንዳስተላለፈው «በቢር ማዑና የሞቱትን ሰዎች በተመለከተ እንዲህ የሚል አያት እንቀራ ነበር ሕዝባችን ጌታችንን አንዳገኘነውና በኛ ደስ መሰኘቱን እኛንም ማስደሰቱን ንገሩልን ነገር ግን ይህ አያ ከቁርአን ውስጥ እንዲወጣ ተደርጓል ራፊዲ የተሰኙ አከራሪ ሺኣዎች አሊ የነቢዩ ትክከለኛ ተተኪ መሆኑን የሚያሳዩትን ጨምሮ ወደ የሚሆኑ ጥቅሶችን ኡሥማንና ተባባሪዎቹ ሙሳሂፍ ከተሰኘው ከመጀመርያው የቁርአን ስብስብ ውስጥ ሆነ ብለው ማስወገዳቸውን ይናገራሉ አብዱላህ ዩሱፍ አሊ የተሰኙት የቁርአን ተርጓሚ ሱራ ላይ የኡበይ ቢን ካእብ ቁርአን ቅጂ እንዲሁም አርሱ አባታቸው ነው የሚል ሐረግ እንዳለው በግርጌ ማስታወሻ ላይ አስቀምጠዋል ነገር ግን ይህ ሐረግ በዛሬዎቹ ቁርአኖች ውስጥ አይገኝም ኋከ ከኳ እከ ኋከከ እ በ ከ በ ከከ «ከ ሆዐ ከኳ ከ ጀቪቨዐዕ ዐ ለያዐ ህ ላከበከ ነክ ል ፐክፀ ሀሀዐዘ ከ የኹዙከት መጽሐፍ ከላይ የጠቀስናቸው ማስረጃዎች አንደሚያረጋግጡት ቁርአን በብዙ የእርማት ሥራዎች ውስጥ አልፎ አሁን ያለውን መልከ ቢይዝም ነገር ግን በሙስሊሞች ዘንድ እንከን አልባ የአላህ ቃል ተብሎ ታምኖበታል ስለዚህ አንድ አውነተኛ ሙስሊም በውስጡ የሚገኙትን ትዕዛዛትና መመሪያዎች ለመፈፀም የተቻለውን ሁሉ ያደርጋል ነገር ግን በመጽሐፉ ውስጥ የሚገኙት ብዙ ትዕዛዛትና ትምህርቶች ፍቅርን መቻቻልንና ሰላምን ከመስበከ ይልቅ ጥላቻን አለመቻቻልንና ነውጠኝነትን ስለሚያስተምሩ ቁርአንን አጥብቀው የሚይዙ ብዙ ሙስሊሞች ከሌሎች ጋር በሰላም ለመኖር ከመቸገር አልፈው ጥቃቶችን እስከመፈፀም ይደርሳሉ ከመጽሐፍ ቅዱስ ጋር ሲነፃፀር ቁርአን ትልቅ ሊባል የሚችል መጽሐፍ አይደለም ነገር ግን በውስጡ የሚገኙት የሰይፍ ጥቅሶች አጅግ ብዙ ናቸው በጦር ዘረፋ አልአንፋል በመሐመድ የጦርነት ውሎ ሱረት አልአሕዛብ ሰዎችን ከአገር በማባረር አልሐሽር በጦርነት ሰልፍ አስሶፍ እና በመሳሰሉት የተሰየሙ ምዕራፎች በውስጡ ይገኛሉ ብዙ ጥቅሶቹ የሌሎች እምነቶችን አስተምህሮዎች በተለይም ደግሞ ከርስትናንና ይሁዲን የሚያወግዙና የሚያንቋሽሹ እንደመሆናቸው መጠን አንድ ሙስሊም የሌሎችን እምነት ሳይነካና ሳይነቅፍ የራሱን ብቻ መከተል አስቸጋሪ ይሆንበታል የቁርአን መከፈቻ በሆነው አልፋቲሃ ተብሎ በሚጠራው ምዕራፍ ሰባተኛው ቁጥር ላይ እንዲህ የሚል ቃል ተጽፎ እናነባለን የነዚያን በነርሱ ላይ በጎ የዋልከላቸውን በነሱ ላይ ያልተቆጣህባቸውንና ያልተሳሳቱትንም ሰዎች መንገድ ምራን በሉ በመሐመድ ትውፊቶች መሠረት አላህ የተቆጣባቸው ሰዎች አይሁድ ሲሆኑ የተሳሳቱት ደግሞ ከርስቲያኖች ናቸው ሙስሊሞች ይህንን ጸሎት በቀን አሥራ ሰባት ጊዜ ይደግሙታል ይህንንም ሲያደርጉ አይሁድ በአምላከ ቁጣ ሥር ያሉና ከርስቲያኖች ደግሞ የተሳሳቱ መሆናቸውን ያውጃሉ ማለት ነው ይህ ደግሞ አንድ ሙስሊም ዕድሜ ልኩን ሳያቋርጥ ስለ ሌሎች እምነቶች ተከታዮች እያሰበና እምነታቸውን እየነቀፈ አንዲኖር ያደርገዋል እንዲህ ዓይነት ጥቅሶች እስካሉ ድረስ ሙስሊሞች የሌሎችን እምነት ሳይነኩ መኖር አይቻላቸውም ሱቫ በአንድ ወቅት መሐመድ ከቁርአን ጋር የተካከለ ነገር ከአላህ መቀበላቸውን ተናግረው እንደነበር በእስላማዊ ትውፊቶች ውስጥ ተዘግቦ እናገኛለን ቁርአንና ከእርሱ ጋር አኩል የሆነ ሌላ ነገር ሱና ተሰጥተውኛል። ነ ዐ ክፀ ዐርፀ ከአነዚህ ትርጉሞች አንደምንረዳው በእስልምና ውስጥ ጂሃድ በአመዛኙ የትጥቅ ትግልን የሚያመለከት መሆኑን ነው ነገር ግን ሰላማዊ የጂሃድ ዓይነቶች ተብለው የሚጠቀሱም አሉ የሸሪኣ ሕግ የሚከተሉትን የጂሃድ ዓይነቶች ይዘረዝራል ጂሃድ ቢል አልሊሳን በምላስ ስብከት እወጃ ከርከር ውይይት ወዘተ የሚደረግ ጂሃድ ዐጂሃድ ቢል አልቀለም በብዕር ጽሑፍ ሕትመት የመገናኛ ብዙኃን ወዘተ የሚደረግ ጂሃድ ዐጂሃድ ቢል ሒጅራ በስደት የሚደረግ ጂሃድ ወደ ውጪ አገራት ወይንም ከከተማ ወደ ከተማ የሚደረግ ሊሆን ይችላል ሮጂሃድ ቢ አልመል በገንዘብ የሚደረግ ጂሃድ ዐጂሃድ ቢ አል ነፍስ በአንድ ሰው ማንነት ነፍስ ውስጥ ከፉን ለማሸነፍ በግል የሚደረግ ትግል ሮዐጂሃድ ቢ ሮ ነፈስ በአንድ ሰው አካል የሚደረግ ጂሃድ ራስን መሰዋት ከላይ የተዘረዘሩት የጂሃድ ዓይነቶች ተመጋጋቢዎች ሲሆኑ አምስቱ ጂሃዶች ለአካላዊ ጂሃድ ቅዱስ ጦርነት ወይም ተጋድሎ ቅድመ ዝግጅቶች ናቸው ሌሎቹን ለጊዜው እንለፋቸውና በቀጥታ አካላዊውን ጂሃድ እንመልከት ልዩ መግለጫ እስካልተሰጠ ድረስ ከዚህ በኋላ ጂሃድ ስንል አካላዊውን የጂሃድ ዓይነት ለማመልከት ነው ጂዛጽ በኸቢዱዎች ዘመገ የሱኒ ሙስሊሞች በትከከል የተመሩ የሚሏቸውና የመሐመድን የጂሃድ ውርስ ያስቀጠሉ አራት ኸሊፋዎች ነበሩ ስቡበከር ሏጂቅ የእስልምና መስረች የሆኑት መሐመድ በ ባልተጠበቀ ሁኔታ የህልፈታቸው ዜና እንደተሰማ ከመጀመርያዎቹ ሙስሊሞች መካከል አንዱ የሆኑት አማቻቸው አቡ በከር የሙስሊሙን ኡማ የማረጋጋት ኃላፊነት በትከሻቸው ላይ ወደቀ አቡ በከር ከመካ የስደት ዘመን ጀምሮ በታማኝነት መሐመድን የተከተሉ የልብ ወዳጃቸው ነበሩ የመሐመድ ጨቅላ ሚስት የአይሻ አባትም ነበሩ የመሐመድ ሞት ድንገተኛ ስለነበረና የእሳቸውን ቦታ ሊረከብ የሚችል ሰው ስላልተዘጋጀ በሕዝበ ሙስሊሙ ዘንድ ካላቸው ተሰሚነት የተነሳ አዛውንቱ አቡበከር የመጀመርያውን የኸሊፋነት ሥልጣን ተረከቡ በሥልጣን ዘመናቸው የሚከተሉትን ጂሃዳዊ ተልዕኮዎች ፈፅመዋል ነኣ በመሐመድ የጂሃድ ሠራዊት ተገደው የሰለሙ ብዙ ሕዝቦች ከህልፈታቸው በኋላ እስልምናን በመተው ወደ ኋላ ተመልሰው ነበር ሌሎች ደግሞ ያለፍቃዳቸው እንዲከፍሉ የተጫነባቸውን ዘካት አቋርጠው ነበር አበበከር እስልምናን የተውትን እነዚህን ሕዝቦች ጂሃድን በማወጅ ወደ እስልምና እንዲመለሱ አድርገዋል ዘካትንም እንዲከፍሱ አስገድደዋቸዋል ላ የእስላም ጦር ለመጀመርያ ጊዜ ወደ ውጪ አገራት በመዝመት ጂሃዳዊ ወረራዎችን የፈፀመውም በአቡ በከር ዘመን ነበር በውጤቱም ከሞላ ጎደል የክርስቲያን ግዛቶች የነበሩት ኢራቅና ሦርያ ሰልመዋል መሐመድ ሕይወታቸው ያለፈው በኸይበር ጦርነት ወቅት አንዲት አይሁዳዊት ሴት ባበላቻቸው መርዝ ምከንያት መሆኑን እስላማዊ ትውፊቶች ይጠቁማሉ ከ ሃአከ ጀክዉርሃርዐ ኬር ህሆህህፔሆርርከከሃልከ ኩር ሲብኑበ ኸጣብ ዑመር የመሐመድ አማካሪና የቅርብ ወዳጅ የነበሩ ሲሆን የመሐመድ ሚስት የሐፍሳ አባትም ነበሩ በአገዛዝ ዘመናቸው የሚከተሉትን ጂሃዳዊ ተግባራት ፈፅመዋል ላ ሠራዊት በማደራጀት በአቡበከር የተጀመረውን የጂሃድ ወረራ አጠናከረው ቀጥለዋል በዚህም መሠረት ኢራቅ ኢራን ሦርያና ፍልስጥኤም ጠንካራ የአስላም ይዞታዎች እንዲሆኑ አድርገዋል በእስልምና አስተዳደር ስር የወደቁትን አገራት አስልምና ብሔራዊ ኃይማኖት አንዲሆንና በሸሪኣ እንዲተዳደሩ አድርገዋል ደቡባዊ ሕንድን በመዝለቅ አንዲሁም በምዕራብ በኩል ኑብያን ሱዳንን በእስልምና ቁጥጥር ስር አድርገዋል ሰሜን አፍሪቃን ሙሉ በሙሉ በእስልምና ቁጥጥር ስር አድርገዋል በየአገራቱ የሸሪኣ ፍርድ ቤቶችን በማቋቋም ዳኞችን ሾመዋል የፖሊስ ኃይልና ወህኒ ቤቶችን አቋቁመዋል ባልሰለሙት ሕዝቦች ላይ በከርስቲያኖችና በአይሁድ ላይ ከፍተኛ ግብር ጥለዋል ላ ከርስቲያኖችና አይሁዶች ከአረብያ እንዲባረሩ አድርገዋል ጓላ እስላማዊ የመንግሥት አስተዳደርን በየአገራቱ በመዘርጋት ከአስር ሺህ በላይ መስጊዶችንና አስላማዊ ትምህርት ቤቶችን አቋቁመዋል ጓላ በኢየሩሳሌም መስጊድ አስገንብተዋል ላ በመጨረሻም በአንድ ባርያ ተገድለዋል ቀጣዩን ኸሊፋ እንዲመርጡ ኮሚቴ አቋቁመው የነበረ በመሆኑ በኮሚቴው ምርጫ መሠረት በኡሥማን ተተኩ እክፎዩህ ነሃሃዐ ዩክርሃር ህህዝህዝህበዩሂሆህሆከርሃርደ ህ ከ ዚከ ኩሥጣገ ኪብዝኑ ከዱገ ኡሥማን ወደ ኢትዮጵያ ከመጡት ሙስሊም ስደተኞች መካከል አንዱ የነበሩ ሲሆን የመሐመድን ልጅ ሩቂያን አግብተው ነበር ቁርአንንም መልከ ለማስያዝ ባደረጉት ጥረት ይታወቃሉ የኡሥማን ሥልጣን ላይ መውጣት የመሐመድ አማችና የአጎታቸው ልጅ በነበሩት በአሊ ደጋፊዎች ዘንድ ቁጣን ቀስቅሶ ነበር በዚህም ሳብያ የሥልጣን ዘመናቸውን ያሳለፉት በተቃውሞ ቢሆንም የተለያዩ ጂሃዳዊ ተግባራትን ፈፅመዋል ጓ ባህር ኃይል በማቋቋም ብዙ አገራትን ተዋግቷል ኢራን ትንሹ ኢስያ አፍጋኒስታን የሶቭዬት ህብረትን የተወሰነ ከፍል ሩቅ ምስራቅ አገራትን እስፔንን በከፊል ሰሜን አፍሪቃን ሙሉ በሙሉ በቁጥጥር ስር አውለዋል ላ ቢዛንታይኖች የተነጠቋቸውን ግዛቶች ለማስመለስ ያደረጉትንም ጥረት አምከነዋል ላ በመጨረሻም ኡሥማን በቤታቸው ሳሉ በተቃዋሚዎቻቸው ተገድለዋል ስሲ ሲቭኑ ስኩጧሲቭ አሊ የመሐመድ የአጎት ልጅና የልጃቸው የፋጢማ ባል ነበሩ በትከከል የተመሩ ከሚባሉት የሱኒ ኸሊፋዎች መካከል የመጨረሻው ሲሆኑ በሺኣ ሙስሊሞች ዘንድ ደግሞ የመጀመርያው ኸሊፋ ተደርገው ይታሰባሉ የአሊ ዘመነ ሥልጣን በእርስ በርስ ጦርነትና በአመፅ የሚታወቅ ቢሆንም ሲጠቀሱ የሚችሉ ጂሃዳዊ አንቅስቃሴዎች ነበሩ ኣ አሊ ከተቡክ ጦርነት በስተቀር በመሐመድ ሕይወት ዘመን በተደረጉት ጂሃዶች ሁሉ ላይ ተሳትፈዋል ላ የባሕር ኃይላቸውን በመጠቀም ሕንድ ድረስ በመዝለቅ ተዋግቷል ኣላ የተወሰኑ የአፍጋኒስታን ከልሎችንም አስልመዋል በር ሾክርሃር ሄሆሂህፒሆበርፀክርሃርክክቨርዩሀር ሽበኸቸለጅ የመጀመርያጀጡ ከስሳጣዊ የሽብር ከገጃ የአሊ ሥልጣን መያዝ የሦርያ አስተዳዳሪ በነበሩት በሙአዊያ ዘንድ ተቃውሞን አስነስቶ ነበር መቃቃሩ እጅግ ስለከፋ አስላማዊውን ግዛተመንግሥት ከጥፋት ለመታደግ ሁለቱንም መሪዎች ከሥልጣን በማስወገድ ሙስሊሞችን ሁሉ ሊያስማማ የሚችል መሪ መምረጥ አንደሚያስፈልግ በአሊ ተወካዮችና በሙአዊያ ተወካዮች ከስምምነት ላይ ስለተደረሰ ሁለቱንም መሪዎች ከሥልጣን ለማስወገድ ተስማሙ የአሊ ተወካዮች ቃላቸውን በመጠበቅ አሊን ከሥልጣን አወረዷቸው የሙአዊያ ተወካዮች ግን ቃላቸውን አጠፉ ከዚህ የተነሳ የሙስሊሙ ማሕበረሰብ ለሁለት ተከፈሰ የአሊ ተከታዮቹ ሺኣዎች ተብለው ሲጠሩ የሙአዊያ ደግሞ ሱኒዎች ተባሉ በዚህ መሀል የሙስሊሙን ማህበረሰብ መለያየት ያልወደደና አስልምና በነቢዩ ዘመን ከነበረው ይዘቱ መለወጡን ያመነ አልኸዋሪጅ የተሰኘ አንጃ በ ከሺኣ ተገንጥሎ ተቋቋመ ይህ ቡድን ሙስሊሙን ኡማ መልሶ አንድ ለማድረግ ሁለቱንም ባላንጣ መሪዎች መግደል አስፈላጊ አንደሆነ ስላመነ አሊን ገደላቸው እልኸዋሪጅ ዛሬ ለሚገኙት ብዙ የሸብር ቡድኖች ሞዴል ሲሆን የመጀመርያው እስላማዊ የሸብር አንጃ አንደሆነ መናገር ይቻላል የሽሰኸቸልጅ ከምነቶች እልኸዋሪጅ የአረብኛ ቃል ሲሆን የሚወጣ አንደማለት ነው እነዚህ ቡድኖች በሸሪኣ ሕግና በነቢዩ ሱና ከማይተዳደሩ መንግሥታት አገዛዝ ስር እንደወጡ የሚናገሩ ሲሆን ለነዚህም መንግሥታት መታዘዝ እንደማያስፈልግም ያምናሉ ብር ጀክርሃርዐ ዝሃዝሆዝርፀክርሃር ህቨርከር እኋዢ ዐዐ ዐ ዐ ከሌሎች ለየት የሚያደርጓቸው አበይት አስተምህሮዎቻቸው የሚከተሉት ናቸው ላ ከአላህ ሕግ ጠሸሪላ ውጪ ሌላ ሕግ መኖር እደሌለበትና እንደማያስፈልግ ፅኑ እምነት አላቸው የተወሰኑ የመሐመድ ሰሃቦችን ጨምሮ ብዙ ኢማሞችንና ሙስሊም ሲቃውንትን በከሃዲነት ይፈርጃሉ ሙስሊሞች ሁሉ ከቁርአን ጋር በማይስማሙ መሪዎች ላይ ሙስሊሞች ቢሆኑም ባይሆኑም ለሚታወጅ የጂሃድ ጥሪ ምላሽ መስጠት አለባቸው ይላሉ በጂሃድ ውስጥ የማይሳተፍ ማንኛውም ሰው በከሃዲነት ይፈረጃል አዛሪቅ የተሰኙት የኸዋሪጅ ንዑስ ቡድን አባላት የከሃዲያን ሴቶችና ህፃናት መገደል እንዳለባቸው ያምናሉ ሙስሊሞች የከሃዲያንን ሴቶች ህፃናትና ንብረት ሁሱ የራሳቸው የማድረግ መብት አላቸው በማለት ያምናሉ እስልምናን የበላይ ለማድረግ በሚደረግ ተጋድሎ ነፍሰ ገዳይነትን ከህደትን አለመተማመንን አና ታማኝነት ማጉደልን የአስልምና ጠንካራ ከፍል አድርገው ይቆጥራሉ በዚህ ስም ራሳቸውን የሚጠሩ ቡድኖች በዓለም ዙርያ እንደሚገኙ የሚታወቅ ሲሆን በአገራቸንም ውስጥ በጅማ ዞን አካባቢ ለደረሱት ጥቃቶች መንግሥት እነዚህን ቡድኖች ተጠያቂ ማድረጉ የሚታወስ ነውኝ ኮከርእ ፐዩ ወኩ ሶብ ያሀዐሀዐ ፐስፀ ርክከፀዐዘ ያዩዐ ዐህዖዐቭር ዐፀዐር ኛፀ ጾ ከክርስቲያኛችቫ ከስደኩጅ ሳጾ የተመዘዘ ስደዷ ጂዛድ እስልምና ከተመሠረተበት ጊዜ ጀምሮ በመጽሐፉ ሰዎች ላይ የደረሰውን ሰቆቃ በነዚህ ጥቂት ገፆች ዘርዝሮ መጨረስ የማይታሰብ ነው ታሪከን መለስ ብለን የቃኘን አንደሆነ የአስልምና ሰይፍ በክርስቲያኖችና በአይሁድ ደም የሰከረ መሆኑን ማየት እንችላለን ዛሬም ድረስ ትኩስ ደም ከሰይፉ ላይ ይንጠባጠባል አከጠከዘጅ ቪስደኩድጽ ባደ የዬቨሙጡት ገ ከአስልምና በፊት ብዙ የአይሁድ ማሕበረሰቦች በአረብያ ውስጥ ለብዙ ከፍለ ዘመናት ኖረዋል ጥንካሬያቸው ሲታሰብ በወታደራዊ ኃይል ሳይደራጁ እነዚህን ማሕበረሰቦች መጋፈጥ ጥፋትን መጋበዝ በመሆኑ መሐመድ ምቹ ጊዜ እስኪመጣ ድረስ በተቻለ መጠን እነርሱን አሳምኖ ከጀርባቸው ማሰለፍን ቀዳሚ ምርጫ አድርገው ነበር በመገለጦቻቸው አሞጋግሶ ኩራት እንዲሰማቸው በማድረግ ለእስልምና ልባቸውን ማስከፈት የመጀመርያው ዘዴ ሲሆን ስለ አይሁድ ደግ ደጉን የሚናገሩት የቁርአን ከፍሎች ወረዱ የተባሉት በዚያን ጊዜ እንደነበር ይነገራል የእስራኤል ልጆች ሆይ። » ይላሉ «ምሥራቁም ምዕራቡም የአላህ ነው የሻውን ሰው ወደ ቀጥተኛው መንገድ ይመራል» በላቸው ያችንም በርሷ ላይ የነበርከባትን አቅጣጫ መልከተኛውን የሚከተለውን ሰው ወደ ከህደት ከሚመለሰው ሰው ልናውቅ ልንገልጽ እንጅ ቂብላ አላደረግናትም የፊትህን ወደ ሰማይ መገላበጥ በእርግጥ እናያለን ወደምትወዳትም ቂብላ እናዞርሃለን ስለዚህ ፊትህን ወደ ተከበረው መስጊድ ወደ ካዕባ አግጣጫ አዙር የትም ስፍራ ብትኾኑም ስትሰግዱ ፊቶቻችሁን ወደርሱ አግጣጫ አዙሩ የላም ምዕራፍ ፁ ከአይሁድ ወገን የሆኑ ሰዎች በአላህ ተረግመው ወደ ዝንጀሮነትና ወደ አሳማነት እንደተቀየሩ የሚናገሩ የቁርአን ጥቅሶች ወረዱተባለ አይሁድንና ክርስቲያኖችን ተዋርደው ግብርን ጂዝያ አስኪከፍሉ ድረስ መዋጋት እንደሚያስፈልግም ተነገረ ፅንፈኛ ሙስሊሞች አይሁዶችን ብዙ ጊዜ አሳማ ኸንዚር በማለት ሲጠሩ መስማት የተለመደ ነው ከጠጠጩጩ በመሐመድ ዘመን ብዙ ጠንካራ የአይሁድ ጎሣዎች በአረብያ ይኖሩ ነበር ነገር ግን በመሐመድ የተደራጀው የጂሃድ ጦር በቃላት ሊገለፅ የማይችል ግፍ ፈጽሞባቸዋል ለአስከፊ ሰቆቃም ዳርጓቸዋል በኒ ቸደኑቻስ መሐመድ በበድር ጦርነት ላይ ድልን በመቀዳጀታቸው ምከንያት በሠራዊታቸው ዘንድ የነበረው ወኔ ከፍ ብሎ ነበር በኒ ቀይኑቃዕ በመዲና ከተማ ጠረፍ ላይ የሚኖሩ የአይሁድ ጎሣ ነበሩ ወርቅ በማንጠር ሥራ ስለሚተዳደሩ ባለጠጎች መሆናቸው አልቀረም መሐመድ በቅርቡ በበድር ጦርነት ካሸነፏቸው ቁረይሾች ጋር አብረዋል በሚል ሰበብ ነገር ይፈልጓቸው ጀመር በአንዲት ሙስሊም ሴትና በአንድ አይሁዳዊ ወንድ መካከል በተፈጠረ ግጭት ሌላ ሙስሊም ወንድ አይሁዳዊውን በመግደሱና አይሁድም ሙስሊሙን ሰው በመግደላቸው ምክንያት መሐመድ ሠራዊት በማዝመት አስከበቧቸው ቀይኑቃዎች አብደላህ ቢን ኦበይ ከተሰኘ የኸዝራጅ ጎሣ መሪ ጋር ወዳጅነት ስለነበራቸው ሊታደጋቸው ሊመጣ እንደሚችል በመገመት ከበባውን ተቋቁመው ቆዩ ነገር ግን አብደላህ በጊዜ ሊደርስላቸው ስላልቻለ ኃይላቸው ተሟጦ ተረቱ መሐመድም እጆቻቸው ወደ ኋላ ታስረው ከምሸጋቸው እንዲወጡ አዘዙ ለመገደልም በእዝነቱ ነቢይ ፊት ቀረቡ ነገር ግን አብደላህ በአሥራ አንደኛው ሰዓት በመምጣት መሐመድን በብርቱ ስለለመናቸው ከተደገሰላቸው ጭፍጨፋ አመለጡ ጭንቅላቶቻቸውን ከመቆረጥ ቢተርፉም ንብረታቸውን ተዘርፈው ከአገር ከመባረር ግን ሊተርፉ አልቻሉም ከበኒ ቫዲር መሐመድ ከዚህ የአይሁድ ጎሣ ጋር በሰላም ለመኖር የሰላም ውል ገብተው ነበር ወታደራዊ ከንዳቸው ከፈረጠመ በኋላ ግን ቃል ኪዳን አፍርሰው ከመካውያን ጋር አብረዋል እንዲሁም ነቢዩን ለመግደል ከመዲና አስመሳዮች ጋር ሀቧ ክፀ ዐ ለህዐዐ » አሚረዋል የሚል ምከንያት በመፍጠር ሰኔ ዓም ጦራቸውን አዘመቱባቸው ሙስሊም ጂሃዳውያንም የአይሁድን ንብረት ማጥፋትና የፍራፍሬ ተከሎቻቸውን መቁረጥ ተያያዙ በንብረታቸው ላይ የደረሰው ውድመት ወኔያቸውን ስለሰለበ አይሁድ እጅ ከመስጠት ሌላ ምርጫ አልነበራቸውም በእስላማዊ ትውፊቶች መሠረት ከሁለት ወይም ከሦስት ሳምንታት ከበባ በኋላ ነበር የተረቱት መሐመድ ባስቀመጡት ቅድመ ሁኔታ መሠረት የጦር መሣርያዎቻቸውን በማስረከብ ከአገር ለመሰደድ ተስማሙ የሚወዷትን የመዲናን ከተማ በመልቀቅ ባዶ እጃቸውን አግር ወደመራቸው ሄዱ ሙስሊም ጂሃዳውያንም ንብረታቸውን ዘረፉ መሬታቸውንም ተከፋፈሉ በኒ ቁርዛ በኒ ናዲር ላይ ጥቃት በተፈፀመ ጊዜ በኒ ቁረይዛ ከመሐመድ ጋር የሰላም ስምምነት አለን በሚል አጉል ታማኝነት ሳይረዷቸው ቀሩ እነሆ የእነርሱም እጣ ከሁለት ዓመታት በኋላ ደረሰ መሐመድ ወታደሮችና ፈረሰኞችን በማስከተል ድንገት በማለዳ ተከሰቱ ከሁለት ወይም ከሦስት ሳምንታት በኋላ በኒ ቁረይዛ አጅ ሰጡ ሴቶችና ህፃናትን ጨምሮ ቁጥራቸው ወደ ይሆን ነበር ወንዶቹ ከሴቶችና ከህፃናት ተለይተው አጆቻቸው ወደ ኋላ ታስሮ እንዲቀርቡ ተደረገ የአዝነቱ ነቢይም ሰቆቃቸውን በመመልከት ሀሴት ያደርጉ ነበር ከዝያም ፍርዳቸው ምን መሆን እንደሚገባው ይወስን ዘንድ ሰዓድ ኢብን ሙኣዝ የተሰኘ ሰው ዳኛ አድርገው ሾሙ ኢብን ሙኣዝ በወቅቱ በአንድ አይሁዳዊ በተወረወረ ቀስት ቆስሎ ስለነበር ልቡ በበቀል ተሞልቶ ነበር ይህንንም አጋጣሚ በብዙዎች ላይ የሞት ፍርድ ለመፍረድ ተጠቀመበት ከሰባት መቶ እስከ ስምንት መቶ የሚገመቱ አይሁድ ወንዶች እጆቻቸው ታስረው ወደ መዲና የገበያ ቦታ እንዲመጡ ተደረገ ሙስሊሞች ሌሊቱን ጉድጓድ ሲቆፍሩ ከ እነዚህ አይሁድ በጭንቀት ውስጥ ሆነው ምህረትን ይለምኑ ነበር በሚቀጥለው ቀን ማለዳ ነቢዩ ከአጃቢዎቻቸው ጋር በመምጣት ተቀመጡ የሞት ፍርድ የተፈረደባው አይሁድም ስድስት ስድስት ሆነው ወደ ጉድጓዱ እንዲቀርቡ ተደረገ አንገታቸውን በጉድጓዱ አፋፍ ላይ አድርገው አንዲተኙ ከተደረጉ በኋላ ሁላቸውም በሰይፍ ታረዱ ኮየኸጾቪበር ዉፍሴጹ ኸይበር በአረብ በረሃ ውስጥ የሚገኝ አካባቢ ቢሆንም በልምላሜው ይታወቅ ነበር የብዙ ምንጮች መገኛ በመሆኑ ምከንያት ፍሬ የሚያፈሩ ዛፎችም በብዛት ይገኙበት ነበር በመስከረም ወር ዓም መሐመድ የጂሃድ ሠራዊት አስከትለው ድንገት ከተፍ አሉ አይሁድ ለየዕለት ሥራዎቻቸው ማለዳ ሲነሱ በእዝነቱ ነቢይ የሚመራው የጂሃድ ሠራዊት እንደ ደራሽ ውኅ ፈሰሰባቸው ወንዶች የራሳቸውንና የቤተሰባቸውን ሕይወት ከዚህ ምህረት የለሽ የሰባተኛው ከፍለ ዘመን የሽብር ሠራዊት መቅሠፍት ለመታደግ በብርቱ ቢጋደሉም ተመጣጣኝ አቅም ስላልነበራቸው ተረቱ መሪያቸው የነበረው ወጣቱ ኪናናም ተያዘ መሐመድ ኪናና ባለጠጋ መሆኑን ያውቁ ነበር በሠርጉ እለት ብዙ የወርቅ ስጦታ እንደተቀበለና ለመካ ነዋሪዎችም እንደሚያበድር መረጃ ነበራቸው ነገር ግን የወርቁን ማስቀመጫ የት አንደደበቀ ስላላወቁ ለማውጣጣት ዙበይር የተሰኘ አጃቢያቸው እርሱንና የአጎቱን ልጅ እንዲያሰቃያቸው ትዕዛዝ ሰጡ ዙበይርም በዝርግ ብረት እሳት ደረታቸው ላይ በማስቀመጥ ከፉኛ አሰቃያቸው በመጨረሻም ንብረቱ የት እንደተደበቀ ከተናገሩ በኋላ የእዝነቱ ነቢይ እንዲታረዱ አዘዙ ሁለቱም የእስላም ካራ ሰለባዎች ሆኑ ኪናና ሳፊያ የተሰኘች መልከ መልካም ሚስት ነበረችው ከ ከጸጸጽ መሐመድም የገ ዓመቷን ወጣት ሚስታቸው ትሆን ዘንድ ወሰዷት ከሞት የተረፉትም አይሁድ የዚማ ቃል ኪዳን በመግባት ባርያዎች ተደረጉ የዚማ ቻበ ኪጻገ የኸይበር ጦርነት ሙስሊሞች እስከ ዛሬ ድረስ ከአይሁድና ከክርስቲያኖች ጋር ላላቸው ግንኙነት መሠረት የጣለ የታሪከ ከስተት ነበርፊ መሐመድ በኸይበር ወረራ ወቅት በሕይወት የተረፉትን አይሁድ ሃይማኖታቸውን ይዘው እንዲቆዩ የፈቀዱላቸው ቢሆንም ያንን ማድረግ ይቸሉ ዘንድ አንድ ቃል ኪዳን አስገብተዋቸው ነበር ይህ ቃል ኪዳን የዚማ ቃልኪዳን ወይም የመገዛት ቃልኪዳን በመባል ይታወቃል ዚማ የሚለው ቃል ዝማ ከሚል የአረብኛ ግሥ የተገኘ ሲሆን ከፉ ጠባይን በተመለከተ መውቀስ ምስጋና መንፈግ ስህተትን ፈልጎ ማግኘት መገምገም ማሔስ የሚሉ ትርጉሞች አሉት የማመስገን ተቃራኒ ነው ዚማ ጥፋት ወይም ስህተትን ከመፈፀም የተነሳ የሚመጣ ተጠያቂነትን የሚያመለከት ሲሆን ቢፈርስ ወይም ቢጣስ ቃል ኪዳን አፍራሹን ወገን ተጠያቂ ሊያደርግ የሚቸል ስምምነትን ወይም ቃል ኪዳንን ለማመልከት ጥቅም ላይ ይውላል ስምምነቱን የሚፈርሙ ሰዎች ደግሞ ዚሚ በመባል የሚታወቁ ሲሆን የገቡትን ቃል ኪዳን አስካላፈረሱ ድረስ ሕይወታቸው በሕግ ይጠበቃል ዚሚዎች የመጀመርያ የሚገቡት ውል ለሙስሊሞች እንደ ደም ካሳ የሚቆጠር ጂዝያ በመባል የሚታወቅ ግብር መከፈል ነው ይህ ግብር የሚከፈለው ሕይወትን ለማቆየት ነው ሙስሊሞች ግብሩን የሚቀበሉት እንደ ተጎጂ አካል በመሆን ነው ማለትም አንድ ጂሃዳዊ ከርስቲያኑን ሲገድል የገደለውን ሰው ንብረት ሚስትና ልጅ የራሱ የማድረግ ከ እ ህ ፐስፀ ፐክሀ ርስዐርፎ ሀፎፀዐፀ ዐበፀ ያገፕፀሀፀዐዐዘቄ ዕድል ይኖረዋል ነገር ግን ካልገደለው ይህንን ጥቅም በማጣት ተጎጂ ስለሚሆን የጉዳት ካሳ ሊከፈለው ይገባል ማለት ነው በሌላ አባባል ጂዝያ የሚከፈለው ሙስሊሞች ከገዛ ራሳቸው ዚሚውን አንዲጠብቁት ነው የሚከተለው የቁርአን ጥቅስ ስለ ጂዝያ ከፍያ የሚናገር ነው ከእነዚያ መጽሐፍን ከተሰጡት ሰዎች አይሁድና ከርስቲያኖችን ለማመልከት ነው እነዚያን በአላህና በመጨረሻው ቀን የማያምኑትን አላህና መልከተኛው እርም ያደረጉትንም እርም የማያደርጉትንና እውነተኛውንም ሃይማኖት የማይቀበሉትን እነርሱ የተዋረዱ ኾነው ግብርን በአጆቻቸው አስከሚሰጡ ድረስ ተዋጉዋቸውቻ የንስሐ ምዕራፍ መሐመድ ዚሚዎች እንዳይገደሉ አጥብቀው ከልከለዋል ምከንያቱን ሲናገሩ ደግሞ የሙስሊሞች የገቢ ምንጭ ስለሆኑ እንደሆነ ገልፀዋል በሸሪኣ ሕግ መሠረት ሴቶች ድኾቹች ህሙማንና አቅመ ደካሞች ጂዝያን እንደማይከፍሉ ቢነገርም ነገር ግን ከአርመንያ ከሦርያ ከሰርብያና ከአይሁድ የተገኙ ምንጮቹ አንደሚመሰከሩት ህፃናት መበለቶች ወላጅ አልባዎችና ሙታን እንኳ ሳይቀሩ ጂዝያ መከፈል ይጠበቅባቸው ነበር የዚሚ ማሕበረሰቦች ከጂዝያ በተጨማሪ የሚከፍሏቸው ብዙ የግብር ዓይነቶች ነበሩ ሙስሊሞች ለንግድ ወይም ለመጓጓዣ የሚከፍሏቸው ሌሎች ቀረጦች በሙሉ ዚሚዎች በእጥፍ እንዲከፍሉ ይደረጋል በጦርነት ምክንያት የሚወጡትን ወጪዎች ለማካካስ ሙስሊም ገዢዎች የዚሚ ማሕበረሰቦች የሚበዘበዙባቸውን » ከከ ህዚከ ፐከዩ ዐ ፀ ከ ዐ ዐ ነነኋ ሃዐ እ ኛዩፒ ዐዐ ቀከዘገፎጩዐር ሃስፀፀ ርክሯዐክዐዘ ርዐዐፀ ጉፋ ስልቶች ይነድፉ ነበር ሙስሊም ሽፍቶችና አማፅያን ደግሞ ግለሰቦችን አፍኖ በመውሰድ ወጆ የማስለቀቂያ ከፍያ አንዲከፈል ያስገድዱ ነበር ብዝበዛውን መቋቋም ካለመቻላቸው የተነሳ ብዙ ከርስቲያኖች ልጆቻቸውን ለባርነት አስከመሸጥ ደርሰዋል የዚማ ቃል ኪዳን እጅግ አዋራጅና ዘግናኝ ገፅታዎች አሉት ኮየጂዝጀ ስከዱፍዷበ ሥርዓት « ግብር በሚከፈልበት ቀን በቆሻሻ በተሞላ ዝቅተኛ ቦታ እንዲቆሙ ይደረጋል «ሬኔ ዚሚው የመጓጓዣ አንስሳትን በመጠቀም ሳይሆን በእግሩ እየሄደ ወደ ቦታው መምጣት አለበት አንዳንድ ምንጮች በእጁና በጉልበቱ እየዳኸ መምጣት አንዳለበት ይናገራሉ « ተቀባዩ በመቀመጥ እርሱ ግን በመቆም ከፍያውን መፈፀም ይኖርበታል ተቀባዩ ከእርሱ በላይ ከፍ ብሎ ይቀመጣል « ዚዒሂው ወዲያና ወዲህ ከፉኛ ይገፈታተራል እንዲፈራና አእንዲርበተበትም ይደረጋል ይዋረዳል «ሬኔ ግብር ተቀባዩ በእጁ ላይ ጅራፍ ይይዛል «ሬኔ ዚሚው ለምን እዛ አንደተገኘ የሚያውቅ ቢሆንም እንዲከፍል ቀጭን ትዕዛዝ ይሰጠዋል «ሬኔ ድብደባ ይፈፀምበታል «ፍሬ» ሲገደል እየተወሰደ እንዳለ ምርኮኛ ልብሱን በመያዝ ወይም አንገቱ ላይ ገመድ ታስሮ በመጎተት ጎሮሮው ታንቆ ወደ ፊት እንዲደፋ ይደረጋል «ኔ ልከ አእንደሚሰየፍ ሰው ወይም አንደሚታረድ ሰው ማጅራቱ ላይ ወይም ደግሞ ጎሮሮው ላይ ይመታል በሰይፍ የእርድ ምልከት ይደረጋል « ከጸ «ኔ ፀጉሩን ከግንባሩ አካባቢ አንዲቆርጥ ይታዘዛል ይህም የሚደረገው አንገቱን ከመቆረጥ መትረፉን እንዲያስታውስ ነው «ፍሬ» ሌላው አንገትን የመቆረጥ ምልከት የብረት ማነቆ በአንገት ላይ ማጥለቅ ነው « እንደሚሰየፍ ሰው ጢሙ ተይዞ ይጎተታል « ራሱ ሳይ ቆሻሻ ይጣልበታል « ሙስሊሙ ሰው የዚሚው አንገት ላይ ይቆማል «ሬኔ ከፍያውን ከፈፀመ በኋላ ከሰይፍ ማምለጡን ለማመልከት ወደ ጎን ተገፍትሮ እንዲያልፍ ይደረጋል «ሬኔ የከፈሉበትን ደረሰኝ ይዘው የማይንቀሳቀሱ ወይም የጣሉ ዚሚዎች ሕይወታቸውን ለከፍተኛ አደጋ ያጋልጣሉ የዚሚ ገዲታዎች ምፍ በእስልምና ስር ባለ ግዛት ውስጥ ወደ ከርስትና ወይም ወደ ይሁዲ የሚቀየር ሙስሊም ይገደላል ሰዎች እምነታቸውን ይዘው እንዲቆዩ ተፈቅዷል ነገር ግን ወደ እስልምና ካልሆነ በስተቀር ወደ ሌላ እምነት መቀዋየር ክልከል ነው ምፍ አንድን ሙስሊም እምነቱን እንዲቀይር ለማድረግ መሞከር በሞት ሊያስቀጣ የሚችልና የተከለከለ ተግባር ነው ም አንድ ዚሚ እስልምናን እንዳይቀበል እንቅፋት መሆን የተከለከለ ነው ምፍ አንድ ሙስሊም ወንድ ከርስቲያን ወይም አይሁዳዊት ሴት ማግባት ይችላል ነገር ግን ልጆቻቸው በሸሪኣ ሕግ መሠረት ሙስሊሞች ናቸው ያ ቤተሰብ የሙስሊም ቤተሰብ ነው ዚሚ ከሙስሊም ሴት ጋር ምንም ዓይነት ግንኙነት ሊኖረው አይቸልም ይህንን ተግባር መፈፀም እስከ ሞት የሚደርስ ቅጣት ያስከትላል መ ም ወደ እስልምና የሚቀየር ማንኛውም ሰው በቤተሰቡ ውስጥ ልዩ የውርስ መብት ይኖረዋል የሚሰልም ወይም የምትሰልም የትዳር አጋር በፍቺ ወቅት ልጆችን የማሳደግ ልዩ መብት ታገኛለች ወይም ያገኛል ም ከወረራ በኋላ አዲስ አብያተ ክርስቲያናትን መገንባት የተከለከለ ነው ያረጁትንም ማደስ የተከለከለ ነው ም ቅዱሳት መጻሕፍቶቻቸውን በማባዛት ማሰራጨት የተከለከለ ነው ምፍ የዚሚ ቤቶች ከሙስሊም ቤቶች ያነሱና ዝቅ ያሱ መሆን አለባቸው ሲወጡና ሲገቡ እንዲያጎነብሱ የቤታቸው በር ጠባብና አጭር መሆን አለበት በጥንቷ እስፔን ውስጥ የሚገኙ አይሁድ ይኖሩባቸው የነበሩ አጫጭር ቤቶች እስከ ዛሬ ድረስ ይታያሉ ም ዚሚዎች በተለየ ሁኔታ መልበስና ከሙስሊሞች ያነሱ አልባሳትን መጠቀም ይኖርባቸዋል ም አስላማዊ ስሞችን መጠቀም ከልከል ነው ይህም በቀላሉ ተጋላጭ እንዲሆኑ የታለመ ነው ምፍ ዚሚ የሚቀመጥበትን ቦታና የሚሄድበትን መንገድ ለሙስሊም ሰው የመልቀቅ ግዴታ አለበት ም ዚሚ የትህትና አቋቋም ሊኖረው ይገባል ምፍ ዚሚ በሙስሊም ሰው ላይ እጁን ማንሳት መምታት በሞት ወይንም አካልን በመቆረጥ የሚያስቀጣ በጥብቅ የተከለከለ ድርጊት ነው በምንም ምከንያት አንድን ሙስሊም መምታት የተከለከለ ነው ፍሩ ሙስሊሞችን መስደብ የተከለከለና በሞት የሚያስቀጣ ነው ቃዲ አሕመድ ቢን ጣሊብ ዘጠነኛው ዓም በአንደሉሽያ እስፔን አይሁዶች በትከሻው ላይ የዝንጀሮ ምልከት ያለበትና ከርስቲያኖች ደግሞ የአሳማ ምልከት ያለበትን ነጭ ልብስ እንዲለብሱ እንዲሁም በበራቸው ላይ የዝንጀሮ ምልከት ያለውን ሰሌዳ እንዲለጥፉ የሚያስገድድ ትዕዛዝ ወጥቶ እንደነበር ጽፏል ሃዌ ክፀ ዐፀርቨፀ ዐ ይፍፀገ ርክብቭናዐ ሀሮያ ዐ ዐ። ዌዐፀ ሀ ሀህክክዝሬጩዐፀ አ ም ዚሚ መሳርያ ሊኖረው ወይንም ሊይዝ አይትልም ከርስቲያኖችና አይሁድ ራሳቸውን የሚከላከሉበት ምንም መንገድ መኖር የለበትም ማለት ነው ዛሬ አንኳ በአንዳንድ የሙስሊም አገራት የሚኖሩ ከርስቲያኖች መሳርያ መያዝ ስለማይፈቀድላቸው የቤተ ከርስቲያን ዘበኞች ሙስሊሞች ናቸው ምፍ የሙስሊም ሰው ደም ከዚሚ ሰው ደም ጋር እኩል አይደለም ለምሳሌ ያህል አንድን ሙስሊም መግደል በሞት የሚያስቀጣ ቢሆንም የሸሪኣ ሕግ እንደሚናገረው ሙስሊም ያልሆነን ሰው በመግደሱ ምከንያት ማንም ሙስሊም በሞት መቀጣት የለበትም ም ዚሚ ሌላውን ዚሚ ከገደለ በኋላ ቢሰልም ከቅጣት ሊያመልጥ ይችላል ወደ እስልምና የሚቀየር ማንኛውም ሰው ከሚጠብቀው የሞት ቅጣት ያመልጣል ም ክርስቲያኖችና አይሁድ ሕዝባዊ ሥልጣን ሊኖራቸው አይችልም ወይንም በሥልጣን ከሙስሊሞች በላይ አንዲሆኑ አይፈቀድላቸውም ፍ ሙስሊም ባርያ ሲኖራቸው አይቸልም ወይም ከሙስሊም ባርያን መግዛት አይችሉም ምፍ በእስላማዊ ሸሪኣ ፍርድ ቤት ዚሚ በሙስሊም ላይ የሚሰጠው ምስከርነት ተቀባይነት የለውም ም አንድ ሙስሊም ከፍተኛ ቅጣት በሚያስከትል ከስ አንድን ከርስቲያን ቢከስ የከርስቲያኑ ምስከርነት ራሱን ለመከላከል የሚበቃና ተቀባይነት ያለው አይደለም አንድ ሙስሊም ወንድ ከርስቲያን ሴት ቢደፍር ቃሏ ተቀባይነት አይኖረውም ምሩ ዚሚዎች ሙስሊም ወታደሮችን የማስጠለልና የመመገብ ግዴታ አለባቸው በስምምነቱ መሠረት ጂሃድን ሊደግፉ ይገባል ሳዑዲ አረብያ የሁሉንም ዓይነት ሰው ዘር ደም ዋጋ የሚያሳይ ዝርዝር አላት ሙስሊም ወንድ ከሁሉ የላቀ ዋጋ አለው ከዚያ ሙስሊም ሴት ከርስቲያን ወንድ ከርስቲያን ሴት አይሁድ ወንድ አይሁድ ሴት ሒገዱ ወንድዴ ሒንዱ ሴት እያለ የደረጃ ምደብ ዝርዝሩ ይቀጥላል ከቪሀዩሀህሂቧ ኋ ም ዚሚዎች ከሙስሊም ጠላቶች ጋር መወዳጀት እነርሱን መርዳትም ሆነ ከእነርሱ እርዳታን መቀበል የተከለከለ ነው ም ዚማሚዎች በእስልምና ቁጥጥር ስር ካለ አካባቢ ለቆ መሄድ የተከለከለ ነው ምፍ ዚሚዎች በአደባባይ እምነታቸውን በምንም ዓይነት መንገድ እንዲያንፀባርቁ አይፈቀድም መስቀል ማሳየት አይችሉም በሃይማኖታቸው መሠረት የቀብር ስርኣት መፈፀም አይችሉም ደወል ሊኖራቸው አይችልም ድምፃቸውን ከፍ አድርገው መዘመርም ሆነ ማስተማር አይችሉም ም ዚሚዎች ልጆቻቸውን ስለ እስልምና ከማስተማር ተከልከለዋል በሥርኣቱ ስር ተጨቁኖ መሠቃየት እንጂ የሥርኣቱን ምንነት ማወቅ የተከለከለ ነው ም እስልምናን መሐመድንና የዚማን ሥርኣት መተቸት በጥብቅ የተከለከለ ነው ም ዚሚዎች ፈረስ እንዳይቀመጡ ተከልከለዋል ምከንያቱም በደረጃ ከሙስሊሞች በላይ ከፍ ያደርጋቸዋልና ም አህያ እንዲቀመጡ የሚፈቀድላቸው ሲሆን እግራቸውን በማንፈራጠጥ እንስሳው ላይ መቀመጥ አይችሉም ሁለቱም እግሮቻቸው ወደ አንድ አቅጣጫ ዞረው በጎን መቀመጥ ይኖርባቸዋል ም በብዙ ቦታዎች ዚሚዎች ከሌላው እንዲለዩ በልብሳቸው ላይ የተለየ የቀለም ምልከት አንዲኖራቸው ይጠበቅባቸው ነበር ም በብዙ ቦታዎች አንድ ዓይነት ጫማ አንዲጫሙ አይፈቀድላቸውም ነበር ምፍ በሕዝባዊ መታጠብያ ቦታዎች ከሙስሊም ተለይተው እንዲታወቁ የአንገት ማነቆዎችን ወይም ቃጭሎችን እንዲያጠልቁ ይገደዱ ነበር ለዚህ ነው በው ከፍለ ዘመን ተነሱትን የኢየሩሳሌምን ፎቶግራፎች ስንመለከት በአንድም ቤተ ከርስቲያን ላይ የመስቀል ምልከት ማግኘት የማይቻለው ም በተለያዩ አካባቢዎች የዚሚን ማሕበረሰቦች የሚያዋርዱ የተለያዩ ተግባራት ጥቅም ላይ ይውሉ ነበር ለምሳሌ ያህል የሞሮኮ አይሁድ የቆሻሻ መጣያዎችን እንዲያፀዱ የሞቱ እንስሳትን እንዲያነሱና የሞት ፍርድ በተፈፀመባቸው ወንጀለኞች ጭንቅላት ላይ ጨው እንዲነሰንሱ ይገደዱ ነበር ምፍ ሙስሊም ያልሆኑ ሰዎች ርኩሶች እንደሆኑ ከሚናገረው የቁርአን ቃል በመነሳት በው ከፍለ ዘመን በሐመዳን ኢራን አገር ይኖሩ የነበሩ አይሁድ በበረዶና በዝናባማ ቀን ከቤት እንዳይወጡ ይከለከሉ ነበር ይህም የተደረገበት ምክንያት ሰውነታቸውን የነካ አርጥበት ኋላ ላይ የሙስሊሞችን እግር በመንካት እንዳያረከሳቸው በሚል ነበር በዚህ ኢሰብዓዊ ሕግ መሠረት ከዚሚ ማህበረሰብ መካከል አንድ ሰው የገባውን ቃል ኪዳን በማፍረስ አንዱን ሕግ እንኳ ተላልፎ ቢገኝ ሙስሊሞች መላውን የዚሚ ማሕበረሰብ የመቅጣትና የመግደል መብት አላቸው በእስላማዊ አነጋገር ደማቸው ሐላል የተፈቀደ ይሆናል ማለት ነው ግብሩ እጅግ አስጨናቂ ከመሆኑ የተነሳ አአምሯቸውን የሳቱ መድረሻቸውን ሳያውቁ ጠፍተው በመንከራተት የሞቱ ብዙ ከርስቲያኖችና አይሁድ መኖራቸውን ታሪክ ዘግቧል የው ክፍለ ዘመን ሞሮኮዋዊ ሐታች የነበረው ኢብን አጂባህ ሱራ ላይ አስተያየት ሲሰጥ እንዲህ አሰለ ዚሚው ነፍሱን መሻቱንና መልካም ዕድሎቹን ሁሉ በገዛ ፈቃዱ እንዲገድል ይታዘዛል ከሁሉም በላይ ለሕይወት ለሥልጣንና ለከብር ያለውን ፍቅር መግደል ይኖርበታል ዚሚው የነፍሱን ጥማት መለወጥ አለበት ሙሉ በሙሉ እስኪገዛ ድረስ ነፍሱን መሸከም ከምትቸለው በላይ ማስጨነቅ አለበት ከዚያ በኋላ መሸከም የማይችለው ነገር እነዚህ መረጃዎች የተወሰዱት እዝ ህ ፐስፀ ፐክስዙዐ ርክዐሀርፀ ዐጌ ዐክክዝገሪፀ ዐ ያገሀፀቋዐዘሀ ሀጅ እንዲሁም ኛር ሀ ዐዘቋ ክከዝዘዝአፎ ቨዘክመፀ ርክዘቨሀዐፀዐዘ ርዐፀፎ ኮህ ላይ ነው በተጨማሪም በባት ዬኦር የተመሠረተውን ሆሆዢሆከሀ በመጎብኘት መረጃዎችን ማግኘት ይቻላል አይኖርም ለጭቆናና ለኃይል ጥቃት ግዴለሽ ይሆናል ድህነት እና ኃብት ለአርሱ አንድ ይሆናሉ ሙገሳና ንቀት አንድ ይሆኑበታል መከልከልና መስጠት አንድ ይሆኑበታል ማግኘትና ማጣት አንድ ይሆኑበታል ስለዚህ ሁሉም ነገር አንድ ሲሆንበት ፍፁም በሆነ መገዛት ከእርሱ የሚፈለገውን ነገር ማቅረብ ይችላል ኢብን ከሚር በመጽሐፉ ውስጥ እንዲህ በማለት አስፍሯል ቁላህ በቁርአኑ የተዋረዱ ሆነው ጂዝያን እስኪከፍሉ ድረስ ተጋደሏቸው ብሏል ሙስሊሞች የዚማን ሕዝቦች ማከበር ወይንም ከሙስሊሞች በላይ ከፍ ማድረግ አልተፈቀደላቸውም ምከንያቱም እነርሱ ዕድለ ቢሶች ቆሌያቸው የተገፈፈና ወራዶች ናቸውና ሙስሊም የተሰኘው ዘጋቢ ከአቡ ሁራይራ ሰምቶ እንዳስተላለፈው ነቢዩ አንዲህ ብለዋል አይሁድን ወይንም ከርስቲያኖችን ሰላም አትበሏቸው ማናቸውንም በመንገድ ላይ ብታገኙ ወደ ጠባቡ የመንገዱ ጠርዝ ግፏቸው ለዚህ ነው የታማኞች መሪ የነበረው ኡመር አል ከታብ አላህ ይውደደውና ሁላችንም የምናውቃቸውን ቅድመ ሁኔታዎቹን ከርስቲያኖች እንዲቀበሉ የጠየቀው እነዚህም ቅድመ ሁኔታዎች ውርደታቸው ቅለታቸውና እፍረታቸው ቀጣይነቱ እንዲረጋገጥ ለማድረግ የታለሙ ናቸውሸ ይህ አስጨናቂ ሕግ አውሮፓውያን የሙስሊም አገራትን በቅኝ ገዢነት እስከያዙበት ዘመን ድረስ ቀጥሎ ነበር ዛሬም ቢሆን በብዙ ሙስሊም አገራት ውስጥ በተወሰነ መልኩ ተግባራዊ እየተደረገ ይገኛል ሦርያ ግብፅ ኢራንና ኢራቅን በመሳሰሉት የአረብ አገራት ውስጥ እየኖሩ የሚገኙት ከርስቲያኖችና አይሁድ እነዚህን ኢሰብዓዊ ሕግጋት ተቋቁመው ያለፉ ናቸው ሀፎ ስፀ ፐስቋርስዐር » ኩ ከኪ አኋከ ሦዐ ፐክፀ ፐክጽብ ርክዐር ኦ ፕጥኀታዊ የከርስቲዖኀ ማስከሳትኘ ከጡርር በመሐመድ ዘመን በአረብያ የነበሩት ከርስቲያን ማህበረሰቦች ቁጥራቸው አናሳ ስለነበረ እንደ አይሁድ ለአዲሱ እስላማዊ ማሕበረሰብ ስጋት ሊፈጥሩ የሚችሉ አልነበሩም ነገር ግን መሐመድ ዙርያው በከርስቲያን ማሕበረሰቦች እንደተከበበ ያውቁ ነበር እነዚህ አገራት አንዲሰልሙ ወደየመሪዎቻቸው ደብዳቤዎችንም ይጽፉ ነበር የመሐመድን ደብዳቤዎች ከተቀበሉት ከርስቲያን ነገሥታት መካከል የአከሱም ንጉሥ ይገኝበታል በሙስሊሞች የተጻፉት ታሪኮች እንደሚናገሩት ልነጃሺ የተሰኘ የአከሱም ንጉሥ እንደ ሙስሊም የተቆጠረ ሲሆን ከአርሱ ቀጥሎ የነገሠው ንጉሥ እንዲሁ ወደ እስልምና እንዲመጣ ግብዣ የሚያቀርብ በማስፈራርያ የሚደመደም ደብዳቤ ከመሐመድ ደርሶታል ከመሐመድ ሞት በኋላ ወዲያውኑ ነበር የጂሃድ ሠራዊት የከርስቲያን አካባቢዎችን መውረር የጀመረው በዘመኑ ዋና ዋና የሚባሉትን የከርስቲያን ማዕከላትንም በአጭር ጊዜ ውስጥ በመቆጣጠር በሰይፍ ስለት አሰለመ ደማስቆ በ በጂሃድ ሠራዊት እጅ ወደቀት አንዖኪያ በ ተያዘች ኢየሩሳሌም በተያዘች በሁለት ዓመታት ውስጥ ደግሞ ቂሣርያ ከረጅም ጊዜ ከበባ በኋላ በሙአዊያና በወንድሙ ለሚመራው የጂሃድ ጦር እጅ ሰጠች በ በሦርያ የነበሩት ከርስቲያኖች በአረብ ሙስሊሞች ምድራቸውን ተነጠቁ በ ፋርስና ግብፅ ለጂሃድ ሠራዊት እጅ ሰጡ ከ ቆጵሮስ ሮዴስና ቀርጤስን የመሳሰሉት የከርስቲያኖች መኖርያ የነበሩት ደሴቶች በአስላም ጦር ተያዮዙ መሐመድ በሞቱ በዘጠኝ ዓመታት ውስጥ በዘመኑ የሚታወቁት የከርስቲያን ማዕከላት የጂሃዳውያን ሰለባ ሆኑ ሙስሊም ጂሃዳውያን በመካከለኛው ምስራቅና በሰሜን አፍሪቃ የነበሩትን የከርስቲያን አገራት ከተቆጣጠሩ በኋላ ሙሐመድ ጦይብ ዲዮፏናጴዕምበኢድሪስ ሙሐመድ የተተረጎመ ገፅ በቀጥታ ወደ ቁስጥንጢንያ ነበር የዘመቱት በ ዓም ከሦርያ የተንቀሳቀሰው የጂሃድ ጦር ከተማይቱን ለስድስት ዓመታት የከበባት ሲሆን ሳይሳካለት ተመልሷል ምከንያቱ ደግሞ ቢዛንታውያን ይጠቀሙት የነበረ የፈላ ፈሳሽ እንደነበር ይነገራልፊጮ በመጨረሻም በ በኦቶማን ቱርኮች እጅ ወድቃለች ስሟም ተቀይሮ ኢስታንቡል ተብሏሷል ውብ የሆነውም የሶፍያ ቤተ ከርስቲያን መስጊድ የተደረገ ሲሆን በሃያኛው ከፍለ ዘመን መጀመርያ ላይ ወደ ሙዚየምነት ተቀይሯል በቱርከ ጂሃዳውያን ወደ መስጊድነት የተቀየረው በኢስታንቡል የሚገኘው የሶፍያ ቤተ ከርስቲያን ብዙ አብያተ ከርስቲያናት በዚህ መልኩ ወደ መስጊድነት ተቀይረዋል ይህ ቤተ ከርስቲያን በአሁኑ ወቅት ሙዚየም ሆኗል ትከከለኛውን ዓመት በተመለከተ የተለያዩ ጸሐፊያን የተለያዩ ዓመታትን ያስቀምጣሉ ኮር ዐ የመስቸበ ኮፒነቶች ከርሴዶችን የመስቀል ጦርነቶችን ትከከለኛ መነሻና አውድ ለማወቅ ከጦርነቶቹ በፊት የተፈፀሙትን ታሪኮች ወደ ኋላ መለስ ብሎ መቃኘት ያስፈልጋል ጂሃዳውያን በምስራቅ የሚገኙትን የከርስቲያን አገራት ከወረሩ በኋላ መላውን አውሮፓ በማስለም ክርስትናን ከምድረ ገፅ ለማጥፋት በቀጥታ ወደ ምዕራብ ነበር የዘመቱት በዚህም መነሻ በክ ዓም ጣሪቅ ኢብን ዚያድ የተሰኘ ጂሃዳዊ ዐዐ የሚሆን ሠራዊት በማስከተል ከሰሜን አፍሪቃ ወደ እስፔን ተሻገረ ከጥቂት ጊዜ በኋላ ይህ ቁጥር ወደ በማደግ ተጠናከረ ሮዴሪከ የተሰኘ የወቅቱ የእስፔን መሪ ሠራዊት አስከትሎ ሊገጥመው የወጣ ቢሆንም ይህ መሪ ዊቲዛ በተባለ ንጉሥ ላይ መፈንቅለ መንግሥት በመፈፀም ወደ ሰማዕቱ ፐርፌከቶስ ስለ አ ስለመሐመድ ማንነት በተጠየቀ ጊዜ ኢየሱስ የእግዚአብሔር ልጅ እና አዳኛቸን መሆኑን ነገር ግን መሐመድ እውነተኛ ነቢይ አለመሆኑን በመናገሩ ምከንያት ሚያዝያ ዓም በዚህ መልኩ ተገደሰ ሥልጣን የመጣ ስለነበረ በሕዝቡ ዘንድ የሚወደድ አልነበረም ከዚህም የተነሳ የወታደሮቹ የመዋጋት ፍቃደኝነት ያን ያህል ነበር የዊቲዛ ወንድም የነበሩት ጳጳሱ ኦፓስ ለጂሃዳውያኑ በመወገናቸው ምከንያትና ሌላውም ነገር ተደማምሮ የጂሃድ ጦር ድል ነሳ የከርስቲያን ምድር የሆነችው አስፔንም በእስላማዊ አገዛዝ ስር ወደቀቸ ላክህ ከኪ ዐ ፐፐዐ ህህ እስልምና አስፔንን በገዛባቸው ከፍለ ዘመናት ብዙ ግፎች በከርስቲያኖች ላይ ተፈፅመዋል በተለይ አልኀኪም የተሰኘ የኡመያድ ሥረወ መንግሥት ኤሚር አጅግ ጨካኝ ሰው ነበር ቶሌዶ በተባለ ቦታ ወደ እስልምና ተቀይረው የነበሩ ከርስቲያኖች እንኳ ከጭፍጨፋ ሊተርፉ አልቻሉም ነበር በአንድ ቀን ወደ የሚሆኑ ሰዎች አንገታቸውን መቀላታቸው ተዘግቧል ይህም በእስፔን ታሪከ የጉድጓድ ቀን በመባል ይታወቃል በኮርዶባ ሙስሊም ጂሃዳውያን የምግብ ዋጋ በማስወደዳቸው ምከንያት ሰላማዊ ሰልፍ የጠሩ መሪዎች እንዲሰቀሉ ተደርጓል በበነጋው ስቅላቱን ለመቃወም የወጡ ሰዎች ተሰቅለዋል በዚያን ዘመን በመስቀል ላይ የበሰበሱ አስከሬኖችን በየመንገዱ ማየት የተለመደ ነበር ከሮማውያን የስደት ዘመን ቀጥሎ በአውሮፓ ቤተ ከርስቲያን ታሪከ ሰማዕታት የበዙበት እንደዚያ ያለ ዘመን አልነበረም ፍሎራና ማርያም የተሰኙ ሁለት ሴቶች በታሪከ ሲታወሱ ከሚኖሩት የእስፔን ሰማዕታት መካከል ይጠቀሳሱ ካህናቱ ፐርፌከቶስና ኢሎጊዎስ እንዲሁም አሥራ አንዱ የኮርዶባ ሰማዕታትም ከብዎቹ ጥቂቶቹ ናቸው የጂሃድ ጦር ወደ ኢጣሊያ በመሻገር ከ በሲሲሊ ላይ የማያቋርጥ ጥቃት ፈፅሟል በነዚያ ዘመናት ጂሃዳውያን ለመስማት የሚዘገንን ብዙ ግፍ በከርስቲያኖች ላይ ፈፅመዋል አብያተ ከርስቲያናትንና ገዳማትን ያረከሱ ነበር ሕዝበ ከርስቲያኑን ይጨፈጭፉ ያዋርዱና ንብረቱን ይዘርፉ ነበር ኤድዋርድ ጊቦን የተባለ ጸሐፌ ታሪከ እንደዘገበው በሴሌርኖ ከበባ ጊዜ የጂሃዱ መሪ የቅዱስ ቁርባን ማስቀመጫ በሆነው በመቅደሱ ውስጥ በሚገኘው መሰዊያ ላይ መደረቢያውን በማንጠፍ በምንኩስና ይኖሩ የነበሩትን የገዳሙን ደናግላን አንድ ኮር ዐ በአንድ እያመጣ ድንግልናቸውን ይገስስ ነበር በዚህ ጊዜ የመቅደሱ ጣርያ ድንገት ተደርምሶ ጭንቅላቱ ላይ በመውደቅ ዘማዊውን ጂሃዳዊ ገድሎታል ጂሃዳውያኑ የከርስቲያን ማዕከላት የነበሩትን ሮምንና ቁስጥንጢንያን ለመቆጣጠር ወደፊት ገሠገሠ በ ሮም ከተማ በመግባት የቅዱስ ጴጥሮስ ወጳውሎስን አብያተ ከርስቲያናት ዘረፉ ጳጳሱም በዓመት የብር ሳንቲሞችን ለመከፈል ቃል ስለገቡ ወራሪዎቹ ተመለሱ ጳጳሱ ሊዮን አራተኛ የቅዱስ ጴጥሮስን ቤተ ከርስቲያን ከጥቃት ለመከላከል የሲዮን ግንብ በመባል የሚታወቀውን ቅጥር አስገነቡ ነገር ግን የሚሸነፍ የማይመስለው የጂሃድ ሠራዊት መላውን አውሮፓ ለመቆጣጠር ያደረገው ጥረት ቱርስ በተባለ ቦታ ላይ ተገታ አረቦች በፈረንሳዮች እጅ የሸንፈት ፅዋቸውን ተጎነጩ አውሮፓም ለእስልምና ከመንበርከከ ተረፈች ከሩሴዶች ወይም የመስቀል ጦርነቶች ተብለው የሚታወቁት ጦርነቶች በዚህ ሁኔታ መላውን የከርስቲያን ዓለም ለማጥፋት የተነሳውን ጂሃድ ለመቋቋም በ ዓም መካከል የተደረጉ ነበሩ በነዚያ ዓመታት ውስጥ ባጠቃላይ ወደ ከሩሴዱች ተደርገዋል ጦርነቶቹን ያወጁት የፈረንሳይ ጳጳስ የነበሩት ዳግማዊ አርባን ነበሩ አውሮፓውያን ከርስቲያኖች በመጀመርያው ከሩሴድ አስከ መካከለኛው ምስራቅ በመዝለቅ ኢየሩሳሌምን ከሙስሊሞች እጅ የነጠቁ ሲሆን ሦርያና ፍልስጥኤምን በግዛቶች በመከፋፈል ማስተዳደር ጀምረው ነበር ነገር ግን ኋላ ላይ ተሸንፈው ለቀው ወጥተዋል ጾሀ ከኪኳ ሀፀርፀ ወፀ ያዐ ዐ ጸዐዐ ቾህፔፎ ሃ ርከኦ ባክዐ። ሀ ኦኮር ዐሪ ፀፀ ሄፀዕ ከ ጀዘርሃርየዐሀፀዐዐ ዐ ኦ የከሩሴድ ጦርነቶች የአውሮፓ ቤተ ከርስቲያን በታሪኳ ከሠራቻቸው ትልልቅ ስህተቶች መካከል በግንባር ቀደምትነት ቢጠቀሱም ለጦርነቶቹ መቀስቀስ ምከንያት የሆኑት የሙስሊም ወራሪ ኃይላት እንጂ ከርስቲያኖች አለመሆናቸው ሊሰመርበት ይገባል ዛሬ እስልምና ተጎናዝሎ የተቀመጠባቸው የመካከለኛው ምስራቅና የሰሜን አፍሪቃ አገራት የከርስቲያን አገራት የነበሩና በእስላም ወራሪ ኃይላት ተደምስሰው የከርስትና ታሪካቸው እንዲጠፋ የተደረጉ ናቸው ለዚህ ደግሞ ዛሬም ድረስ የሚታዩት ጥንታውያን የአብያተ ከርስቲያናት ፍርስራሾችና ከብዙ የግፍ ሥራዎች በአግዚአብሔር ተዓምር ተርፈው ከርስትናቸውን ጠብቀው የሚገኙት ቅሬታዎች ምስከሮች ናቸው ሙስሊሞች እነዚህን አገራት ያሰለሙት በሰይፋቸው አንጂ በመጽሐፋቸው ፈፅሞ አልነበረም አስፔን ድረስ በመዝለቅ ጎሮሯቸው ላይ ሰይፉን ያስቀመጠውን ይህንን እስላማዊ የጂሃድ ወረራ ለመቋቋምና ልከ አንደ ዛሬዎቹ የአይኤስና የአልቃኢዳ አሸባሪዎች ጨካኞች በነበሩት ጂሃዳውያን እጅ ለወደቁት የመካከለኛው ምስራቅ ከርስቲያን ወንድሞቻቸው የድረሱልን ጥሪ ጩኸት ምላሽ ለመስጠት የነበራቸው አማራጭ ኃይልን መጠቀም እንደነበረ ስለተሰማቸው የአውሮፓ ክርስቲያኖች የጦርነት ዘመቻዎችን በማድረግ ምላሽ ሰጥተዋል ነገር ግን ከርስቲያኖች በዚያ የታሪከ አጋጣሚ የተፈጠረውን ስህተት ሲያስቡ ዛሬም ድረስ ይፀፀታሉ የአውሮፓ ቤተ ከርስቲያንም በተደጋጋሚ ይቅርታ ጠይቃለች ሙስሊም አገራት ግን አንድም ጊዜ ለይቅርታ ጥያቄው ዕውቅና ሰጥተው አያውቁም የከርስቲያኖች የይቅርታ ጥያቄ የመነጨው ሰይፍን መጠቀም ከከርስቶስ ትምህርት ጋር የሚጣረስ መሆኑን ከማመን እንጂ እነርሱ የፈፀሙት ራስን የመከላከል የአልሞት ባይ ተጋዳይ ትንቅንቅ ጂሃዳውያን ከው ከፍለ ዘመን ጀምሮ በከርስቲያኖች ላይ ከፈፀሙት በደልና ግፍ ጋር የሚነፃፀር ሆኖ አይደለም ቢሆንም ግን ሰይፍን በሰይፍ መመለስ የከርስቶስ ትምህርትና ኑሮ ባለመሆኑ የከርስቶስ ቤተ ከርስቲያን ካህናትና ተከታዩ ሕዝብ እንደዚያ ዓይነት ውድቀት ውስጥ መግባታቸው ስህተት ነበር ከሩሴዶች እስከ ዛሬ ድረስ በምዕራብና በሙስሊም አገራት መካከል ላለው ግንኙነት ተምሳሌት ሆነው ቀጥለዋል ሙስሊሞች በከሩሴድ ዘመን በገዛ አገሮቻቸው በሰላም ሲኖሩ እንደነበርና ያለ ምንም ምከንያት በከርስቲያኖች ወረራ እንደተፈፀመባቸው በማስመሰል ሲናገሩ መስማት የተለመደ ነው በቤተ ከርስቲያን ማለትም በከርስቲያኖቸችቸና በመሰብሰቢያ ቤቶቻቸው ላይ ለሚፈፅሟቸው ጥቃቶችም እንደ ማፅደቅያ ይጠቀሙታል የከሽፋ ጂዛዶች ጂሃዳውያን የከርስቲያን ማዕከላትን በመውረር የተሳካላቸውን ያህል ከሽፈቶችንም አስተናግደዋል በተለይም የቱርስና የቪዬና ጦርነቶች ወርቃማ ዕድሎችን አንዳጡ በማሰብ በእጅጉ የሚቆጩባቸው የታሪከ አጋጣሚዎች ናቸው የቱርስ የፕጾቲርስን ኮርነት ቱርስ በፈረንሳይ ውስጥ የምትገኝ ታሪካዊ ቦታ ናት ጦርነቱ የተደረገው ከእስፔን ወደ ምዕራብ አውሮፓ በተሻገሩ አረብ ወራሪዎችና በፈረንሳይ ከርስቲያኖች መካከል ነበር የኡመያድ ካሊፌት ጦር አብዱልረህማን አል ጋፊቅ በተሰኘ የአል አንደሉሺያ እስፔን ኤሚር የተመራ ሲሆን የፈረንሳይ ሠራዊት ደግሞ ቻርልስ ማርቴል በተሰኘ መኮንን ነበር ሁለቱ ሠራዊቶች ሰኔ ዓም በመግጠም አልህ አስጨራሽ ፍልሚያ አድርገዋል በዚህ ጦርነት አብዱልረህማን ማርቴል መዶሻ ማለት ሲሆን በጂሃዳውያን ላይ በተቀዳጀው ድል ምከንያት የተሰጠው ቅፅል ስም ነው የተገደለ ሲሆን በእርሱ የተመራው የአረብ ወራሪ ኃይል ከፍተኛ ጉዳት ደርሶበት በመሸነፍ አፈግፍጓል ከዚያ በኋላ የአስላም ጦር መላውን አውሮፓ ለማስለም ያንን በሚያህል ግዙፍ ሠራዊት ወረራ ለመፈጸም ዓመታት ያህል መጠበቅ ነበረበት ቪዩቫ ከከባ ከነበራት እስትራቴጂያዊ አቀማመጥ የተነሳ የኦስትሪያ ዋና ከተማ የሆነቸውን ቪዬናን መያዝ የኦቶማን ቱርኮች የረጅም ጊዜ ህልም ነበር ኦቶማኖች የሮማ ምስራቃዊ ግዛተ መንግሥት የነበረውን ቢዛንታይንን በመውረር ቁስጥንጢንያን ከያዙ በኋላ ግሪከ ቡልጋርያ ሩማንያና ሰርቢያን የመሳሰሉትን የምስራቅ አውሮፓ አገራት በቁጥጥራቸው ስር ማድረግ ተሳከቶላቸዋል መላውን አውሮፓ የማስለም ህልማቸውን እውን ለማድረግ በኦስትሪያ ላይ ተደጋጋሚ ጥቃቶችን በመፈፀም በ ቪዬናን የከበቡ ቢሆንም ሳይሳካላቸው በመቅረቱ እንደገና ተጠናከረው በመምጣት በ ወረራ ፈፅመዋል በዚህ ወረራ ወቅት በመንገዳቸው ላይ ብዙ ከተሞችንና መንደሮችን አጥፍተዋል ብዙ ከርስቲያኖችንም ማርከዋል የኦስትሪያ ንጉሥ የነበረው ሊኦፖልድ ከዝዐ ወታደሮችና ፈቃደኛ ዜጎችን በማስተባበር ከተማይቱ እንዳትያዝ ቢፋለምም የእርሱ አቅም በቱርካዊው የጦር መኮንን ካራ ሙስጠፋ ፓሻ ከሚመራው የእስላም ሠራዊት ጋር የሚመጣጠን አልነበረም የፖላንድ ንጉሥ የነበረው ሣልሳዊ ጆን ሶቢዬስኪ ወታደሮችን በማስከተል ባይደርስ ኖሮ የከተማይቱ መያዝ እርግጥ ነበር ከፖላንዶች በተጨማሪ በዚህ ጦርነት ላይ የኦስትሪያ ወታደሮች የሳከሰን ወታደሮችና የፈረንሳይ የሱዋቢያኖችና የባራቪያኖች ቅይጥ የሆኑ ወታደሮች ተሳትፈዋል ጀክርሃርዐቱበ ር ሄሆህሆዝሆከርርዐዩሆርዩክቪህፐዐፌ ከጠጠጩጩ ሶቢዬስኪ ከፍተኛ ወታደራዊ ብቃቱን በመጠቀም እነዚህን ሠራዊቶች ካቀናጀ በኋላ መስከረም በቱርኮች ላይ ጥቃት ከፈተ ሰዓታት ያህል በፈጀው በዚህ ወሳኝ ፍልሚያ የቱርኮች ኃይል ተሰበረ ሽንፈቱን የተረዳው የእስላም ጦርም በእጁ በሚገኙት ምርኮኞች ላይ ጭፍጨፋ ከፈፀመ በኋላ ብዙ ንብረት በመጣል ሕይወቱን ለማትረፍ ሸሸ በሽንፈታቸው ከፍተኛ ብስጭትና እፍረት ውስጥ የገቡት ቱርኮች ካራ ሙስጠፋ ፓሻን ተጠያቂ በማድረግ ጥቅምት ቤልግሬድ ውስጥ በዘግናኝ ሁኔታ በሞት ቀጥተውታል ከዚያን ጊዜ ወዲህ የጂሃድ ጦር በዚያ መልኩ ወረራ ለመፈፀም ዳግመኛ ወደ ምዕራብ አውሮፓ አልተመለሰም አረቦችና ቱርኮች እነዚያን ጦርነቶች ድል አድርገው ቢሆን ኖሮ መላውን የምዕራብ ዓለም የማስለም ዕድል ይኖራቸው ስለነበር አላህ በቁርአን ውስጥ እስልምናን ከሃይማኖቶች ሁሉ የበላይ ሊያደርግ የገባው ቃል እውን በሆነ ነበር ሱራ ነገር ግን ይህ ተስፋ አሁንም ድረስ ተስፋ ሆኖ ቀጥሏል ወዬሯቻ መቃርኗ ከ ሂህያዝሆከርርዐበዩርዩበቪንሂበበ ጂዛድ ከስዲስ መበከ አሥራ ስምንተኛው ከፍለዘመን የመካከለኛው ምስራቅ ሥልጣኔ በመከሰም የምዕራባውያን ሥልጣኔ ከፍ ብሎ የታየበት ነበር ናፖሊዮን ቦናፓርት በ ሠላሳ አምስት ሺህ ወታደሮቹን ግብፅ ላይ ማሥፈሩ የኃይል ሚዛኑ መለወጡን በግልፅ ያመለከተ የታሪከ አጋጣሚ ነበር በአሥራ ዘጠነኛውና በሃያኛው ከፍለ ዘመን የነበረው የአውሮፓውያን የመስፋፋት ፖሊሲ የዓለምን የኃይል ሚሜዛን ስለለወጠው የሙስሊሙ ዓለም ከገዢነት ወደ ተገዢነት ለማሽቆልቆል ተገደደ በኦቶማን ቱርኮች በከርስቲያኖች ላይ ይደረጉ የነበሩት የማጥቃት ዘመቻዎችም ወደ ውጪ ከመሆን ይልቅ በግዛተ መንግሥቱ ውስጥ በነበሩት የከርስቲያን ማሕበረሰቦች ላይ ያነጣጠሩ ሆኑ የኦቶማን ግዛተ መንግሥትም ከመፈራረሱ በፊት ማሳረጊያውን የብዙ ክርስቲያኖችን ደም በማፍሰስ አደረገ የነባነት መዘዝ ከአሥራ ዘጠነኛው ከፍለ ዘመን አጋማሽ ጀምሮ ብሪቴንና ፈረንሳይን በመሳሰሉት አገራት በቱርኮች ላይ ይደረግ የነበረው ጫና እየበረታ በመምጣቱ ሳብያ የኦቶማን ቱርኮች ግዛተ መንግሥት ፈተና ውስጥ ገባ ምዕራባውያንም በኦቶማን ግዛቶች ውስጥ የሚገኙ ከርስቲያኖችና አይሁድ የሚከፍሉት የጂዝያ ግብር እንዲቀር ግፊት አደረጉ የግብሩ መቅረት ያስቆጣቸው ሙስሊሞች በየቦታው ከርስቲያኖችን ማጥቃት ተያያዙ በተለይ በደማስቆ ከርስቲያኖች ላይ የደረሰው ጭፍጨፋ እጅግ ዘግናኝ ነበር ጭፍጨፋው የተደረገው በ ዓም ሲሆን በቁጣ የተሞሉ ሙስሊሞች ስለታማ መሳርያዎችን ይዘው በመውጣት ከ የሚገመቱ ከርስቲያኖችን ገድለዋል ብዙዎችንም ለስደት ዳርገዋል የቱርከ ወታደሮችም ጨፍጫፊዎቹን በመርዳት ከርስቲያኖችን አሳልፈው ይሰጡ ነበር በሽሽት ላይ የነበሩትንም በመያዝ ከነሕይወታቸው የእሳት ነበልባል ውስጥ ይወረውሯቸው ነበር በዚህ ጊዜ አብዱል ቃድር የተሰኙ ምግባረ ሰናይ ሙስሊም በሺህዎች የሚቆጠሩ ክርስቲያኖችን በቤታቸው በማስጠለል ማትረፋቸው በደግነታቸው ታሪከ ከሚያስታውሳቸው ሰዎች መካከል አንዱ እንዲሆኑ አድርጓቸዋል በዚህም ምከንያት ከፈረንሳይ መንግሥት የከብር ሽልማት ተበርከቶላቸዋል እንዲህ ዓይነት በሰብኣዊነት የሚመሩ ለጥላቻ ትምህርቶች ልባቸውን ያልሰጡ ወገኖች ባይኖሩ ኖሮ ዓለማችን ምን ትሆን ነበር። ሙጨክጣሆዝሆሃፒበርኗርዐ ህሃቢ ዐህከርቧርበርርዩበበሇርሃከ በጥማትና በፀሐይ ሀሩር ተጠብሰው እንዲያልቁ ተደርጓልጮኖ ወታደሮቹ ከርስቲያን ሴቶቸን ሲደፍሩ እንዲመለከቱ ባሎቻቸውን ያስገድዱ ከዚያም ይገድሏቸው እንደነበርና ብዙ ወጣት ሴቶችም በመስቀል ተቸንከረው መሰቀላቸውን የታሪከ ድርሳናት አማኝነታቸውን ይሰጣሉ ሽብርተኝነት የጥገቱ ጂዛድ ስጂስ ገፅታ የአቶማን ግዛተ መንግሥት ከፈራረሰ ወዲህ ጂሃድ አዲስ መልከ እየያዘ መጣ ከዚያ ቀደም ሙስሊም ባልሆኑት ሕዝቦች ላይ ይፈፀም የነበረው ጂሃድ በዋናነት በእስላም መንግሥታት አማካይነት ሲሆን አሁን ግን ኦፊሴላዊ በሆነ ሁኔታ በሕጋዊ መንግሥታት የሚደረጉ የጂሃድ እንቅስቃሴዎች የሚያስኬዱ አልሆነም ስለዚህ የእስላም መንግሥታት የሸብር ቡድኖችን በማደራጀትና በመደገፍ ከመድረከ ጀርባ ሆኖ መተወን አስፈልጓቸዋል ዛሬ ለምዕራባውያን ሃያላን መንግሥታት እንኳ ፈተና የሆኑት በዓለም ላይ የሚገኙት የሸብር ቡድኖች ያላቸው አቅምና አደረጃጀት የግለሰቦች ስብስብ ብቻ አለመሆናቸውንና ከበስተጀርባቸው ሌላ ኃይል መኖሩን ይጠቁማል በነቢዩ መሐመድና በተከታዮቻቸው የተጀመረው የጥንቱ ጂሃድ ስልቱን ቀይሮ ሽብርተኝነት የሚል ስም በማግኘት ብቅ ካለ ሰነባብቷል በግብፅ የሚገኘው የአልአዝሃር ዩኒቨርሲቲም ዋነኛ የፅንፈኛ ትምህርቶች መፍለቂያ መሆኑና ግብፅም የሽብርተኛ ቡድኖች የርቢ መስከ ሆና መቆየቷ ይታወቃል ከቹከ ነ ገገፀዘያቤ አፀ ህዐ ዐ እፀዐ ጀበርርዐሀፀዐፀ ዐ »ቨ ከከእከርከ ከ ሀ ሂስፀ እለቨቭፎ ዐ ሀ አ ሀከከ ሲ ጡግኀተ ሸብር የእስላማዊ ሽብርተኝነትን አስተሳሰብ ከዋናዎቹ ምንጮች በመቅዳት ያስተማሩና የተገበሩ ትምህርቱንም ስልታዊ ይዘት ባለው መልኩ ያዋቀሩ ሊቃውንተ ሽብር ይገኛሉ በዋናነት የሚጠቀሱት አራት ሲሆኑ የመጀመርያው በመካከለኛው ዘመን የኖረ ሁለተኛው በአሥራ ስምንተኛው ከፍለ ዘመን የኖረና የተቀሩት ሁለቱ ደግሞ በሃያኛው ከፍለ ዘመን የኖሩ ናቸው ኪቭገ ተጆሚእ የጠካዛቢዝም ስት ሐራን በተባለችው የቱርከ ከተማ በ ዓም የተወለደው ኢብን ተይሚያ ሞንጎሊያኖች በሦርያ ላይ ጥቃት በፈፀሙበት ዘመን በ ተዋግቶ ነበር የሞንጎሊያ ሙስሊሞች አውነተኛ ሙስሊሞች እንዳልሆኑና ማንም ከእነርሱ ጋር እንዳይተባበር እንዲሁም ለእነርሱ እንዳይገዛ አስተምሮ ነበር ለነርሱ የተገዛ እነርሱን የረዳ ወይንም ደግሞ ከነርሱ ጋር የተደራደረ ሰው ልከ እንደነርሱ ከሃዲ እንደሆነም በማወጅ ሙስሊሞችን በጎራ ከፍሏል ይህ አቋሙ ተከታዮቹ ሙስሊም ያልሆኑትን ብቻ ሳይሆን አውነተኛ ሙስሊሞች እንዳልሆኑ በሚያምኗቸው ሰዎች ሁሉ ላይ ጦርነትን እንዲያውጁ መንገድ ከፍቷል ብዙ ሙስሊም ሊቃውንትን በመተቸት ጽሑፎችን የጻፈ ሲሆን ቁርአንና ሐዲሳት በቀጥታ መተርጎም አለባቸው የሚል አቋም ነበረው ሙስሊሞች የነቢዩን አጋሮች የሰሃባዎችን ወይም ሰለፎችን መንገድ እንዲከተሉና ቅዱሳን የተባሉ ሰዎችን መቃብሮች ከመጎብኘት እንዲታቀቡ በብርቱ አስተምሯል ኢብን ከሚርና ኢብን ቀይም የኢብን ተይሚያ አስተምህሮ ተፅዕኖ ካሳደረባቸው ሙስሊም ሊቃውንት መካከል ይጠቀሳሉ የዚህ ሰው ጽሑፎችና ትምህርቶች እኋዢ ዐ ፐዐ ኦ በአብደል ወሃብ ላይ ተፅዕኖ በማሳደር ለዛሬው የወሃቢዝም ፍልስፍና ዋና ምንጭ በመሆናቸው ምክንያት የወሃቢዝም አያት ብለነዋል ኪቭገ ስብደበ ዉፃዛብ ጥጠካቢዝም ከቫት የሳዑዲ አረብያ ተወላጅ የነበረው አብደል ወሃብ በ የወሃቢዝም ሰለፊ አንቅስቃሴ መስራችና ዋና ፈላስፋ ነበር ቁልፍ አስተምህሮዎቹ ኪታብ አልተውሂድ የአሃዳዊነት መጽሐፍ በተሰኘው መጽሐፉ ውስጥ ሰፍረዋል እንደ ኢብን ተይሚያ ሁሉ የቅዱሳን ሰዎችን መቃብሮች መጎብኘትን በጥብቅ የተቃወመ ሲሆን የቁርአንና የሐዲስ ጽሑፎች በቀጥታ መተርጎም እንዳለባቸው ያምናል የሸሪኣ ሕግም በጥብቅ ተፈፃሚ መሆን እንዳለበት አስተምሯል ተግባራዊም አድርጓል አብደል ወሃብ ፍልስፍናው ፖለቲካዊ ድጋፍ ከሌለው በስተቀር ዘለቄታነት አንደማይኖረው ስለተረዳ በዘመኑ ከነበሩት የሳዑዲ ገዢዎች ጋር ስምምነት በመፍጠር ትምህርቱን አስፋፍቷል አመለካከቱንም በንጉሣዊ ቤተሰቦች ዘንድ በማስረፅ ህልውናው የተረጋገጠ አንዲሆን አድርጓል አብደል ወሃብ የአርሱን የአስልምና ትርጓሜ የማይቀበሉ ሰዎችን ሁሉ በከሃዲነት ይፈርጃል የእርሱ አመለካከት ዛሬ የሳዑዲ አረብያ ኦፊሴላዊ የእስልምና ቅጂ ሲሆን ወራቦሾቹ የሆኑት የሼኹ ቤተሰብ ከንጉሣዊ ቤተሰብ ጋር በመጋባት በሳዑዲ ፖለቲካ ውስጥ ጉልህ ሚና እየተጫወቱ ይገኛሉ በዚህ ሰው መርዛማ አስተምህሮ ተፅዕኖ ካደረባቸው ሰዎች መካከል ኦሳማ ቢንላደን ይጠቀሳል የአልቃኢዳና የአይኤስ አባላት የዚህ ፍልስፍና ተከታዮች ሲሆኑ በዓለም ላይ የሚገኙትን አብዛኞቹን አሸባሪዎች እየፈለፈለ የሚያወጣውም ይኸው የወሃቢዝም ፍልስፍና ነው ይህ አኩይ አስተምህሮ ወደ አገራችንም በመግባት ተቻችሎ የመኖር ባሕላችንን መናድ ከጀመረ ሰነባብቷል ጀቨርሃርዐሀፀዐዐ ዐ ዐ ስይድ ቹፕብ የሸብርተኝነት መሐገዲስ ሰይድ ቁጥብ ቀለም ገብ የሚባል ዓይነት ሰው ነበር የ ማጻሕፍት ደራሲ ሲሆን ማሊም ፊ አልጠሪቅ የምልከት ድንጋዮች በሚል ርዕስ የጻፈው መጽሐፉ ከሁሉም በላይ ዝነኛ አድርጎታል ይህም መጽሐፍ ከዚያ ወዲህ በዓለም ላይ ለተነሱት አስላማዊ የሸብር ቡድኖች ሁሉ እንደ ዋና መመርያ ሆኖ እያገለገለ ይገኛል በ ወደ ዩናይትድ ስቴትስ በመሄድ የትምህርት ሥርኣት ቀረፃ ትምህርቱን ባጠናበት ወቅት የታዘባቸውን ነገሮች ዕይ ያይጓ ሪሜሪያ በሚለው መጽሐፉ ውስጥ ያሰፈረ ሲሆን ሰይድ ቁጥብ በአሜሪካውያን የቴክኖሎጂ ምጥቀት መደመም ውስጥ መግባቱን ሳይሸሸግ ቁሳዊነት የሚያጠቃውን አመለካከታቸውንና ምግባረ ብልሹ የሆነውን የኑሮ ዘይቤያቸውን እንደተፀየፈ ተናግሯል ዛሬ በብዙ ሙስሊሞች ዘንድ ለሰረፀው አሜሪካን እንደ ከፋት ሁሉ ምንጭ የመቁጠርና የመጥላት አመለካከት መሠረት የጣለው ሰይድ ቁጥብ ነው ይህ ሰው ከእስልምና ውጪ የሚገኙትን ንፅረተ ዓለማት ሁሉ ሟህሊያ ድንቁርና በማለት ያብጠለጥላል ይዘልፋል ይኮንናል በኃይል መወገድ እንዳለባቸውም ይናገራል መሐመድና ተከታዮቻቸው መካን በመልቀቅ ወደ መዲና አንደተሰደዱት ሁሉ እውነተኛ ሙስሊሞችም ጀህሲያን ለቀው በመውጣት ራሳቸውን በመነጠል እንዲደራጁ አስተምሯል ይህ አመለካከቱ ለብዙ ሽብርተኞች በቡድን መደራጀት ምከንያት ሆኗል ማሊም ፊ አልጠሪቅ የሚለው መጽሐፉ ከታተመ በኋላ የዚህን ሰው መርዛማ አመለካከቶች አደገኛነት የተገነዘበው የግብፅ መንግሥት ነሐሴ ዓም በስቅላት እንዲቀጣ አድርጎታል መጽሐፍቱንም አግዷቸዋል ነገር ግን የግብፅ መንግሥት የወሰደው እርምጃ ጅብ ከሄደ ዓይነት ስለነበር ምንም ሊፈይድ አልቻለም መርዛማ ትምህርቶቹ በብዙ ተከታዮቹ ዘንድ ከሰረፁ በኋላ የተወሰደው አርምጃ አንዲያውም ጂሃዳውያን ቁጥብን እንደ ጀግናና አንደ ሰማዕት በመቁጠር መርሆቹን አጥብቀው እንዲይዙና መጻሕፍቱም በብዙ ወጣቶች ዘንድ የመነበብ ጉጉት አንዲፈጥሩ ከማድረግ የዘለለ ውጤት አልነበረውም የሞት ብያኔው ከተላለፈበት በኋላ አልሀም ዱሊላህ ይህንን የሰማዕትነት ዕድል እስካገኝ ድረስ ለአሥራ አምስት ዓመታት ጂሃድ አድርጌያለሁ ብሎ መናገሩ የጀግና አሟሟት መሞቱን ለማመልከ በተከታዮቹ ዘንድ ይጠቀሳል ስብዱሳህ ስዛም የዓሰም ከቀፍ ሽብርተኝነት ስባት አብዱላህ ዩሱፍ አዛም በምድረ ፍልስጥኤም የተወለደ ሲሆን የሙስሊም ወንድማማቾች ሕብረት መሥራች የሆነው የሐሰን አልባናን እንዲሁም የሰይድ ቁጥብን ሥራዎች በጥልቀት ያጠና ሰው ነበር አስላማዊ ትምህርቶችን በሦርያና በግብፅ ውስጥ ካጠና በኋላ በሳዑዲ አረብያና በፓኪስታን ውስጥ በማስተማር አገልግሏል በዘመኑ የነበሩትን የእስላማዊ ንቅናቄ መሪዎች ጽሑፎች በጥልቀት በማጥናት ሐሳቦቻቸውን መልክ አስይዞ ለተግባራዊ እርምጃ በሚረዳ መልኩ ወጥ የሆነ አስተምህሮ በማዋቀር በ በአንድ ጥራዝ አሳትሞ ነበር ጥሙዕፈም ይፖዎሥቻ መጠያዎየሚል ርዕስ ያለው ይህ መጽሐፉ ለዓለም አቀፋዊው ጂሃድ መሠረታውያን የሆኑ ተከታዮቹን ነጥቦች አካቷል ላ ሙስሊሞች በቅኝ ገዢዎችና ፍትሃዊ ባልሆኑ ሥርዓቶች ተዋርደዋል እኽ ዐ ዐ » ሃ ሾበ ከሃ ጳ እከ ዕ ። ዐፀፀባ ዕብቭፀ ላ ሙስሊሞቾ ጂሃድን እንደ ግል ግዴታ ካልተቀበሉት እስልምና የመጨረሻው ሽንፈት ይደርስበታል ላ አስልምና ከውድቀት መትረፍ የሚቸለው ለአላህ ከብር ካሊፌት ሲቋቋም ብቻ ነው አዛም በጂሃድ ራስን መሰዋትን በተመለከተ እንዲህ ብሏሷል ታሪከ መስመሮቹን የሚያሰምረው በደም ብቻ ነው ከብር ማማዎቹን ሊገነባ የሚችለው በሰዎች የራስ ቅል ብቻ ነው ሞገስና ከብር መሠረታቸውን የሚገነቡት በተቆራረጡ አካላትና በሬሳዎች ላይ ብቻ ነው በአዛም እምነት መሠረት ለአንድ ሙስሊም ዓለም አቀፋዊውን ካሊፌት መልሶ ለማቆም ሲጋደል ከመሞት የበለጠ ከብር ሊኖር አይችልም አብዱላህ አዛም አብዱላህ አዛም በሙስሊሙ ዓለም ውስጥ እጅግ የተከበረ የቁርአን ሊቅ በመሆኑ ምከንያት አርሱ ያወጣቸው ፈትዋዎች ሃይማኖታዊ ድንጋጌዎች በብዙ ሙስሊም ሊቃውንት ዘንድ ዕውቅና ተቸሯቸዋል የሶቪዬት ሕብረት አፍጋኒስታንን በወረረበት ወቅት የነበረውን ይመሙሯዷምቻ ንቅናቄ ወደ ዓለም አቀፋዊ ጂሃድ የለወጠው ይህ ሰው ነበር ከበርቴ ከነበረው አባቱ ብዙ ሚሊዮን ከክ ዐሪ አዐሺ ከ ዐ ሀዐ ኦኦ ዐሷ ዶላሮችን በውርስ አግኝቶ የነበረው ኦሳማ ቢንላደን በዷዎቹ መጀመርያ አካባቢ ብዙ ሺህ ወጣቶችን በመመልመል በፓኪስታን በኩል ወደ አፍጋኒስታን በማስረግና የገንዘብ ድጋፍ በማድረግ ቁርአናዊ ተልዕኮውን ይወጣ በነበረበት ጊዜ ከአዛም ጋር ተወዳጅቶ ነበር የሶቪዬት ጦር አፍጋኒስታንን ለቆ ከወጣ ከአንድ ዓመት በኋላ አብዱላህ አዛም በፓኪስታን ውስጥ ሲገደል በእርሱ የተመሠረተውን ሃምሳ አምስት ሺህ የውጪ ሙጃሂድኖችን መልምሎ የነበረውን የጂሃድ ተቋም ለመምራት በወቅቱ ከቢንላደን የተሻለ ሰው አልነበረም ከጥቂት ጊዜ በኋላ ይህ ተቋም ሐፈቃዲያ የሚል ስም በማግኘት ዓለም አቀፋዊ ተልዕኮን አንግቦ እንደ አዲስ ተደራጅቷል ከላይ የተጠቀሱት አራት ሰዎች በዚህ ዘመን ለሚገኘው የጂሃድወሽብር አስተሳሰብ መሠረት የጣሉ ሰዎች በመሆናቸው ምከንያት ትኩረት ሰጠናቸው እንጂ በአደገኛ ትምህርቶቻቸው የሚታወቁ እስላማውያን ስፍር ቁጥር የላቸውም በተለይ የአልአዝሃር ዩኒቨርሲቲ ውጤቶች የሆኑት ከምድረ ግብፅ የፈለቁት ጂሃዳውያን የሸብር ስልቶችን በመንደፍ ረገድ ወደር አይገኝላቸውም የሙስሊም ወንድማማቾች መስራች የነበረው ሐሰን አልባና የሂዝቡ አልታህሪር አስላማዊ የአርነት ንቅናቄ መስራቾች የነበረው ሳላህ ሴሬያ የአልተከፊር ወልሂጅራ መስራች የነበረው ሹከሪ ሙስጠፋ የተብሲሒ ጀመዓት መስራች የነበረው ሙሐመድ ኢልያስ አልካንዝላዊ የአል ጂሃድና የሌሎች ሽብርተኛ ቡድኖች መንፈሳዊ መሪ የነበረውና ፕሬዚዳንት ሳዳትን ያስገደለው አሁን በአሜሪካ እስር ቤት ውስጥ የዕድሜ ልክ እስር ላይ የሚገኘው ይነ ስውሩ ሼኸ ኦማር አብደልረህማን የቢን ላደን ቀኝ አጅ የነበረውና የአልቃኢዳን የመሪነት ቦታ የተረከበው አይማን አልዘዋሕሪ የብዙ አደገኛ መጻሕፍት ደራሲ የሆነውና በመገናኛ ብዙሃን የሰላም ጭምብል በመልበስ የሚቀርበው በመጻሕፍቱ ግን ጩ የሽብርን መርዝ የሚያሰራጨው ዩሱፍ አልቀረዳዊ ወዘተ የመሳሰሱት ግለሰቦች በትምህርቶቻቸውና በጽሑፎቻቸው በሚሊዮኖች ደም የጨቀየውን ሳይወድ በግድ የተዳፈነውን የሞት ማዕበል የግፍ ረመጥ በመቀስቀስ የዘመናዊውን ጂሃድ ቋያ አሳት የለኮሱና እያነደዱ የሚገኙ በመሆናቸው ከአራቱ ግለሰቦች ያልተናነሰ ትኩረት ያሻቸዋል ዓሰም ስቀፋፍዊሙጡ ሽብርና ሦስቱ ከስተቶች በብዙዎች ግንዛቤ የዓለም አቀፋዊው ጂሃድ ጅማሮ ተደርጎ የሚታሰበው መስከረም ዝ በአሜሪካ ላይ የተፈፀመው ጥቃት ነው ነገር ግን ጥቃቱ የዓለም አቀፋዊው ጂሃድ ውጤት እንጂ ጅማሬ አልነበረም ማርከ እስቴይን በተሰኘ ጸሐፊ አባባል መስከረም ዝ ሁሉም ነገር የተለወጠበት ዕለት ሳይሆን ነገሮች ምን ያህል እንደተለወጡ ይፋ የወጣበት ዕለት ነበር በዘመናዊው ጂሃድ ታሪከ ከዚያ ይልቅ ልዩ ትርጉም ያለው ዓም ነው ያ ዓመት ሽብርተኝነት ዓለም አቀፋዊ ይዘት አንዲኖረው ያደረጉ ተከታዮቹ ሦስት ታሪካዊ ኹነቶች የተፈፀሙበት ዓመት ነበር የሲዬገ ስብዮት እስላማዊው አብዮት ከመነሳቱ በፊት ኢራን የአሜሪካ ወዳጅ በነበረው የፓህላቪ ቤተሰብ ትመራ ነበር በፈረንሳይ አገር ውስጥ በስደት ላይ የነበሩት አያቶላህ ኾሜይኒ መልዕከቶቻቸውን በካሴት በማሰራጨት ያፋፋሙት አብዮት ተሳከቶ የዩሱፍ አል ቀረዳዊ ሥራዎች በብዛት ወደ አማርኛ ተተርጉመው በእስላማዊ የመጽሐፍት መሸጫ መደብሮች ውስጥ ይገኛሉ የዚህ ሰው ትምህርት ምን ያህል አደገኛ አንደሆነ ለማወቅ ጂሉ ነስር አል መንሹድ በሚል ርዕስ ተጽፎ ድል አድራጊ መፃዒ የሙስሊም ትውልድ ተብሎ ወደ አማርኛ የተመለሰውን መጽሐፍ ማንበብ በቂ ነው መጽሐፉን ያነበበ ሁሉ አሁን እየታየ የሚገኘውን እንደ አሸን የፈላውን በጥላቻ በአእብሪትና በአጉል ሃይማኖታዊ ቅንኣት የተጀነነውን በጂሃድ የሚያምነውን ትውልድ በግልፅ ማየት ይቸላል የዚህን ሰው መርዛማ መጻሕፍት በብዛት ወደ አማርኛ በመመለስ አያሰራጨ የሚገኘው እዚሁ በምድረ ሐበሻ እየኖረ የሚገኝ ግለሰብ ነው እ ፀርዐ ዘፀ አነፀ ሯዘፀ ዐ ሃፀ ዐ ፀ ዚዐህ ሂሂ » የቀደመው ሥርኣት ከወደቀ በኋላ ወደ አገራቸው በመመለስ በሪፈረንደም እስላማዊ መንግሥት መሠረቱ በሺኣ እስልምና ትርጓሜ ላይ የተመሠረተ የሸሪኣ ሕግም የእስላማዊቷ አገር ላዕላይ ሕግ ሆኖ ፀደቀ በዚያው ዓመት ሚያዝያ በቁጣ የተሞሉ የኾሜይኒ ወጣት ደጋፊዎች ታላቋ ሰይጣን በማለት የሚጠሯትን የአሜሪካን ኤምባሲ በመውረር ስድሳ ስድስት ዜጎቿን አገቱ አሜሪካ የታገቱባትን ዜጎች በማስለቀቅ ላይ ከማተኮር የዘለለ በኢራን ውስጥ ሲከናወን የነበረውን ጉዳይ መረዳት ተስኗት ነበር ወይም በምን ያመጣል ስሕተት ማተኮር አልፈለገችም ነበር አዛውንቱ ኾሜይኒ የመሠረቱት ሥርኣት ጠንካራ ለነበረው የፓህላቪ ቤተሰብ አመራር አማራጭ በመሆን ይዘልቃል የሚል ግምት ስላልነበራትም ሊሆን ይችላል ጉዳዩን በቸልታ ተመለከተችው ነገር ግን ያ ግምት ፍፁም የተሳሳተ ነበር የኢራኑ እስላማዊ አብዮት በዚህ ዘመን እስላማዊ መንግሥት ማቋቋም እንደሚቻልና ምዕራባውያን አይደፈሬ አለመሆናቸውን በማረጋገጥ ለብዙ ጂሃዳውያን የመነቃቃት ምክንያት ሆኗል ኮካ ከከባ የቴህራኑ የአሜሪካ ኤምባሲ በተወረረ በአሥራ ሁለተኛው ቀን ሳዑዲ አረብያ ውስጥ አንድ ያልታሰበና ያልተጠበቀ ከስተት ተፈፀመ ሦስት መቶ የሚሆኑ ሙስሊም ታጣቂዎች ታላቁን የመካ መስጊድ ተቆጣጠሩት የታጣቂዎቹ መሪ ሲጠበቅ የነበረው መሐዲ እርሱ መሆኑን በማወጅ ዓለምን አስደመመ እነዚህ ታጣቂዎች እንደ ምዕራባውያን አሻንጉሊት የሚቆጥሩትን የሳዑድን ቤተሰብ ጨምሮ ከአመለካከታቸው ጋር የማይስማሙትን ሙስሊሞች በሙሉ በከሃዲነት የሚፈርጁ ዖፆሪሪ አመለካከት አራማጆች ነበሩ ትግላቸው መጀመርያ ከአውነተኛው መንገድ ካፈነገጡት ሙስሊሞች ጋር እንደሆነና ሙስሊም ካልሆኑት ጋር የሚደረገው ፍልሚያ የመጀመርያው ተልዕኮ ከተሳካ በኋላ እንደሚቀጥል ያምኑ ነበር ታጣቂዎቹ መደበኛ ሥልጠና ያልነበራቸውና ቀላል መሣርያዎችን የታጠቁ ቢሆኑም በማይታመን ሁኔታ ለሁለት ሳምንታት ያህል መስጊዱን ተቆጣጥረውት ከቆዩ በኋላ በፈረንሳይ ኮማንዶዎች እርዳታ አብዛኞቻቸው ተገድለው የተቀሩት በቁጥጥር ሥር ውለዋል የሳዑዲ አረብያ የስለላ መረብ ከታጣቂዎቹ በስተጀርባ የነበሩትን ሰዎች ማንነት ካጣራ በኋላ የደረሰበት ነገር ለንጉሥ ሳዑድ ቤተሰብ በእጅጉ አስደንጋጭ ነበር ግለሰቦቹ ቁልፍ በሆኑ ኡላማዎች የሃይማኖት ሊቃውንት ድጋፍ የተቸራቸውና ሊቃውንቱ ለሳዑዲ ገዢዎች የነበራቸውን ጥላቻ በተግባር የገለፁ ግለሰቦች ነበሩ የጥላቻው መሠረት ደግሞ በገዢዎቹ ዳተኝነት ሕዝበ ሙስሊሙ እምነቱን በትከከል መተግበር ስለተሳነው ከሃዲያን የሆኑት የምዕራባውያን የበታች ሆኗል የሚል ነበር አብዱል ወሃብ ከሳዑዲ ንጉሣውያን ቤተሰቦች ጋር ያደረገው ቃል ኪዳን እንደገና ታድሶ ምዕራባውያን በአረብ ባሕረ ሰላጤ ላይ ያላቸውን ተፅዕኖ ለመቀልበስ ጊዜው እንደሆነ አምነዋል ከበባው ካከተመ በኋላ የሳዑዲ የስለላ መረብ በምርመራ የደረሰባቸውን ሊቃውንት አንገታቸውን ከመቅላት ይልቅ ንጉሥ ወደ ቤተ መንግሥት በመጋበዝ አጓጊ የሆነ የድርድር ነጥብ አቀረቡላቸው ሊቃውንቱ በአስላም ምድርና በሙስሊሞች ላይ ጂሃድ መፈጸም ፍጹም ጋራም ወይም የተጠላ መሆኑን በማወጅ ዳግመኛ ለሳዑዲ መንግሥትና ለሳዑድ ቤተሰብ ስጋት መሆኑ እንዲቀር ለማድረግ በምትኩ ደግሞ በከሃዲያን አገራትና በዓለም አቀፍ ደረጃ ተከፊሪ ሌሎች ሙስሊሞችን በከሃዲነት የሚፈርጅ የሱኒ ሙስሊም መጠርያ ነው ለሚፈፀመው ጂሃድ ንጉሣዊ ቤተሰቡ ድጋፍ ለማድረግ ከስምምነት ተደረሰ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ከነዳጅ የሚገኘውን ከፍተኛ ገቢ በመጠቀም አከራሪ እስልምናን በዓለም ዙርያ ለማስፋፋት በሚደረገው አንቅስቃሴ እንዲሁም አሸባሪዎችን በመርዳት ረገድ ሳዑዲ አረብያ ግንባር ቀደም ሚና መጫወቷን ቀጥላለች የስሹጋኒስታገ ከቦቪዩት ሕብርት ጠጠር የሶቪዬት ሕብረት ወዳጅ የነበረው የአፍጋኒስታን ሶሻሊስት መንግሥት በአገር በቀል ፅንፈኞች ይደርስበት የነበረውን ጥቃት መቋቋም ተስኖት ለመውደቅ ጫፍ ላይ በመድረሱ ምከንያት የውጪ ድጋፍ አስፈልጎት ነበር በሕብረቱና በአፍጋኒስታን መንግሥት መካከል ከዚያ ቀደም በተፈረመው ስምምነት መሠረት ታህሳስ የሶቪየት ወታደሮች ወደ አፍጋኒስታን በመግባት በታጣቂዎች ላይ ጥቃቶችን መፈፀም ጀመሩ ይህ ጦርነት ከጥቂት ጊዜ በኋላ የቀዝቃዛው ጦርነት ዘመን ባላንጣዎች በሆኑት በራሸያና በአሜሪካ መካከል ወደሚደረግ ጦርነት ተሸጋገረ ራሽያ በቀጥታ ውጊያው ውስጥ የገባች ስትሆን አሜሪካ ደግሞ አገር በቀሎቹን ሙጃሂዲኖች በመርዳት የራሽያን ዓላማ ለማከሸፍ ጥረቷን ተያያዘች ሙጃሂዲኖች ከአሜሪካና ከሳዑዲ አረብያ በሚጎርፈው ከሚፈለገው በላይ በሆነ ድጋፍ በመደራጀታቸው ምከንያት ለዓለም አቀፋዊው የሸብር ንቅናቄ ተግባራዊ መሠረት የተጣለው በዚያን ወቅት ነበር የአፍጋኒስታን ጦርነት የነበረውን አንድምታ በተመለከተ የቢንላደን የበላይና የአልቃኢዳ ትከከለኛ መስራች የነበረው አብዱላህ አዛም የሚከተለውን ጽፎ ነበር አንዳንዶች ዓለም እንደጠፋችና ይህ ኡማ በሰማዕታት ጥማት እንዳረረ ተሰምቷቸው ነበር ስለዚህ አላህ በምድረ አፍጋኒስታን ጂሃድን በማፈንዳት ከተለያዩ የሙስሊም አገራት ወጣቶች ጂሃድና ሰማዕትነትን ፍለጋ እንዲጎርፉ አደረገ አብዱላህ አዛም ቢንላደንና ጥቂት አረብ ጓዶቻቸው በአፍጋኒስታን ውስጥ የተደረገውን ጦርነት ወደ ዓለም አቀፋዊ የጂሃድ ንቅናቄ ለወጡት አዛም ጂሃዳዊ ስልቶችን የመንደፍ ዕውቀት የነበረው ሲሆን ቢንላደን ደግሞ ገንዘብ ነበረው እነዚህ ሦስቱ ከስተቶች የዘመናዊው እስላማዊ ሽብርተኝነት መሠረቶች ምን እንደሆኑ በግልፅ የሚያሳዩ ናቸው የኢራን አብዮት እስላማዊው አገዛዝ በዚህ ዘመን ሊተገበር የሚችል መሆኑን እንዲሁም የነፃውን ዓለም ተግዳሮት የመቋቋም አቅም እንዳለው በማሳየት ለጂሃዳውያን ወኔና ሰጥቷቸዋል ሞዴልም ሆኗቸዋል የመካ ከበባ ከስተት የሳዑዲ አረብያ መንግሥት ሽብርተኝነትን አንዲደግፍ በማሳመን የገንዘብና የአስተምህሮ ምንጭ እንዲኖራቸው አድርጓል የአፍጋኒስታን ጦርነት ደግሞ ለመደራጀትና ለመሰልጠን ምቹ የሆነ ከባቢን በመፍጠር ወደ ተግባራዊ እርምጃ እንዲገቡ ረድቷቸዋል ከሽብርተኝነት ጋር በሚደረገው ፍልሚያ እነዚህን ሦስትዮሽ መሠረቶች ሳያፈርሱ ድልን ማሰብ የህልም እንጀራ የመብላት ያህል ነው እስላማዊ ሽብርን ድል ለመንሳት እንደ ሞዴል የሚያየውን የወኔ መሠረቱን መደምሰስ የአስተምህሮና የገንዘብ ምንጩን መደፈን እንዲሁም የርቢ መስኩን ምቹ አንዳይሆን ማድረግ አማራጭ የሌለው መንገድ ነው ወዬሯቻ መቃርኗ ከ ሯ ፍሯጋመርኳጩ ኒነ ሯፍርቪመርኳዷ ጂዛጅናቫና ኪትዮጵአ ሯ ፍሯጋመርኳጩ ኒነ ሯፍርቪመርኳዷ ታስክ ከገደ ጂዛጅ መሣር የእስልምናና የኢትዮጵያ ግንኙነት የእስልምናን ያህል እድሜ ያለው ነው የመጀመርያዎቹ ሙስሊም ስደተኞች እምነቱ በተመሠረተ በጥቂት ዓመታት ውስጥ ነበር ወደ ኢትዮጵያ የመጡት አልነጃሺ የተሰኘ የአክሱም ንጉሥ ጥሩ አቀባበል እንዳደረገላቸውና እንደሰለመ የሚናገሩ ትርከቶች በአስላማዊ መዛግብት ውስጥ በስፋት ይነበባሉ ይህ ንጉሥ በብዙ እስላማዊ ጽሑፎች ውስጥ አስሓማ ኢብንአብጃር ተብሏል ስደተኞቹ ወደአገራቸው ከተመለሱ በኋላ መልካም መስተንግዶ እንደጠበቃቸውና ምንም ችግር እንዳልገጠማቸው የመሰከሩ ሲሆን ከዚህም የተነሳ ነቢዩ መሐመድ ሐበሾች እስካልነኳችሁ ድረስ አትንኳቸው ማለታቸው ይነገራል ሆኖም የኢትዮጵያ ከርስቲያኖች በየዘመናቱ የጂሃድ ሰይፍ ሲመዘዝባቸው ኖረዋል የአገር ውስጦቹም ሆኑ የውጪ ጂሃዳውያን ቀን በፈቀደላቸው ቁጥር በኢትዮጵያ ከርስቲያኖች ላይ ያላቸውን ጥላቻ በተግባር ሳይገልፁ ያለፉበት ዘመን አልነበረም ዛሬ በውጪ የሚገኙት ፀረ ኢትዮጵያ አቋም ያላቸው ፅንፈኞችና በአገር ውስጥ የሚገኙት ነጫጭ እሾኾች የኢትዮጵያን ታሪከ በአዲስ መልከ ለመጻፍ እየሞከሩ ይገኛሉ በዚህም በመጠቀም ለከፍለ ዘመናት በመቻቻልና በፍቅር አብሮ የኖረውን ሕዝብ አርስ በርሱ ለማባላት ኢትዮጵያ ውስጥ ጂሃድ እንዱነሳ ለማድረግ ጥረት እያደረጉ ይገኛሉ ይህም በሁለት መልኩ ይገለፃል የመጀመርያው የአልነጃሺን ጥንታዊ የአረቦች አፈታሪከ እንደ አዲስ ማራገብ ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ ግራኝ አሕመድን የመሳሰሉ በኢትዮጵያውያን ከርቲያኖች ላይ ወረራና ጥቃቶችን የፈፀሙ ጂሃዳውያንን ማወደስ ነው ከስበነሻሺ ታልከ ከበስተጀርባ የሚገኝ ዒቤፁ ኢብን ኢስሐቅ የተሰኙት የመሐመድ ግለ ታሪከ ጸሐፊ አልነጃሺ ቹዌ እስልምናን በመቀበሉ ምክንያት ሕዝቡ እንዴት እንዳመፀበትና እርሱም ደግሞ አስላማዊውን ታጄያ ማታለል በመጠቀም እስልምናውን ሳይለቅ ሕዝቡንም ሳያስቆጣ እንዴት በዘዴ እንዳመለጠ ጽፈዋል አልነጃ በትግራይ ከልል የሚገኘ መስጊድ ጃዕፋር ኢብን መሐመድ አባቱን ዋቢ አድርጎ እንደነገረኝ ሐበሾች ተሰብስበው እምነታችንን ለቀሃል አሉት አመፁበትም ስለዚህ መርከቦችን በማዘጋጀት ወደ ጃዕፋርና አብረውት ወዳሉት ሰዎች እዚህ ላይ ተሳፍራቸሁ ተዘጋጁ እኔ ከተሸነፍኩኝ ወዳሰኛችሁ ቦታ ሂዱ አኔ ድል ከቀናኝ ደግሞ ባላችሁበት ሁኑ አላቸው ከዝያም ወረቀት በመውሰድ ከአላህ በስተቀር አምላከ የለም መሐመድም ደግሞ መልእከተኛው ናቸው የማርያም ልጅ ዒሳ ባርያው መልእከተኛው ወደ ማርያምም የጣለው መንፈሱና ቃሉ ነው ብሎ ጻፈ ከለበሰው ካባ ስር በቀኝ ትከሻው በኩል በማስቀመጥ ተሰልፈው ሲጠባበቁት ወደነበሩት ሐበሾች መጣ እናንተ ሰዎች ሆይ እኔ ከመካከላችሁ የተመርጥኩ አይደለሁምን አላቸው አነርሱም አዎ ነህ በማለት መለሱለት ሕይወቴስ በናንተ መካከል እንዴት ነው። ከፍል እና ከፍል ሙሐመድ ጦይብ ፈታዖዮቷዖዳናሊሲዕም ገፅ በኢድሪስ ሙሐመድ የተተረጎመ ዝኒ ከማሁ ያ ከመጸጠጩ በአሁኑ ወቅት በተለይም በአከራሪ ሙስሊሞች ዘንድ እየጎላ የመጣው አመለካከት ኢትዮጵያ በአልነጃሺ መስለም ምከንያት የእስላም ሕጋዊ ግዛት የመሆኗ ጉዳይ ነው ይህ አመለካከት በብዙ ሙስሊም ጸሐፊያን ጽሑፎች ውስጥ በስፋት ተንፀባርቆ ይገኛል ለምሳሌ ያህል አሊ አልሼኸ አሕመድ በከር የተሰኙ የሳዑዲ አረቢያ ጸሐፊ መዓሊም አልሒጅራተይን ኢለ አርድ አልሐበሸ ወደ ሐበሻ ምድር የተደረጉት የሁለቱ ሒጅራዎች ባህርያት በሚል ርዕስ በጻፉት መጽሐፍ ውስጥ አልነጃሺ እስልምናን በመቀበሉ ምከንያት ኢትዮጵያ የእስላም ግዛት አካል መሆኗን አስልምና በአልነጃሺ መስለም ያስመዘገበው ድል በትከከል አለመጠበቁን ጨቋኝ የሆነው የከርስትና እምነት ሙስሊሞችን በኢትዮጵያ ውስጥ ማዋረዱን ኢትዮጵያ ሙስሊም አገር መሆኗን የኢትዮጵያ ሙስሊሞች አረቦች መሆናቸውን አሕመድ ግራኝ የፈፀመው ጂሃድ የኢስላምን ጠላቶች ለመጋፈጥ ጥሩ ሞዴል መሆኑን በኢትዮጵያ ውስጥ የሚደረገው ጂሃድ በሙስሊም አገራት መታገዝ እንደሚገባው ወዘተ በስፋት ጽፈዋል ፕሮፌሰር ሓጋይ ኢርሊች የተሰኙ በኢትዮጵያ አስልምና ላይ ጥልቅ ጥናቶችን ያደረጉ ምሑር የሰለመ አልነጃሺ ማለትም የሰለመ የኢትዮጵያ ንጉሥ የሚለው ትርከት በመካከለኛው ምስራቅ በሚገኙት ፀረ ኢትዮጵያ አቋም ባላቸው ግለሰቦችና ቡድኖች ዘንድ ኢትዮጵያ የአስላም ምድር ናት በሚል እንደሚተረጎም ይገልፃሉ ፕሮፌሰሩ ካደረጉት ጥናት በመነሳት እንደገለፁት ሙስሊሙ አልነጃሺ በጦር አዛፐቹና በካህናቱ ተከድቶ ለብቻው እንዲገለል ከተደረገ በኋላ እንደሞተ መነገሩ እስልምና ለመጀመሪያ ጊዜ የተሸነፈባት ምድር ተደርጋ እንድትቆጠርና የኢትዮጵያ የከርስትና ታሪከም ሕገወጥ ተደርጎ እንዲቀርብ ምከንያት ሆኗል ስለዚህ ኢትዮጵያ እስልምና በአፍሪቃ ውስጥ ያለውን መስፋፋት የገታችቸና ሙስሊም ዜጎቿን የምትጨቁን አገር ተደርጋ ርከ ዐሀዐ ዐቅዐ ይ ሀዐይወ ተቆጥራለች በአክራሪ ሙስሊሞች አመለካከት መሠረት ኢትዮጵያ ሙስሊም መሪ አንደገና በማስቀመጥ ልትቤዥ ይገባታል የሰለመ አልነጃሺ የሚለው መፈከር በመካከለኛው ምስራቅ ለሚገኙት ሙስሊሞች የኢትዮጵያን ከርስቲያናዊ ሥርኣት ለማጣጣልና የአፍሪቃ ቀንድ ሙስሊሞች ፖለቲካዊ ስልጣኗን እንዲቆናጠጡ ለማደፋፈር መጠቀሚያ ሆኗቸዋል ይህ የሰለመ አልነጃሺ ታሪከ ጂሃዳውያን ኢትዮጵያ ላይ አንዲዘምቱ ምከንያት በመሆን በተደጋጋሚ አገሪቱን ለአደጋ አጋልጧታል በአፄ ዮሐንስ ዘመን የሱዳን መሐዲዎች ለንጉሥ በጻፉት ደብዳቤ ውስጥ የአልነጃሺን ዱካ ተከትለው እስልምናን እንዲቀበሱ የሚያሳስብና እምቢ ካሉ ደግሞ ጥፋት እንደሚጠብቃቸው የሚገልፅ መልእከት መስፈሩን ፕሮፌሰር ሓጋይ ለዚህ እንደ ምሳሌ ይጠቅሳሉ በምሑሩ ጥናት መሠረት ኢትዮጵያ ችግር ውስጥ በገባችባቸው ጊዜያት ሁሉ አገሪቱን ለመደገፍም ሆነ ከጠላቶቿ ወገን ለመሰለፍ እንደ ዋና ጉዳይ ተነስቷል በኢጣሊያ ወረራ ወቅትም የሆነው ይህ ነበር የአልነጃሺ ጉዳይ የታሪከ ሃቀኝነት ጉዳይ ብቻ አይደለም የፅንፈኛ ሙስሊሞች ፍላጎት አንዳንድ የዋኀን እንደሚያስቡት የነቢዩን ወዳጆች በመልካም ሁኔታ ያስተናገደውን የአገራችንን ንጉሥ እንደ ሙስሊም በመቁጠር አከብሮት መስጠት አይደለም ይህ ታሪከ ኢትዮጵያውያን ከርስቲያኖች ሙስሊም የነበረውን ንጉሥ አሰቃይተው ገድለዋል በማለት ይከሳል በአሁኑ ወቅትም ኢትዮጵያውያን ከርስቲያኖች በሙስሊም ባልጀሮቻቸው ዘንድ የተጠሉ እንዲሆኑ ለማድረግ እኩይ ዓላማ ጥቅም ላይ እየዋለ ይገኛል እስከ ቅርብ ዘመን ድረስ ኢትዮጵያ የመጀመርያዎቹን ሙስሊም ስደተኞች ተቀብላ ያስተናገደች አገር ናት ሐበሾችን ካልነኳችሁ አትንኳቸው ኢትዮጵያ ለእስልምና ከብር የሰጠ ደግ ንጉሥ የነበራት አገር ናት ወዘተ የሚሉት አባባሎች ጎልተው ይነገሩ የነበረ ከ ሲሆን አሁን ግን ኢትዮጵያ ሙስሊም ንጉሲሷን አሰቃይታ የገደለች አገር ናት ለእስልምና መስፋፋት እንቅፋት የሆነች አገር ናት የእስላም ግዛት አካል ናት ሙስሊም ዜጎቿን የምትጨቁን አገር ናት ወዘተ የሚሉ ድምፆች አይለው እየተሰሙ ይገኛሉ ስለዚህ የሰለመ አልነጃሺ የሚለው የፈጠራ ታሪከ ለአገር ደህንነትና ለኢትዮጵያ ከርስቲያኖች ህልውና አደጋ የሚፈጥር ሜራ ከበስተጀርባው የሚገኝ በመሆኑ እንዲሁም ለዘመናችን ጂሃዳውያን የፕሮፓጋንዳ መሣርያ በመሆን እያገለገለ ስለሚገኝ ጉዳዩ የሚመለከታቸው ወገኖች አንድ ሊሉት ይገባል በፈጠራ ታሪከ አገር ስለምን ለአደጋ ትጋለጥ። በኢትዮጵያውያን ከርስቲያኖች ላይ ይህንን ታላቅ ጭፍጨፋ ያደረሰው አሕመድ ግራኝ እጅግ በሚያሳዝን ሁኔታ በአገር ውስጥና ከአገር ውጪ በሚዘጋጁ ብዙ አስላማዊ የህትመት ውጤቶች ውስጥ እንደ ጀግና እየተወደሰ ይገኛል ለምሳሌ ያህል አሕመዲን ጀበል ኢትዮጵያውያን ሙስሊሞች የጭቆናና የትግል ታሪከ በሚል ርዕስ በጻፈው መጽሐፉ ውስጥ ታላቁ ወጣት ሙጃሒድ ኢማም አሕመድ በ ዓመቱ በፌብሩዋሪ ተሰዋ በማለት ሙሾ ያወርድለታል ሐሰን ታጁ የተሰኘ ጸሐፊም ታላቁ ኢትዮጵያዊ ጀግና በማለት ያወድሰዋልኖ ይኸው ጸሐፊ በሌላ መጽሐፉ የግራኝን ወንጀሎች ለማስተባበል ጥረት ሲያደርግ ይታያል የአገራችንን ታላላቅ የታሪከ ጸሐፍትንም ታሪኩን በትከከል አላቀረቡም በሚል ከፉኛ ይወርፋል ውዳሴ አሕመድ ግራኝ በግለሰቦች ብቻ ሳይሆን በመንግሥት በጀት በሚታተሙ የህትመት ውጤቶችም ውስጥ ይስተዋላሉ ሺሃብ አድዲን አሕመድ ቢን ዝኒ ከማሁ ገፅ ኛአሕመዲን ጀበል ዲሦሕቦውሯያ ሙዕፈምቻ ፅዐዐ ቦፍናና ቦግሳ ፖሪያ ቅፅ ገፅ ሐሰን ታጁ ይመረ ፖምስዶ ቀፖፓረፖ ዕሳዕሳምና ሐወቃታፇ አልበያን ሊሚትድ አንደኛ ፅትም ገፅ ሐሰን ታጁ ፅፀፉ ፍፖ ያመካ ለሰስ ፓኗካአንደኛ ዕትም ገፅ ከጸጸፎጩ አብደልቃድር በተሰኘ የአረብ ጸሐፊ ተጽፎ በሐረሪ ከልል ጉባኤ አማካኝነት ሐበሻን የማቅናት ዘመቻ በሚል ርዕስ ወደ አማርኛ የተመለሰው ባለ ሁለት ቅፅ የግራኝ ዜና መዋዕል ለዚህ አማኝ ነው ፉቱሑል ሐበሽ የሚለው የመጽሐፉ የአረብኛ ርዕስ የሐበሻ ሽንፈት የሚል ትርጉም ያለው ሲሆን ላዩን ለማሳመር ሐበሻን የማቅናት ዘመቻ ተብሎ ተተርጉሟል ይህም ጦርነቱ የተደረገው ለሐበሾቾ ታስቦ እንደሆነ ያስመስላል በሌላ ወገን ደግሞ ሐበሾች ጠማሞች ናቸው የሚል ውስጠ ወይራዊ ስደብን ያዘለ ነው ይህ የጂሃድ መጽሐፍ አዲሱን ትውልድ ለአመፅ ለማነሳሳት ታልሞ የተተረጎመ መሆኑ ግልፅ ነው ነገር ግን ይህ ሲደረግ ሀይ የሚል አካል መጥፋቱ ጂሃዳውያን በመንግሥት መዋቅር ውስጥ ምን ያህል እንደተሰገሰጉና ጡንቻቸው ምን ያህል አንደፈረጠመ የሚያሳይ ነው እንዲህ ዓይነት ድርጊቶች በቸልታ የሚታለፉ ከሆነ ነገ መንግሥትንም ሆነ ሕዝብን ዋጋ ማስከፈላቸው የማይቀር ነው አሕመድ ግራኝ በሙስሊሙ ሕብረተሰብ ላይ የተጫነውን የጭቆና ቀንበር ለመስበር እንደተዋጋ የነፃነት አርበኛ እየተቆጠረ ሲሆን ነገር ግን ከአረብና ከቱርክ ተስፋፊዎች ጋር በመመሳጠር አብያተ ከርስቲያናትን በማቃጠል ቅርሶችን በማውደም ንብረት በመዝረፍ ምዕመናንና ካህናትን በመግደል የፈፀመው የውድመትና የአልቂት ወንጀል ችላ እየተባለ ይገኛልፊ የጠቡም መነሻ ከርስቲያኖች እንደሆኑ በማስመሰል እየተነገረ ይገኛል ነገር ግን በሰሜን የነበረውን የባህር በር በመያዝ ከርስቲያኑ መፈናፈኛ እንዲያጣ ያደረጉት ሙስሊሞች ነበሩ በደቡብ የነበረውን የባህር በር የያዘው የአስላም ኃይል ከሰሜኑ የሚያንስ ስለነበረ በዚህ የባህር በር ለመጠቀም በዚያ አካባቢ የነበሩትን እስላማዊ አንጃዎች ማስገበር አስፈላጊ ስለነበር የከርስቲያን ነገሥታት ወታደራዊ ኃይላቸውን ተጠቅመዋል ትኩረታቸውም የባህር በርና የንግድ መስመሮችን ከሥጋት ነፃ ማድረግ እንጂ ሙስሊሞችን ማጥፋት አልነበረም የሰሜን ነገሥታት በደቡብ ከነበሩት ሱልጣኔቶች ጋር በየጊዜው ውጊያ ቢገጥሙም ነገር ግን በግዛቶቻቸው ውስጥ የነበሩትን ሙስሊሞች በተመለከተ የተለየ ፖሊሲ ይከተሉ ነበር አናሳ የነበሩት ሙስሊም ማሕበረሰቦች ከመንግሥታዊ ሥልጣን ቢገለሉም ነገር ግን በሙሉ ነፃነት ይንቀሳቀሱ እንደነበር የታሪከ ሃቅ ነውጡ አሕመድ ግራኝ በሰሜኑ የአገሪቱ ከፍል ላይ የፈፀመው ወረራ በአረቦችና በቱርኮች የታገዘ ከርስትናን ሙሉ በሙሉ የማጥፋትና በምትኩም እስልምናን የማስቀመጥ የጂሃድ ወረራ እንጂ ራስን የመከላከል ጦርነት አልነበረም ያንን ዘመን የሚመኙና ለግራኝ የሚዘምሩለት የአገር ውስጦቹና የውጪዎቹ ጂሃዳውያን ቀን ቢሰጣቸውና እድል ቢያገኙ ተመሳሳይ ታሪከ ከመድገም ወደ ኋላ እንደማይሉና ከርስትናን ለማጥፋት የሚቋምጡ መሆናቸው ግልፅ ነው ነገር ግን ምቹ ጊዜ እስኪመጣላቸው ድረስ አጉርጠው አድብተዋልዬ ወ መርቋ እ ለከኩ ያሀዐሀ ዐበዐ ከ ፀዐዐ ፀ ጾ ኮኩ ጂዛድ ከሲትዮጵሀጀ ሙስጥ ከጡ ከዬበ ዘመኀኘ ጠጂህ የግራኝ ወረራ በወቅቱ ከፍተኛ ጉዳት ቢያደርስም ነገር ግን በሰሜኑ የኢትዮጵያ ከፍል የሃይማኖት ስብጥር ላይ የነበረው ተፅዕኖ የተጠበቀውን ያህል አልነበረም ከግራኝ ሽንፈት በኋላ ሙስሊም ሱልጣኔቶች የተደካሙና እንቅስቃሴያቸውም የተገደበ ሲሆን ቤተ ከርስቲያን በአጭር ጊዜ ውስጥ ወደ ቀድሞ ይዞታዋ ተመልሳለች ይህ በንዲህ አንዳለ ቱርከን የመሳሰሉት የውጪ ጂሃዳውያን ኢትዮጵያን በማስለም ረገድ የነበራቸው ተስፋ እንዳልተሟጠጠ ታይቷል ቱርኮች ተሸንፈው ከአገር ከተባረሩ በኋላ በ የምፅዋን ወደብ የተቆጣጠሩ ሲሆን እስከ ደብረ ዳሞ ገዳም ድረስ ዘልቀው በመምጣት በመነኮሳቱ ላይ ጭፍጨፋ እንደፈፀሙና ገዳሙንም እንዳረከሱ የወቅቱ ባህረ ነጋሽ የነበረው ይስሐቅም ድል በመንሳት ከአካባቢው እንዳባረራቸው የታሪከ ድርሳናት ይዘከራሉ ከግራኝ ሽንፈት በኋላ የከርስቲያኑን ምድር ከበው የነበሩት ሙስሊም ማሕበረሰቦች ተዳከመው የነበረ ሲሆን የሰሜኑ ግዛት በደቡብ በነበሩት ሕዝቦች እንቅስቃሴ ከመረበሽ በስተቀር የገጠመው ያን ያህል የጎላ ችግር አልነበረም ቤተ ከርስቲያን በአንድ አካባቢ ሕዝቦች ላይ ብቻ በማተኮር እንቅስቃሴዋ የተገደበ ባይሆን ኖሮ ዛሬ አስልምናን ተቀብለው የሚታዩትና ከሌሎች ጋር ተደባልቆ ለመኖር የማይቸገሩት ወርቃማ ባሕል ያላቸው የኦሮሞ ሕዝቦች ከርስትናን ይቀበሉ እንደነበር ትሪሚንግሃም የተሰኙት የታሪከ ሊቅ አስተያየታቸውን ይሰጣሉ ፐብ። አባይ በሚገናኙበት ቦታ ላይ የካርቱም ከተማን ቆረቆረ ልጁ ኢብራሂምንም የሂጃዝና የአቢሲኒያ አስተዳዳሪ በማለት ከሾመ በኋላ ኢትዮጵያን የመውረር አቅዱን ለአውሮፓውያን ሸሪኮቹ ግልፅ አደረገ ነገር ግን በወቅቱ በካይሮ የብሪቲሽ ቆንስላ ጄኔራል የነበረው ሳልት አቅዱን በመቃወም አውሮፓውያን ኃይላት ለዘመናት ከርስትናዋን ጠብቃ የቆየች ብቸኛዋ አፍሪቃዊት አገር አእንድትወረር እንደማይፈቅዱ ገለፀለት ነገር ግን አውሮፓውያን ጥቅማቸው እስካልተነካ ድረስ ለክርስትና ግድ እንደሌላቸው በኋለኞቹ ዘመናት ግልፅ ሆኗል ሙሐመድ አሊ በሦርያ ያደረገው ወረራ ስላልተሳካለት ፊቱን ወደ ኢትዮጵያ በመመለስ በ በሱዳን በኩል ቀለበት በተባለ የድንበር መግብያ ወራሪ ሠራዊቱ ወደ አገር ውስጥ እንዲዘልቅ አድርጓል ወረራው በጎንደር ከተማ ውስጥ ከፍተኛ ሽብርን ያስከተለ ሲሆን ጂሃዳውያኑ ብዙ አብያተ ከርስቲያናትን የማርከስ አስነዋሪ ተግባራትን ፈፅመዋል ይህ ደግሞ በሕዝቡና በመሪዎች ዘንድ ከፍተኛ ቁጣን ቀስቅሶ በደጃች ከንፉ የተመራ ሠራዊት በወኔና በቁጭት ከፉኛ በመቅጣት አባሯቸዋል ሙሐመድ አሊ ሽንፈቱን ለመበቀል ቢፈልግም ነገር ግን ፈረንሳይና ብሪቴን ጫና ስላሳደሩበት አቅዱን ሳይፈፅም ቀርቷል ከዲቭ ኢስማኤል ኢስማኤል ፓሳ ግብፅ ኢትዮጵያን የመውረር እቅዷን እንደገና በኢስማኢል ፓሻ ዘመን ለመተግበር የተንቀሳቀሰች ቢሆንም ህዳር በምዕራባውያን ቅጥረኞች ከ ክ ከ ፎክ እየተመራ በምፅዋ በኩል የገባው የግብፅ የጂሃድ ሠራዊት ጉንደት በተባለ ቦታ ላይ የአፄ ዮሐንስን ሠራዊት በመግጠም ሙሉ በሙሱ ተደመስሲል የመጀመርያውን ሽንፈት ለመቀልበስ ለሁለተኛ ጊዜ መጋቢት ወር ላይ ተመልሶ የመጣውም ወረሪ የጂሃድ ሠራዊት ጉራ በተባለ ቦታ ላይ ተደመስሷል በዚህም ምከንያት ግብፅ ጦር አዝምታ ኢትዮጵያን ለማስለም የነበራት ምኞት ሊከሽፍ ችሏል የሱጻኘ ዉከሕዲስቶች ጥቻት ግብፅ ሱዳንን በመያዚ ምከንያት የመሐዲ እንቅስቃሴ ሱዳን ላይ ተነስቶ ነበር ይህ እንቅስቃሴ ዋና አላማው በእንግሊዛውያን የምትደገፈውን ግብፅን ማሸነፍ ቢሆንም አፄ ዮሐንስ በመሐዲዎች የተከበበውን የግብፅ ሠራዊት በኢትዮጵያ ግዛት በኩል ለማስወጣት ያደረጉት ስምምነት መሐዲስቶች ትኩረታቸውን ወደ ኢትዮጵያ አንዲመልሱ ምከንያት ሆኗል በወቅቱ የጎጃም ንጉሥ የነበሩት ተከለሃይማኖት በጥር ወር የመሐዲስቶች ይዞታ በነበረችው የመተማ ከተማ ላይ ጥቃት ፈፅመው ነበር በቀጣዩ ዓመት የመሐዲስቶች ሠራዊት እስከ ጎንደር ድረስ ዘልቆ በመግባት አብያተ ከርስቲያናትን አቃጥሏል ሕዝበ ከርስቲያኑን ጨፍጭፏል ብዙዎችንም ማርኮ ለባርነት ወስዷል በዚህም ምክንያት መጋቢት እና በመተማ ላይ በተደረገው ጦርነት አፄ ዮሐንስ ሕይወታቸውን ያጡ ሲሆን መሐዲስቶችም ራሳቸውን በመቁረጥ ወደ ሱዳን ወስደዋል የመሐዲስቶቹ ትኩረት ዋና ጠላታቸው ወደሆነችው ወደ ግብፅ ስለተመለሰ ኢትዮጵያን ከመውረር ታቅበዋል ግብፅና ሱዳን ሙሉ በሙሉ በብሪቲሽ ቅኝ ግዛት ስር ከገቡ በኋላ በውጪ እስላማውያን ኢትዮጵያ ላይ የሚደርሰው የጂሃድ ስጋት ለጊዜውም ቢሆን ጋብ ማለቱ አልቀረም ከ ክ ከ መ የሰጅ ሲዖሱ የጣስሰም ሚዜ ሌላው ለኢትዮጵያ ከርስትና በጣም አደገኛ ዘመን እንደነበረ የሚነገረው የልጅ ኢያሱ ዘመነ መንግሥት ነበር አፄ ሚኒሊክ የአልጋ ቁራኛ ከሆኑ በኋላ በ የልጅ ልጃቸው የነበሩትን ልጅ ኢያሱን የአልጋ ወራሽ ራስ ተሰማን ደግሞ አንደራሴ አድርገው ሹመው ነበር በ የራስ ተሰማን ሞት ተከትሎ ልጅ ኢያሱ ከእስልምና ወደ ከርስትና ከመጡት ከአባታቸው ከራስ ሚካኤል ጋር በመሆን ሥልጣናቸውን ካጠናከሩ በኋላ ወደ አስልምና አምነት ነ ማድላት አንደጀመሩ የታሪከ ተመራማሪው ፕሮፌሰር ትሪሚንግሃም ይናገራሱ በጸሐፊው መሠረት ልጅ ኢያሱ ወደ ሐረር ከተማ በመሄድ እስልምናን መለማመድ ጀምረው ነበር ከርስቲያን የነበሩትን ባለቤታቸውን ሮማን ወርቅን ገሸሸ በማድረግ ሙስሊም ሴቶችን አግብተዋል መስጊዶችንም በድሬ ደዋና በጅጅጋ አስገንብተዋል በዚህ ሳያበቁ ኢትዮጵያ በሃይማኖት ከቱርከ ስር መሆኗን ለማመልከት በኢትዮጵያ ባንዲራ ላይ የጨረቃ ምልከትና የእስልምናን የእምነት መግለጫ ላኢላሀ ኢለላ መሐመደን ረሱል አላህ በማድረግ ለቱርከ ቆንስላ ጄነራል ላኩለት ለራሳቸው ሙስሊም ባለሥልጣናትም ተመሳሳይ ባንዲራዎችን በመላከ ለጂሃድ እንደሚመሯቸው ቃል ገቡ ከኦጋዴኑ የሶማሌ መሐዲ ሙሐመድ ኢብን አብደላህ ጋር ስምምነት በማድረግም ጠብመንጃዎችንና ጥይቶችን ላኩለት በከርስቲያኖች ላይ ለሚያደርጉት ጂሃድ እንዲከተሏቸውም ለሶማሌዎች ጥሪ አቀረቡ ወደ ጂጂጋም በመሄድ ሠራዊት መለመሉ በመጨረሻም እቅዳቸው ግቡን ሳይመታ ከሥልጣን እንዲወርዱ ተደረገ ማሳሰብያ አንዳንድ የታሪከ ተመራማሪዎች በአፄ ኃይለ ሥላሴ ዘመን ከተጻፉት የታሪከ መጻሕፍት በመነሳት የልጅ ኢያሱን ታሪከ ከላይ በተቀመጠው መልኩ ማየት ሚዛናዊነት እንደሚጎድለው ይናገራሉ በመሆኑም አንባቢያን ታሪኩን ከሌላ ፅንፍ የሚያሳዩ ምንጮችን እንዲያገናዝቡ አንመከራለን የፍሺስት ቢኪጣቢሲሀ ከስሳግሣዊ ተበሰኮ በኢጣሊያ ወረራ ወቅት በኢትዮጵያ ከርስትና ላይ የተደቀነው አደጋ ቀላል አልነበረም ቤኒቶ ሞሶሎኒ ኢትዮጵያን ለመውረር ዝግጅት ሲያደርግ ሳለ በአገር ውስጥና በውጪ አገራት ከነበሩት ሙስሊሞች ዘንድ ድጋፍ ለማሰባሰብ የተጠቀመው ዘዴ የኢትዮጵያን ከርስትና በማዋረድ እስልምናን ከፍ እንደሚያደርግ ቃል መግባት ነበር የሞሶሎኒን የወረራ እቅድ በመቃወም ከኢትዮጵያ ጎን የተሰለፉ አረብ ሙስሊሞቾ ቢኖሩም ነገር ግን ብዙዎቹ ለወራሪው ኃይል ድጋፍ ሰጥተዋል ልጅ ኢያሱም ትከከለኛው የኢትዮጵያ መሪ መሆኑን በማወጅ እስላማዊውን አገዛዝ እንደሚመልስ ቃል መግባቱ በሐረር በኦጋዴን በደቡብ ኢትዮጵያ ሙስሊሞችና በአዲስ አበባ ይኖሩ በነበሩት አረብ ነጋዴዎች ዘንድ ተቀባይነትን አስገኝቶለት እንደነበር የኢጣሲያ ምንጮች ይገልፃሉ ከጦርነቱ በፊት አፄ ኃይለ ሥላሴ ሚያዝያ ወደ ሳዑዲ አረብያ የላኩት የልዑካን ቡድን ምንም ተስፋ ሰጪ ነገር ሳያገኝ ወደ ካይሮ አቅንቷል በወቅቱም ንጉሥ ኢብን ሳዑድ የልዑካን ቡድኑ አባል ለነበሩት ለኢትዮጵያዊው ሙስሊም ለአሕመድ ሳሊቅ ኢትዮጵያ በሙስሊሞች ላይ የፈፀመቸውን ሁሉ አውቃለሁ አባ ጂፋር ከሥልጣን ወርዷል ልጆቹም ከአገር ከ ተሰደዋል ለከፍለ ዘመናት የኖረው የጅማ አስላማዊ መንግሥት ጠፍቷል በኢትዮጵያ ውስጥ የረባ ሥልጣን ያለው ሙስሊም የለም ኢትዮጵያን ልረዳት አልችልም በማለት መናገራቸው ተመዝግቧል ይህም ለሞሶሎኒ አስደሳች ዜና ነበርም ኢትዮጵውያኑ ባዶ አጃቸውን ከሳዑዲ በተመለሱ ልከ በወሩ በልኡል ሳዑድና ሐምዛ በተባለ ኢትዮጵያን በሚጠላ ሰው የሚመራ የልዑካን ቡድን ሮም ደረሰ ሞሶሎኒ ትከከልኛ የእስልምና ወዳጅ እንደሆነና በከርስትና ቀንበር ስር ለሚሰቃዩት የኢትዮጵያ ሙስሊሞች ትከከለኛ ጠባቂ አንደሆነም ተገለፀ ሳዑዲ የኢጣሊያና የኢትዮጵያ ጦርነት በሁለት ከርስቲያን አገራት መካከል የሚደረግ ጦርነት መሆኑን በመግለጽ ገለልተኛነትን ትመርጣለች በሚል ሰበብ ከኢትዮጵያ ጋር ያላትን ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት እንደምታቋርጥ ለኢጣሊያ ወታደሮች የሚሆን ምግብ እንደምትሸጥ ፀረ ኢጣሊያ የሆነን የትኛውንም ፕሮፓጋንዳ እንደምታግድ በምትኩም ጦርነቱ ከተጠናቀቀ በኋላ ኢጣሊያ ለሳዑዲ አየር ኃይል ድጋፍ አንደምታደርግና መሣርያ በመስጠት ውለታዋን አንደምትመልስ የሚገልጽ ምስጢራዊ ስምምነት ተደረሰ ሳዑዲ ግመሎችን ለሞሶሎኒ ለመሸጥ በመስማማት ድጋፏን ቸራለች በቀጣዩ ከረምት ንጉሠ ሌላ የልዑካን ቡድን ወደ ሳዑዲ ቢልኩም ነገር ግን ውጤት አልነበረውም በ ኢትዮጵያን የወረረው የሞሶሎኒ ሠራዊት ከሶማሊያ ከኤርትራና ከሊብያ የተውጣጡ ቁጥራቸው ከሰባ ሺህ በላይ የሚሆኑ ሙስሊም ወታደሮችን ያካተተ ነበር ፋሺስት ኢጣሊያ ኢትዮጵያን በወረረባቸው በነዚያ አምስት ዓመታት እስልምናን ለማስፋፋት ጥረት ያደረገ ሲሆን አብያተ ከርስቲያናትን አውድሟል ብዙ ከርስቲያኖችንም በጥይት በመድፍና በመርዝ ጋስ ጨፍጭፏል በአርሲና ኮርከ ዐሀዐ ዐዐ ደ ያዐ ኦኦ ከ ዐ በሲዳማ አካባቢ የነበሩት ሕዝቦች እንዲሰልሙ ይበረታቱ ነበር በሦስት ግዛቶችም ላይ እስልምና ኦፊሴላዊ ሃይማኖት ሆኖ ታውጆ ነበር በአዲስ አበባ ውስጥ ጣሊያኖች አስላማዊ ትምህርት ቤቶችን ይደጉሙ ነበር ሙስሊሞችም እስላማዊውን ሕግ ተግባራዊ እንዲያደርጉ ይበረታቱ ነበር የሐጅ ቢሮ እንደ አዲስ በመደራጀት ተጓኾች በብዛት አንዲሄዱ ይበረታቱ ድጋፍም ይደረግላቸው ነበር በአዲስ አበባ ውስጥ የሚገኘውን ታላቁን የአንዋር መስጊድን ጨምሮ በመቶዎች የሚቆጠሩ መስጊዶች በመላ አገሪቱ እንዲገነቡ ተደርጓል ለአንዋር መስጊድ ግንባታ ሞሶሎኒ በግሉ ድጋፍ አድርጓል የሐረር ከተማ ቁርአንን ብርሃንና የአስልምናን ሥልጣኔ የምታበራ የእስልምና ቅድስት ከተማ እንደምትሆን በግራዚያኒ ቃል ተገብቶ ነበር አረብኛ የመማርያና የሥራ ቋንቋ እንዲሆን ተደርጓል የአረብኛ መጻሕፍትና ጋዜጦች ይታተሙ ነበር የአረብኛ ሬዲዮ ጣብያዎችም ተቋቁመው ነበር ሁሉም ጋዜጦች አንድ የአረብኛ አምድ እንዲኖራቸው ግዴታ ሆኖ ነበር በ ግራዚያኒ የዒድ አል ፈጥር በዓል ላይ ለመጀመርያ ጊዜ መድፍ እንዲተኮስ አድርጓል ወራሪዎቹን የተቃወሙ ሺኒንና ም ያር የይማኖት አባቶችና ካህናት በጀምላ ከ ቦግ ለን ቦም ጠህ ተጨፍጭፈዋል የኢትዮጵያ ቤተ ሶዶርጎያወጀበት የትሪፖሊ ትዕይንት ከርስቲያን ከግብፅ ጋር የነበራት ታሪካዊ ትስስር እንዲቋረጥ ተደርጓል ባጠቃላይ ያ ዘመን ለኢትዮጵያ ቤተ ከርስቲያን የጭንቅ ዘመን ነበር ይህ ሁሉ ከሆነ በኋላ በ ሞሶሎኒ ሊብያን በጎበኘበት ወቅት ፈረስ እየጋለበ የአስላም ሰይፍ የሚል መፈከር በማሰማት በሊብያና በኢትዮጵያ ውስጥ እንደተረጋገጠው ካሊፌት ከጠፋ ወዲህ የእስልምና ዋና ጠባቂ እርሱ መሆኑን ያወጀበት ትርዒት የሞሶሎኒን እስላማዊ ፕሮፓጋንዳ ከፍታ ጫፍ ያሳየ ነበርፁ ነገር ግን ፋሺስት ኢጣሊያ በቂ ጊዜ ስላላገኘ አገሪቱን የማስለም አቅዱ ግቡን ሳይመታ ቀርቷል የዚይጀድ ባልና የቦማሲሀ የሽብር ኩጽኛች ሙከሴ ዚያድ ባሬ ታላቋ ሶማሊያን የመመሥረት እቅዱን ለማሳካት የአፄ ኃይለ ሥላሴን መንግሥት ውድቀትና የአገሪቱን አለመረጋጋት ተከትሎ በ በአገሪቱ ላይ ጦርነትን አውጆ ብዙ አካባቢዎችንም ተቆጣጥሮ ነበር ነገር ግን ከስምንት ወራት አልህ አስጨራሽ ፍልሚያ በኋላም ተሸንፎ ከአገሪቱ ሊወጣ ችሏል የኢትዮጵያን ግዛቶች ቆርሶ የእስላማዊቷ ሶማሊያ አካል የማደረግ ህልሙም መና ቀርቷል ከዚያድ ባሬ ውድቀት በኋላ በሳዑዲ አረብያ መንግሥትና ካርቱም ላይ በነበረው የአልቃኢዳ እርዳታ የተለያዩ እስላማዊ የሸብር ቡድኖች ሶማሊያ ውስጥ ተመስርተው ነበር ከነዚህ መካከል አልተከፊር ወል ሒጅራ አልኢስላህ እና አልተብሊሂ ይጠቀሳሉ በዚያድ ባሬ አስተዳደር ከአገር የተሰደዱት ግለሰቦችና በኦጋዴን ውስጥ የተሸነፉት ሶማሌ ታጣቂዎች በመተባበር በሳዑዲ አረብያ ውስጥ በ አልኢትሃድ አል ኢስላሚ እስላማዊ ሕብረት የሚል የሸብር አንጃ በማቋቋም በኢትዮሶማሌ ድንበር አካባቢ መንቀሳቀስ ጀምረው ነበር ይህ የሸብር ቡድን የሶማሊያን ሽብርተኞች ከዓለም አቀፉ የሸብር መረብ ጋር አስተሳስሮ ነበር በዎቹ ውስጥ ደግሞ የተወሰኑ የሶማሌ ሙጃሄሂዲኖችን በአፍጋኒስታን ጦርነት ውስጥ እንዲሳተፉ ልኮ ነበር በ ብዙ የሸብር ቡድኖችን አባል በማድረግ ኃይሉን ያጠናከረ ሲሆን አልቃኢዳን ለመሳሰሉት የሽብር ቡድኖች እርዳታን በመስጠት ከ ከ በሚታወቁት አል ሐራሚን የተባለውን የሳዑዲ አረብያ የእርዳታ ድርጅትን በመሳሰሉት መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች ይታገዝ ነበር በ ዚያድ ባሬ ከወደቀ በኋላ ህልውናውን ይፋ በማድረግ ሼኸ ዳሂር አዌይስን መሪው አድረጎ ሾመ በኢትዮጵያ ላይም ጂሃዳዊ ጥቃቶቹን መፈፀም ጀመረ በሶማሴ ከልላዊ መንግሥት ላይ ብዙ ጥቃቶችን ከፈፀመ በኋላ በ ዓም የዘመን አቆጣጠሮቹ አንደ ጎርጎሮሳውያኑ አቆጣጠር መሆናቸው ይታወስ በአዲስ አበባ ከተማም ውስጥ የቦምብ ጥቃቶችን ፈፀመ እነዚህ ሁሉ የሸብር ጥቃቶች አል ሐራሚን በተባለው መንግሥታዊ ያልሆነ ድርጅትና በአልቃኢዳ ይደገፉ እንደነበር ይነገራል ኋላ ላይም የኢትዮጵያ ሠራዊት ወደ ሶማሊያ በመግባት ብዙ የአል ኢትሃድን ካምፖች አጥፍቷል ሽብርተኞቹንም ድል በመንሳት በታትኗቸዋል የተበታተኑትም ሽብርተኞች ኋላ ላይ በመሰባሰብ የእስላማዊ ፍርድቤቶች ሕብረት የተባለውን ድርጅት የመሠረቱ ሲሆን ይህ የሸብር ቡድን በኢትዮጵያና በአሜሪካ የሚደገፈውን የሶማሊያ ጊዜያዊ የሸግግር መንግሥት በማስወገድ ሞቃዲሾን ተቆጣጥሮ በሸሪኣ የሚመራ መንግሥት መሥርቶ ነበር አጋዴንም የአዲሱ ካሊፌት አካል እንደሆነ በማወጅም በኢትዮጵያ ላይ ጂሃድን አውጆ ነበር ነገር ግን የኢትዮጵያ መከላከያ ሠራዊት በ ወደ ሶማሊያ በመግባት ዓለምን ባስደመመ ፍጥነት ድል ነስቶ በታትኖታል የሸግግር መንግሥቱም መልሶ ቦታውን አንዲይዝ አድርጓል ወዬሯቻ መቃርኗ ከ ፎዉዛቢዝም ከሲትዮጵዞ ጡስጥ ኢህአዴግ ደርግን በማስወገድ አገሪቱን ከተቆጣጠረ ወዲህ ለሁሉም ሃይማኖቶች እኩልነትን በማወጅ ለተግባራዊነቱ ብርቱ ጥረት ማድረጉ የማይካድ ሃቅ ነው በዚህም ምከንያት በአገሪቱ ውስጥ የሰላምና የነፃነት አየር ነፍሷል ነገር ግን ይህንን ነፃነት የለአግባብ የተጠቀሙና የጥፋት መርዛቸውን በትውልዱ መካከል ለማሰራጨት የተጉ ከዚህም የተነሳ ብዙ ጥፋቶችን ያስከተሉ ቡድኖች መኖራቸው አልቀረም በዚህ ረገድ በተለይ የወሃቢዝም ሰለፊ ፍልስፍናን የሚከተሉ ወገኖች ይጠቀሳሉ ዛሬ በአገሪቱ ውስጥ በብዛት ተሰራጭቶ በሕዝቦች መካከል ያለውን የመቻቻልና አብሮ የመኖር ባሕል እያደፈረሰ የሚገኘው ወሃቢዝም ይህንን ነፃነት ተጠቅሞ የተስፋፋ ይሁን እንጂ እግሩን በአገሪቱ ውስጥ ካሳረፈ ብዙ አሥርተ ዓመታት አልፈዋል ቪበስዒ ኃጆሰ ሥሳሴ ዘዉገ ቀደም ሲል እንደገለፅነው ፋሺስት ኢጣሊያ ሙስሊሞች የሐጅ ጉዞ እንዲያደርጉ ያበረታታ ነበር በገንዘብም በመደጎም ይልከ ነበር በ ለሐጅ ወደ መካ የተጓዙት ኢትዮጵያውያን ቁጥር ዝ ብቻ ሲሆን ከከ የሄዱት ከ ደግሞ ሰዎች ብቻ ነበሩ ነገር ግን በ ይህ ቁጥር ወደ አድጓል ሁሉም ደግሞ በኢጣሊያ መንግሥት ድጎማ የሄዱ ነበሩ ሳዑዲ አረብያ ለሐጅ የሚሄዱትን ኢትዮጵያውያን በወሃቢዝም ፍልስፍና አጥምቃ ወደ አገር ውስጥ በማስረግ ፍልስፍናውን የማስፋፋት ሥራዋን የጀመረችው ኢጣሊያ ከ ኢትዮጵያን ከመውረሯ በፊት ነበር በተለይም ደግሞ ሼኸ ዩሱፍ አብደል ረህማንና ሐጂ ኢብራሂም ሐሰን የተሰኙ ሁለት ሰዎች ለዚህ በዋናነት ይጠቀሳሉ ሁለቱም ወደ ሳዑዲ የተጓዙት በዎቹ መጀመርያ አካባቢ ነበር ሼኸ ዩሱፍ በ ወደ ኢትዮጵያ በመመለስ በሐረር ከተማ የወሃቢዝም ትምህርታቸውን ማስተማር የጀመሩ ሲሆን የሐረርን ከተማ የቀድሞ ነፃነት ለመመለስ የከተማይቱን ሙስሊም ሊቃውንት አደራጅተው ፊርማ በማሰባሰብ በወቅቱ የብሪቲሸ የአካባቢው አማካሪ ለነበሩት ለኮሎኔል ዳላስ ጥያቄ አቅርበው ነበር ነገር ግን ኮሎኔሉ ጥያቄያቸውን ውድቅ አድርገዋል ከዚህ በኋላ ነበር ሼኸ ዩሱፍ ለረጅም ጊዜ ትግል መሠረት ለመጣል የወሰኑት ከዚያም ብሔራዊ እስላማዊ ማሕበር አልጀማዒያ አልወኒያ አልኢስላሚያ ወይም አልዋታኒ የተሰኘ ማሕበር በማቋቋም መንቀሳቀስ ጀመሩ የማሕበሩ አባላት በሙሉ ሐረርን ከኢትዮጵያ ቅኝ ነፃ በማውጣት አሕመድ ግራኝ ባስቀመጠው ምሳሌነት መሠረት አስላማዊ መንግሥት እንደገና ለማቋቋም ቃል ኪዳን ገቡ የሐረርን ሕዝብ በሚገባ ሳያስተምሩ መንግሥትን መጋፈጥ እንደማይቻል ስለተገነዘቡም ዋታኒ እስላማዊ ማሕበር ቀደም ሲል የተሠራውን ትምህርት ቤት በመጠቀም አስላማዊውን ትምህርት በማስተማር ላይ እንዲያተኩር ተወሰነ ትምህርት ቤቱም ዘመናዊ መልክ ኖሮት አረብኛና በሐጂ ኢብራሂም ሐሰን አማካይነት ደግሞ የወሃቢዝም ትምህርት እንዲሰጥ ተባለ ሐጂ ኢብራሂምም በከፍተኛ ትጋት በየምሽቱ በቤታቸውም ጭምር ይህንን ፍልስፍና ማስተማር ተያያዙ የግራኝ ታሪከና ወታደራዊ አካሄድ እንደ አንድ ዋና ትምህርት ይሰጥ ነበር ዋታኒ አስላማዊ ማሕበር በሚያዘጋጃቸው ከብረ በዓላት ላይ በአሕመድ ግራኝ ዙርያ የሚያጠነጥኑ ግጥሞችና የውዳሴ መዝሙሮችም ተዘጋጅተው በተማሪዎች ይዘመሩ ነበር ሼኸ አብደል ረህማን ደግሞ በአዲስ አበባ ውስጥ በነበራቸው የመጻሕፍት መደብር አማካይነት በአረብኛ የተዘጋጁ የወሃቢያ መጻሕፍትን እያስመጡ ያከፋፍሉ ነበር ኋላ ላይ የትምህርት ሚኒስቴር ሆነው የተሾሙት ከበደ ሚካኤል ትምህርት ቤቱን በጎበኙበት ወቅት ለግራኝ የሚዜሙትን መዝሙሮች ትርጉም ከሰሙ በኋላ አንዳይዘመሩ ያገዱ ሲሆን አማርኛም የመማርያ ቋንቋ አንዲሆን ትዕዛዝ ሰጥተው ነበር ነገር ግን ከመንግሥት ይልቅ የዋሃቢዝም ዋና ጠላት የነበሩት ሼኸ አብደላህ ኢብን ሙሐመድ ኢብን ዩሱፍ አብደላህ አልሐረሪ የተሰኙ ሙስሊም ሊቅ ነበሩ እሂህ ሰው የአገራችን አብዛኛው ሙስሊም የሚከተለው በአንፃራዊነት ሰላማዊ ሊባል የሚችለው የሱፊ አስልምና ተከታይ ሲሆኑ ከፀረ ሰላም ትምህርቱ በተጨማሪ አሁን በዝርዝር የማናያቸውን የወሃቢዝም አስተምህሮዎች ይቃወሙ ነበር ሼከ አብደላህ ከሐረር ወደ አዲስ አበባ በመምጣት ውሏቸውን በመርካቶ አካባቢ በማድረግ ሙስሊሙን ህብረተሰብ በማስተማር ዝነኛ ሆነው ነበር ኋላም ወደ ሊባኖስ በማቅናት በመካከለኛው ምስራቅ ትምህርታቸውን በማስፋፋት በዓለም ላይ ዋነኛ ፀረ ወሃቢዝም ለሆነው ዓለም አቀፍ አስላማዊ ማሕበር ሊቀ መንበር ሆነዋል የፒህን ኢትዮጵያዊ ትምህርት አረቦች አሕባሽ በማለት ይጠሩታል ምከንያቱ ደግሞ ሐጂ አብደላህ ከሐበሻ ምድር የመጡ መሆናቸው ነው ትምህርቱ ግን በኢትዮጵያ ውስጥ ለዘመናት የኖረውና አብዛኛው የኢትዮጵያ ሕዝበ ሙስሊም የሚከተለው የሱፊ እስልምና እንጂ ሌላ አይደለም ትምህርቱን የተቀበሉና ሼኸ አብደላህ አልሐረሪ ከ ከ ከኢትዮጵያዊው የተማሩ ሊቃውንት ስልጠናዎችን ለመስጠት ከሊባኖስ በመጡበት ወቅት ወሃቢዮች መንግሥት አሕባሽ የሚባል አዲስ ሃይማኖት አመጣብን በማለት ሁከት መፍጠር ጀመሩ አነርሱ ባለ አገር ሆነው የአገሪቱን የሱፊ ሊቃውንት ማሳደድና መግደል ተያያዙ ሼኸ አብደላህ በአንድ ወቅት በሐረር ውስጥ በነበረው የወሃቢዮች ትምህርት ቤት ላይ ባስነሱት ተቃውሞ ምከንያት ለእስር ተዳርገው ነበር አዲስ አበባ በነበሩበት ጊዜ ሐጂ ኢብራሂም ለአንድ የአረብኛ ጋዜጣ በጻፉት መጣጥፍ ከርስቲያናዊት ኢትዮጵያንና ንጉሥን ማጣጣላቸውን ለመንግሥት መረጃ እንደሰጡም ይነገራል በዚህም ምከንያት ሐጂ ኢብራሂምና የትምህርት ቤቱ የወሃቢያ መምህራን ታስረው ለፍርድ የቀረቡ ሲሆን ሐጂ ኢብራሂም ከሐረር ከተማ ወደ ሌላ የኢትዮጵያ ከፍል ሄደው እንዲኖሩ ተፈርዶባቸዋል አፒህ ሰው አሁን በሕይወት የሉም ኋላ ላይ ሼኸ አብደላህ የሐረር ከተማ ሙፍቲ ሆነው በመሾማቸው ምከንያት ወሃቢዮች ድምፃቸውን አጥፍተው ለመኖር የተገደዱበት ሁኔታ ነበር የሐረር ወሃብዮች በ የሶማሌ ወጣቶች ከበብ ተብሎ በመንግሥት ፈቃድ በተቋቋመው ቡድን ውስጥ እጃቸውን አስገብተው የነበረ ሲሆን የአሕመድ ግራኝ መንፈስ እንደገና በመምጣት ከተማይቱ ላይ አንዣቦ ነበር ነገር ግን ጉዳዩ ይፋ በመሆኑ ጥር ዓም የሚሆኑ የከበቡ አባላት በቁጥጥር ስር ዋሉ ወጣቶቹ ይቅርታ በመጠየቅ የተፈቱ ሲሆን የሚሆኑ የወሃቢያን አንቅስቃሴ የሚመሩ የዋታኒ ማሕበር አባላት ከተማይቱን በመልቀቅ እንዲበተኑ ተደርጓል በዚሁ ዓመት ኢትዮጵያ የኦጋዴን ግዛቷን በማግኘቷ ምከንያት በሐረር ላይ ያላት ሙሉ ቁጥጥር አውን ስለሆነ በ በሐረር ከተማ የተጀመረው በወሃቢዝም የተመራው የእስላማዊ ፖለቲካ መነቃቃት ሊከሽፍ ችሏል ከ ከበዘዉነ ጸርገ የደርግ መንግሥት ባጠቃላይ ሃይማኖትን በተመለከተ ይከተል ከነበረው ፖሊሲ የተነሳ ያን ያህል የጎላ የወሃቢዝም እንቅስቃሴ አልነበረም ነገር ግን ውስጥ ለውስጥ የተሠሩ ሥራዎች እንደነበሩ እሙን ነው በ ከየመን በመጣ ስደተኛ የተመሠረተው የአልአወልያ ትምህርት ቤት በዘመነ ደርግ ጥብቅ በሆነ የመንግሥት ቁጥጥር ስር ነበር ደርግ ወደ መውደቂያው አካባቢ የሰርገኛ መጣ ዓይነት የፖሊሲ ለውጦችን በማድረጉ ምከንያት ለሳዑዲ እንቅስቃሴዎቸም በር ከፍቶ ነበር በዚህም መሠረት የዓለም የሙስሊሞች ሊግ ከአርዳታ ማስተባበርያና ማቋቋሚያ ኮሚሽን አእማማኮ ጋር በመተባበር ትምህርት ቤቶችን አጓለ ሙታንንና ከሊኒኮችን ለማቋቋም ስምምነት አደረገ መንግሥትና ሊጉ ያላቸው ግንኙነት መጥበቁን ከሚያመለከቱ ተግባራት መካከል አንዱ ሊጉ የሃይማኖትና የአረብኛ ቋንቋ ሥልጠናዎችን አንዲሰጥ መፈቀዱ ነበር በ ወደ ኢትዮጵያ ለጉብኝት የመጣው የሊጉ ልዑካን ቡድን በወሎ በሐረር በአዲስ አበባና በደብረ ዘይት ትምህርት ቤቶችን በመገንባት ሥራ ላይ መሆኑን መግለፁ ኢትዮጵያን የማስለም እንቅስቃሴው በአዲስ መልከ መጀመሩን አመላካች ነበር ከዘመነ ሲህስዱገ ከ ወዲህ የተደረገውን የመንግሥት ለውጥ ተከትሎ በአገራችን ውስጥ የተገኘውን የእምነት ነፃነት ሽፋን በማድረግ ብዙ ጥፋቶች ተፈፅመዋል በተለይ የወሃቢዝም ፍልስፍና ተከታዮች ነፃነቱ የሰጣቸውን ከፍተት በመጠቀም የማንይደፍረኛል ፅንፈኛ ትምህርቶችን በማስተማር ግርምቢጠኛ ባህርያቸው ከ ኤፍሬም እሸቴ ለዕራሪዕሐምና በዲሃዖዷጵሯ ገፅ ከልከ አልፎ በሚያሰራጪቸው ጽሑፎችና የድምፅ እንዲሁም የምስል መልዕከቶች ሌሎች ሃይማኖቶችን በነገር በመጎሸመጥ አገሪቱን ሲያምሱ ቆይተዋል የተሰጣቸውን የመንግሥት ሥልጣን ለአምነታቸው ማስፋፍያ በመጠቀም ብዙ በደሎችንም የፈፀሙ ባለሥልጣናት ነበሩ በአንድ ወቅት ከውጪ አገራት በገፍ በመግባት አገሪቱን ያጥለቀለቁት የጂሃድ ፊልሞችና አከራሪነትን የሚሰብኩ የህትመት ሥራዎች ያስከተሉት ውጤት በገሃድ ታይቷል በተለይ ከሳዑዲ አረብያ በሚመጣው የነዳጅ ዶላር የተገነቡት መስጊዶችና እስላማዊ ማዕከላት አገሪቱን እንደሙጃ ውጠዋታል በበጎ አድራጎት ሥም ወደ አገር ውስጥ የገቡ በርካታ እስላማዊ ድርጅቶችም ውስጥ ለውስጥ ጂሃዳውያንን እያሰለጠኑና የገንዘብ ድጋፍ እያደረጉ አገሪቱን ወዳልተጠበቀ አደጋ መርተዋታል የሂደቱ ገደብ አልባነት እንደ አነሳሱ ቢቀጥል ኖሮ ሊከተል የሚቸለውን አደጋ ማሰብ በእጅጉ ይዘገንናል አደጋውን ከማስቀረት አንፃር መንግሥት ይበል የሚያሰኙ አርምጃዎችን ወስዷል በተለይም የወሃቢዝም ዋነኛ የርቢ ማዕከል የሆነው አል አወልያ እስላማዊ ትምህርት ቤት ከወሃቢዮች እጅ ወጥቶ ለተገቢው አካል መሰጠቱ ይበል የሚያሰኝ ነበር ከአንደኛ ደረጃ ተነስቶ በኢትዮጵያ ውስጥ ብቻ ሳይሆን በምስራቅ አፍሪቃም ጭምር ግምባር ቀደም እስላማዊ ትምህርት ቤት ለመሆን የበቃው ይህ የፅንፈኞች ማዕከል በአገሪቱ ላይ ያሳደረው ተፅዕኖ በቀላሉ የሚታይ አይደለም የተወሰደው እርምጃ ከረፈደ በኋላ ቢሆንም ነገር ግን ከመሸ በኋላ አለመሆኑ ተስፋ ሰጪ ነው ወዬሯቻ መቃርኗ የግማጠቻበይደ ሐሳቦች በመጽሐፉ ማጠቃለያ መላው የአገራችን ሕዝብ የሃይማኖት መሪዎች የመንግሥት አካላትም ሆኑ ሰላም ፈላጊው ሙስሊሙ ወገናችን የሸብር ምንጭ ስለሆነው ስለ አከራሪ አስልምና ማወቅ ያሉባቸውን ቁልፍ ነጥቦች መጥቀስና የመፍትሔ ሐሳቦችን መጠቆም አስፈላጊ ነው መታጠቅ ሀዞሰባቸውጡ ጠሳኝ ከጡነታዎች ሯጋርጂ ከከዜኬዜዜ ሙስሲሞች በሽቭርከ ተገባርቻቸሙው ጣፅደቂ ሲጠቅሷቸሙ የሚችቡ ቭዙ ከስሳማዊ ከስተምህርዎች ስቡ አስልምና የሰላም ሃይማኖት ነው ወይስ አይደለም። የሚለው ጥያቄ በአሁኑ ወቅት በዓለም ዙርያ አነጋጋሪ ከሆኑት ርዕሰ ጉዳዮች መካከል አንዱ ነው ክርስትናን ጨምሮ ብዙ የዓለም ሃይማኖቶች ይብዛም ይነስም በአንድ ወቅት የነውጠኝነት ሀሀዐር ታሪከ አንደነበራቸው የሚታወቅ ነው ነገር ግን አንድ ሃይማኖት መለካት ያለበት በተከታዮቹ ሁኔታ ሳይሆን የእምነቶቹ መመርያ የሆኑት ቅዱሳት መጻሕፍት በሚያስተምሩት ትምህርት መሆኑ እሙንና ቅቡል ነው ቅዱሳት መጻሕፍቱ ሰላምና ፍቅርን የሚሰብኩ ሆነው ሳሉ የእምነቱ ተከታዮች መመርያውን ባለመታዘዝ ነውጠኞች ሊሆኑ ይትላሉ ነውጠኝነትን የሚሰብኩ መጻሕፍትን እንደ ሃይማኖት መመርያ የተቀበሉ ነገር ግን ባለማወቅም ይሁን መመርያዎቹን በተለየ መንገድ በመተርጎም ወይም ሆነ ብሎ ባለመታዘዝ በህሊናቸው የሚመሩና ከሌሎች ጋር በሰላም የሚኖሩ ወገኖች ሊኖሩ ይችላሉ የከርስቲያን መጽሐፍ ቅዱስ የመጀመርያው ከፍል በሆነው በብሉይ ኪዳን ውስጥ ግልፅ በሆነ አውድ ለአንድ የተወሰነ ዘመን ለአንድ ሕዝብና ውሱን ለሆነ ዓላማ የተሰጡ ጦርነትንና የኃይል እርምጃን የሚያፀድቁ መመርያዎች መኖራቸው ይታወቃል ነገር ግን ማንም ሰው በዚህ ዘመን እንዲተገብራቸው በሚያነሳሳ ወይም በሚፈቅድ ሁኔታ አልተጻፉም የመለኮታዊ መገለጥ መደምደምያ በሆነው አዲስ ኪዳን ውስጥ የተሰጡት መመርያዎች ደግሞ በቀልን ጥላቻን ጦርነትንና ማንኛውንም የኃይል እርምጃ አጥብቀው የሚከለከሉ በመሆናቸው ነውጠኝነት ክርስቲያናዊ እንዳልሆነ ያረጋግጣሉ ማቴዎስ ማርቆስ ዝ ሉቃስ ዕብራውያን ቫ ኤፌሶን ተሰሎንቄ ባ የሐዋርያት ሥራ ያዕቆብ ሮሜ ፌካ ጴጥሮስ ከ ቆሮንቶስ የአምነታችን ጀማሪና ፈፃሚ የሆነው ጌታችንና መድኃኒታችን ኢየሱስ ከርስቶስ በቃል ብቻ ሳይሆን በተግባርም ጭምር ሰላምን ሰብኳል የከርስቲያኖች እምነት ጀማሪ መሠረት ምሳሌና ሞዴል የሆነው ከርስቶስ ኢየሱስ እንዲሁም የእርሱን ተልዕኮ ይዘው የቀጠሉት ሐዋርያቱ እጅግ ሰላማውያን ነበሩ ቤተ ከርስቲያን የሮማ ኢምፓየር ፖለቲካ መጠቀሚያ አስከተደረገቸበት አስከ አራተኛው ከፍለ ዘመን ድረስ የነበሩት ከርስቲያኖች መገደልን እንጂ መግደልን መሰደድን እንጂ ማሳደድን አያውቁም ነበር ኮሎሴዩም በተሰኘው የሮም የመጫወቻ እስታዲዮም ውስጥ ጫወታዎችን የሚያሳዩ ጎበዞች ከርስትናን መቀበላቸው የሚታወቅበት አንዱ መንገድ ከአውሬዎች ጋር የመታገል ትዕይንት ቢያሳዩም ከሰዎች ጋር በሚደረግ ደም አፋሳሽ ትግል ላይ አለመሳተፋቸው ነበር ከሰዎች ጋር በሚደረግ ትግል ውስጥ ሌላውን ወገን ከመግደል ይልቅ መሣርያዎቻቸውን በመጣል መገደልን ይመርጡ ነበርፊ ቤተ ከርስቲያን ለከርስቶስ ትምህርትና ምሳሌነት የነበራት መታመን የተሸረሸረው የቄሣርን ለቄሣር የእግዚአብሔርን ለአግዚአብሔር የሚለውን መጽሐፍ ቅዱሳዊ ትምህርት ችላ በማለት የቄሣሮች መጠቀምያ ከሆነች ወዲህ ነበር በአንፃሩ ከከርስቶስ ልደት ስድስት መቶ ዓመታት በኋላ የተሰበከውን የእስልምናን ታሪከ ጀማሪው የሆኑትን የመሐመድንና የተተኪዎቻቸውን ሕይወት ስንከሳር ስናጠና የከርስቶስና የመጀመርያዎቹ ከርስቲያኖች እምነትና ኑሮ ተቃራኒ ሆኖ እናገኘዋለን ሁለተኛው ኸሊፋ ኡሥማን ተገደሉ ሦስተኛው ኸሊፋ ዑመር ተገደሉ የነቢዩ መሐመድ የአጎት ልጅና የልጃቸው ባል የነበሩት አራተኛው ኸሊፋ አሊም ተገደሉ የአሊ ልጅ ሁሴን የአባታቸውን ሥልጣን ለማስመለስ ሲዋጉ ተገደሉ የመሐመድ ሚስት አይሻ ደጋፊዎቻቸውን በማደራጀት ከሌሎች ሙስሊሞች ጋር ሲዋጉ ነበር ነቢዩ መሐመድ ለተተኪዎቻቸው ምሳሌ ሊሆን የሚቸል ሰላማዊ ሕይወት አልነበራቸውም እስከ ዕለተ ሞታቸው ድረስ በጦርነት በሽምቅ ውጊያ በዝርፍያና ተቃዋሚዎቻቸውን ከአገር በማባረር ነበር የኖሩት ባጠቃላይ ትምህርቶቻቸውና ያሳለፏቸው ታሪኮች በምንም መስፈርት የሰላም ሰው እንደሆኑ እንድንናገር አያስደፍሩንም ጥቂቶቹን እንደሚከተለው እናያለን የእስልምና ጀማሪ የሆኑት መሐመድ እንዲህ ማለታቸው ተነግሯዋል በሽብር ድል ነሺ ተደርጌያለሁ በሌላ ዘገባም በሸብር አታገዛለሁ ማለታቸው ተዘግቧል ይህም ከሌሎች የቀደሙት ነቢያት ሁሉ ልዩ እንደሚያደርጋቸው በኩራት ተናግረዋል ሞ ቁርአንም የአስልምና አምላከ የሆነው አላህ ሽብርን እንደሚነዛ ይናገራል በእነዚያ በካዱት ሰዎች ልቦች ውስጥ አላህ በእርሱ አስረጅ ያላወረደበትን ነገር በአላህ በማጋራታቸው ምከንያት ፍርሃትን ከከ ለቄከሂ ሃዐበበዩ ከ እአበበከ ከከ እህከኪ እክክበከ እንጥላለን መኖሪያቸውም እሳት ናት የበዳዮችም መኖሪያ ምን ትከፋ የዒምራን ቤተሰብ ምዕራፍ በተጨማሪም ሱራ በነዚህ ቦታዎች ላይ ፍርሃት ተብሎ የተተረጎመው በአብዱላህ ዩሱፍ አሊ የእንግሊዘኛ ትርጉም ፕዙዐ ተብሎ ተቀምጧል በተከታዩ የቁርአን ጥቅስ መሠረት ደግሞ አላህ ሙስሊሞች ሙስሊም ያልሆኑትን ሰዎች ለማሸበር እንዲዘጋጁ ይነግራቸዋል ለእነሱም ከማንኛውም ኃይልና ከታጀቡ ፈረሶችም የቻላችሁትን ሁሉ በእርሱ የአላህን ጠላትና ጠላታችሁን ሌሎችንም ከእነርሱ በቀር ያሉትን የማታውቋቸውን አላህ የሚያውቃቸውን መናፍቃን የምታሸብሩበት ስትኾኑ አዘጋጁላቸው የጦር ዘረፋዎች ምዕራፍ በኒ ቁረይዛ የተሰኘ የአይሁድ ጐሣ በመሐመድ ዘመን በአረብያ ባህረ ሰላጤ ከሚገኙ ጠንካራ የአይሁድ ማህበረሰቦች መካከል አንዱ ነበር መሐመድም ገብርኤል ተገልጦላቸው ይህንን ማህበረሰብ እንዲያሸብሩ እንደነገራቸው ለተከታዮቻቸው ተናገሩ አናም ወንዶቻቸው እንዲገደሉ ያደረጉ ሲሆን ሴቶችና ህፃናትን ለሙስሊሞች ከፋፍለዋል በሕይወት የተረፉትን ደግሞ ባርያዎች አድርገዋቸዋል አነዚህ ሰዎች ከመገደላቸው በፊት መሐመድ በመዲና የገበያ ስፍራ መካከል ጉድጓድ አስቆፍረው ነበር ከዚያም በጥቂቱ የሚገመቱ አይሁዳውያንን ወደዚያ ሥፍራ በመውሰድ ጭካኔ በተሞላበት ሁኔታ ሁሉንም በአንድ ላይ አሳረዷቸው ሀከኋ ልከህ ሀ ሏከከ ለ ሀከ የሱኒ ፅውቅ ሐታች የሆኑት ኢብን ከሚር የአይሁድን በጀማ መታረድ እንዲህ በማለት ገልፀዋል ከዚያም የአላህ መልእከተኛ ጉድጓዶች እንዲቆፈሩ አዘዙ ተፃዋፈሩም አነርሱም ትከሻቸው ላይ ታስረው አንዲመጡ ከተደረገ በኋላ ታረዱ ቁጥራቸውም ከሰባት መቶ እስከ ስምንት መቶ ይገመታል ህፃናትና ሴቶችም ተማረኩ ንብረታቸውም ተወረሰ። ከሓዲዎችንና መናፍቃንን ታገል በእነሱም ላይ ጨከን መኖሪያቸውም ገሀነም ናት መመለሻይቱም ከፋትቋ የንስሐ ምዕራፍ በአንድ ወቅት የተወሰኑ ሰዎች ወደ መሐመድ በመምጣት እስልምናን ተቀበሉ መሐመድም በደህና አስተናገዷቸው የመዲና የአየር ሁኔታ ስላልተስማማቸው ወደ ግመል መንጋ በመሄድ ወተታቸውንና ሽንታቸውን ለመድኃኒትነት እንዲጠጡ አዘዚቸው ሰዎቹ ከተሻላቸው በኋላ የመሐመድን እረኛ በመግደል ግመሎቹን ወስደው ሄዱ መሐመድም ጠባቂዎቹን በመላከ ተከታትለው ይዘዋቸው እንዲመጡ አደረጉ ከዝያም ዓይን ስለ ዓይን ጥርስ ስለ ጥርስ በሚለው ትእዛዝ መሠረት ሳይሆን ለመስማት በሚዘገንን ሁኔታ ቀጧቸው ቡኻሪ የተሰኙት የትውፊት ዘጋቢ እንዲህ በማለት ጽፈዋል ነቢዩ እጆቻቸውና አግሮቻቸው እንዲቆረጡ አዘዙ ተቆረጡም ዓይኖቻቸውም በጋለ ብረት ተጠብሶ እንዲጠፋ ተደረገ ከዝያም እስኪሞቱ ድረስ በአል ሀራ ፀሐያማ የሆነ የመዲና ደረቅ ቦታ ላይ ተጣሉ ውኃ በጠየቁ ጊዜ ምንም ውኃ አልተሰጣቸውም ነበር በሚከተለው ሐዲስ መሠረት ነቢዩ መሐመድ ለገንዘብ ብለው ሰዎችን ያሰቃዩ እንደነበር እናያለን በሐዲሱ ውስጥ የተጠቀሰው ሰው በኸይበር የሚገኙ አይሁድ መሪ የነበረ ወጣትና አዲስ መሽራ ነበር መሐመድ ካስገደሉት በኋላ መልከመልካም የ ዓመት ወጣት የነበረችውን ሰፊያ የተሰኘች ሚስቱን ለራሳቸው ወስደዋል ሐዲሱ እንዲህ ይነበባል ከከ ለከ ከከ እበበ ላከህ ህ መ ኀቢዩ ኪናና የተባለውን ሰው በተመለከ ለዙባይር እንዲህ የሚል ትእዛዝ ሰጡ በውስጡ የደበቀውን ሁሉ እስኪያወጣ ድረስ አሰቃየው ስለዚህ ዙባይር ኪናና ለሞት አስኪቃረብ ድረስ ደረቱ ላይ እሳት አስቀመጠበት ከዚያም ነቢዩ ለመስለማህ አሳልፈው ሰጡት እርሱም አረደው መሐመድ ሰዎች በእሳት አንዳይቃጠሉ እንደከለከሉ የሚናገሩ ሐዲሶች አሉ ነገር ግን ደግሞ ሰዎች በአሳት እንዲቃጠሉ ያዘዙባቸው ቦታዎችም አሉ ሌላው እጅግ አሰቃቂና ለመስማት የሚዘገንን የነቢዩ መሐመድና የተከታዮቻቸው የጭካኔ ታሪከ አልጦበሪ እና ኢብን ኢስሐቅ በጻፏቸው የመሐመድ ታሪኮች ውስጥ ይገኛል የ ዓመት ዕድሜ ባለጠጋ የሆነች ትክከለኛ ስሟ ፋጢማ ቢንት ሩቢያዐ የተሰኘ ኡም ቂርፋ የምትባል ሴት ነበረች መሐመድን የሚተቸ ግጥም በማዘጋጀትም ትደግም ነበር ወንዶች ልጆች የነበሯት ሲሆን ሁሉም ጎልማሶችና የአይሁድ ጎሣ መሪዎች ነበሩ በዘይድ የሚመራ አጥቂ ቡድን በረመዳን ወቅት በኡም ላይ ዘመተ በዚያን ጊዜ ኡም አሳቃቂ አሟሟት ሞተች ዘይድ አግሮቿን በገመድ አድርጎ በሁለት ግመሎች መካከል አሰራት በተቃራኒ አቅጣጫዎችም እንዲሄዱ አደረገ እርሷም ለሁለት ተሰነጠቀች በጣም ያረጀች ሴት ነበረች ከዝያም የኡምን ልጅና አብዳላን ወደ ነቢዩ አመጧቸው የኡም ልጅ የማረካት ላፐከዝ ሃዐ ኦ ከከ ለከዝ በ ክፀ ሮ ዐ ለገዐ » ከጸጸጽጸ የሰላማህ ንብረት ሆና ነበር መሐመድም ሰላማህን ስለ እርሷ ጠየቁት ሰላማህም እርሷን ሰጣቸው ዋና ዋና የሚባሉት አስላማዊ ምንጮች ስለ ነቢዩ መሐመድና ስለ ተከታዮቻቸው ከላይ የተባሉትን አውነታዎች የሚገልጡ ከሆነ በመሐመድ የተሰበከውና የተኖረው ትከከለኛው እስልምና የሰላም ሃይማኖት መሆኑን ለመናገር የሚያስደፍር መሠረት የለንም ቃ ሙስቢሞች ሁቡ ስገድ ስደጻጸሱም ሙስሊሞች ለቁርአናዊ ትምህርቶች ያላቸውን ታማኝነትና ከሌሎች ሃይማኖቶች ተከታዮች ጋር ያላቸውን ግንኙነት የሚወስኑ የተለያዩ ሁኔታዎች አሉ እነዚህን ሁኔታዎች ማወቅና ጎረቤቶቻችን ምን ዓይነት ሙስሊሞች እንደሆኑ መለየት ጥንቃቄ ከማድረግ በተጨማሪ በጭፍን ፈራጆች እንዳንሆን ይረዳናል ሙስሊሞች የሚከተሉትን አመለካከት የሚወስነው የመጀመርያው ነገር ያሉበት የአስተሳሰብ ጎራ ወይም ቤተ እምነት ነው አስልምና አንደማንኛውም ሃይማኖት በውስጡ ከፍፍሎች ያሉበት ሃይማኖት ነው ሱኒ አና ሺኣ የተሰኙ ሁለት አበይት ከፍሎች ሲኖሩት በእነዚህ ከፍሎች ውስጥ ብዙ ጎራዎች ይገኛሉ የኢትዮጵያ ሙስሊሞች ሱኒዎች ሲሆኑ አብዛኞቹ የሱፊ አስተምህሮ አራማጆች ናቸው ሱፊ እስልምና በአንፃራዊነት ሰላማዊ ሊባል የሚችል ነው በዚህ ጎራ ውስጥ የሚገኙት ሙስሊሞች ከምንም በላይ ከአምላካቸው ጋር የግል ሕብረት በማድረግ ላይ ያተኩራሉ በሰላምና በፍቅር ስለሚያምኑ ከሌሎች ሕዝቦች ጋር ለመኖር ብዙም አይቸገሩም ሱፊዎች ከሚታወቁባቸው ነገሮች መካከል አንዱ መንፈሳዊ በረከቶችን ለማግኘት ቅዱሳን እንደሆኑ የሚያምኗቸውን ሰዎች ላፐከዝ ሃዐ ኦ ፐስፀ ዐ ኦዐገዐጩ ፀ መቃብሮች መጎብኘት ነው ይህ ተግባራቸው በተለይም በወሃቢዝም ሰለፊ ፍልስፍና ተከታዮች ዘንድ አንዲነቀፉና አንደ እውነተኛ ሙስሊሞች አንዳይቆጠሩ እንዲሁም የጥቃት ዒላማ እንዲሆኑ አድርጓቸዋል የኢትዮጵያ ሙስሊሞች አብዛኞቹ ሱፊዎች ሲሆኑ በአገሪቱ ውስጥ ትልቁ የሱፊ ማዕከል በመባል የሚታወቀው በባሌ ዞን የሚገኘው የድሬ ሼሁሴን መስጊድ ነው በአሁኑ ወቅት የኢትዮጵያን ሙስሊሞች እንደገና የማስለም መርሃ ግብር ተይዞ የሱፊ አስልምናን በማጥፋት በወሃቢዝም ለመተካት ከፍተኛ ሩጫ እየተደረገ ይገኛል በአገሪቱ ውስጥ ከቅርብ ዓመታት ወዲህ የታዩት የአመፅና የሸብር ተግባራት የዚህ መርሃ ግብር ውጤቶች ናቸው ይህንን በትጋት እየፈፀሙ የሚገኙት ደግሞ በዋናነት ሳዑዲ አረብያ ቱርከና ካታር ናቸው ሙስሊሞችን ስለ ሃይማኖታቸው ባላቸው የዕውቀት ደረጃ ላይ ተመስርተን ከፍተኛ የአውቀት ደረጃ ላይ የደረሱ መሠረታዊ ፅውቀት ያላቸውና አነስተኛ ፅውቀት ያላቸው ብለን ልንመድባቸው እንቸላለን ከፍተኛ የዕውቀት ደረጃ ላይ የደረሱትን በማሕበረሰባቸው ውስጥ ባላቸው ቦታና ደረጃ መለየት የምንቸል ሲሆን ብዙኅኑ ሕዝበ ሙስሊም በጣም ውሱን አውቀት ያለው ነገር ግን ለሃይማኖቱ ታማኝ መሆን የሚፈልግ ነው ከፍተኛ የዕውቀት ደረጃ ላይ የደረሱ የተባሉት በተለይም የወሃቢዝም ፍልስፍና አቀንቃኞች ከሆኑ ብዙ ጊዜ በሽብር ተግባራት ውስጥ በቀጥታ ሲሳተፉ ባይታይም የሐሳቡ አመንጪዎች የሽብርተኞች መልማዮችና የአተገባበር ስልት ነዳፊዎች እነርሱ ናቸው ለሽብር ተግባሮቻቸው ብዙ ጊዜ የሚጠቀሙት ደግሞ ስለ ሃይማኖቱ አነስተኛ ዕውቀት ያለውን ሙስሊም ነው ሀ ጂዛድ ጃጸርጃዎች ስቡት ጂሃድ ሦስት ደረጃዎች አሉት የመጀመርያው ደረጃ አከራሪ ሙስሊሞች ደካሞችና ሙስሊም ያልሆኑ ሕዝቦች በሚበዙበት አገር ውስጥ ሲኖሩ የሚተገበር ነው የአገሪቱን ሕግ በማከበር ቢኖሩም ነገር ግን ቁጥራቸውን በመጨመርና ኢኮኖሚያዊ የበላይነትን በመቀዳጀት ላይ በትጋት ይሠራሉ በዚህ ደረጃ መሐመድ በተመሳሳይ ሁኔታ ውስጥ በነበሩበት ጊዜ በሃይማኖት ማስገደድ የለም በማለት የተናገሩትን ቃል ተግባራዊ ያደርጋሉ የላም ምዕራፍ በአገሪቱ ውስጥ የሚተገበረው የንግግር ነፃነት የሚፈቅድላቸውን የመጨረሻ ነፃነት በመጠቀም በጽሑፍና በተለያዩ የመገናኛ አውታሮች በሌሎች እምነቶች ላይ ትቸቶችን ይሰነዝራሉ የአደባባይ ሙግቶችን ያደርጋሉ በአካባቢው መገኘታቸው እንዲታወቅ አስላማዊ አልባሳትን ይጠቀማሉ ሁለተኛው የጂሃድ ደረጃ የዝግጅት ደረጃ በመባል ይታወቃል ተግባራዊ የሚሆነውም አከራሪ ሙስሊሞች ቁጥራቸው አናሳ ቢሆንም ነገር ግን ተፅዕኖ ማሳደር ወደሚችል ማሕበረሰብ ካደጉ በኋላ ነው በዚህ ጊዜ በቀጣይ አገሪቱን ለመቆጣጠር በገንዘብ በዕውቀት በወታደራዊ ሥልጠናዎች የጦር መሣርያዎችን በማከማቸትና በመሳሰሉት ራሳቸውን ያዘጋጃሉ የጦር ዘረፋዎች ምዕራፍ ምቹ ሁኔታዎች ሲፈጠሩላቸው ጥቃቶችን ይሰነዝራሱ እስልምናን በአደባባይ የሚቃወሙትን ግለሰቦች በማጥቃት የትችት አንደበቶችን ይዘጋሉ ራሳቸውን ከሌሎች ማሕበረሰቦች በመነጠል በእስላማዊ ሕጎች የሚተዳደሩትን አካባቢዎች ይፈጥራሉ በዚህ መካከል ደግሞ ሙስሊም አሸባሪዎች ጥቃቶችን በፈፀሙ ቁጥር ሽብር እስላማዊ አለመሆኑንና አስልምና የሰላም ሃይማኖት መሆኑን በመስበከ ሕብረተሰቡን ግራ የሚያጋቡ ግለሰቦች ይኖራሉ የተለያዩ የመገናኛ ብዙኀንን በገንዘብ በመደለል የአስልምናን በጎነት እንዲሰብኩ ያደርጋሉ ሦስተኛውና የመጨረሻው የፍልሚያ ደረጃ ነው ይህንን ተግባራዊ ለማድረግ አከራሪ ሙስሊሞች የግድ ከሌላው ሕብረተሰብ በቁጥር መብለጥ አይጠበቅባቸውም በሁለተኛ ደረጃ ላይ በተጠቀሱት የዝግጅት መንገዶች ከሌላው ማሕበረሰብ ከተሻሉና ስኬታማ ሲሆኑ አንደሚችሉ የሚያመለከቱ ሁኔታዎች ካሉ ሙሉ እርምጃ ወደ መውሰድ ይገባሉ ብዙ ጊዜ ፅንፈኛ ሙስሊም ጂሃዳውያን የአምላካቸው እርዳታ ከእነርሱ ጋር እንደሚሆንና ድልን እንደሚሰጣቸው ከልባቸው ስለሚያምኑ አናሳዎች ሆነው ሳሉ እንኳ አገሪቱን ለመቆጣጠር ሙሉ ወደሆነ ፍልሚያ ሊገቡ ይችትላሉ ፍልሚያው የማያዋጣቸው ከሆነ ደግሞ ወደ መጀመርያው ወይም ወደ ሁለተኛው ደረጃ በመመለስ ትግሉን ለጊዜው ሊገቱት ይቸላሉ ቃ ከሕስመሳደነት የስከሴሷ ከስሰምቫ ቁበሰፍ ከስተምህር ነውጡ በእስልምና ውስጥ ብዙ የተፈቀዱ የውሸት ዓይነቶች አሉ የሱኒ ሙስሊሞች ሙደራት የተሰኘ የአታላይነት አስተምህሮ አላቸው በሺኣ ሙስሊሞች ዘንድ ደግሞ ታቂያ በመባል ይታወቃል ከኡላማ ከአስልምና ሊቃውንት ከበብ ውጪ የሚገኙ ብዙ ሰዎች ስለዚህ አስተምህሮ ብዙም አያውቁም ሙደራት ማለት ማደናነቅ የግብዝነት አድናቆት ማታለል ቆዳን ማስወደድ ማጭበርበር አኩል መራመድ መሸፈን መደበቅ ወይንም መሰወር ማለት ነው ይህ የማታለል ጠባይ አስፈላጊ ሆኖ በተገኘ ሰዓት ሁሉ በማንም ላይ ተግባራዊ ሊደረግ ይችላል ነገር ግን ፀጸኑሪ ምሑራን በቋሚነት ቦመጀፎራም ዒላማ ውስጥ መግባት አለባቸው ያሏቸውን አሥር ዓይነት ሰዎች ለይተው አስቀምጠዋል እዢ ላ ከ ዐ ዐ »ዐ ፋ ጳፊር ሙስሊም ያልሆነ ሰው ከፉ የሆነ መሪ አዲስ የሰለሙ ሰዎች ከአስልምና ልቡ ያፈነገጠውን ሰው ወደ እስልምና ለመመለስ አማኞች ያልሆኑትን በመምሰል የሳተን ሙስሊም ለመመለስ የተማረን ሰው ወይንም ሳይንቲስት ከዕውቀቱ ለመጠቀም ጓደኛን ለማስደሰት ከጠላት ለማምለጥ ወይም ለመጉዳት የትዳር አጋርን ለማስደሰት የታመመ ሰው ለምሳሌ ያህል ደህና እንደሚሆን ወይንም ደህና መምሰሉን በመንገር ይኑ ሊቃወንት ይህንን አመለካከት ለማፅደቅ የተለያዩ የቁርአን ጥቅሶችን ይጠቅሳሉ የእስልምና ነቢይ የሆኑት መሐመድ ጦርነት ማታለል ነው በማለት መናገራቸው በትውፊቶች ውስጥ ተዘግቧል ፅንፈኛ ሙስሊሞች ደግሞ ዘወትር ከኩፋሮች ሙስሊም ካልሆኑ ሰዎች ጋር በጦርነት ውስጥ እንደሆኑ ነው የሚያምኑት ስለዚህ ትከከለኛ ማንነታቸውን ለመሰወር ሃይማኖታቸውን ለመጥቀምም ሆነ ሙስሊም ያልሆኑትን ለመጉዳት የትኛውንም የማታለል አካሄድ ሲጠቀሙ ይትላሉ ወዬውጓሯሯ መርኗ በ ለ ቭጩ ር ፅቭቨፖዐክዐዘ ርርፀዐ።

• N.B. This Summary is Very Experimental!! based on the following scripts from:
  • https://github.com/millzon/textSummarizer-am
  • https://github.com/icoxfog417/awesome-text-summarization#motivation